ECCLESIAE EVANGELICAE

SIVE

CONCORDIA

RECENSUIT

CAROLUS AUGUSTUS HASE

Vol. II.

LIPSIA E

SUMTIBUS JOANNIS SUEHRINGII

MDCCCXXVII.

Enchiridion.

Ca atechismus mino r

D. Martini Lutheri,

pro

Parochis et Concionatoribus.

Praefatio D. Martini Lutheri.

'Martinus Lutherus omnibus fidelibus, piis Parochis et Concionatoribus gratiam, misericordiam et pacem in Christo Jesu Domino nostro Pr.

Miserabilis illa facies, quam proxime, cum visitato-1 rem agerem, vidi, me ad edendum hunc Catechismum', simplicissime et brevissime tractatum, coegit. Deum 2 immortalem! quantam calamitatem ibi vidi: vulgus, praesertim autem illud, quod in agris vivit, item plerique Parochi, adeo nullam Christianae doctrinae cognitionem habent, ut dicere etiam pudeat. Et tamen 3 omnes sancto illo Christi nomine appellantur', et nobiscum communibus utuntur Sacramentis, cum Orationem Dominicam, Symbolum Apostolicum et Decalogum non modo non intelligant, sed ne verba quidem referre possint. "Quid multis moror? nihil omnino a bestiis differunt. Jam autem cum Evangelium passim doceatur, illi

1. add. oder Chriftliche Lere, GC. 3. add. getaufft sein "le= ben dahin, wie das liebe vihe, vnd vruernünfftige sewe, Vnd nun das Euang. kommen ist, dennoch fein geleret haben, aller freyheit 'meisterlich zu mißbrauchen. GC.

4 vel maxime Christianorum libertate fruuntur. Quid hic Christo respondebitis Episcopi, quibus illa cura est divinitus demandata? Vos enim estis, quibus vel solis illa Christianae religionis calamitas debetur. Vos permisistis ita turpiter errare homines, vestra ea est culpa, qui nihil minus unquam fecistis, quam hoc, 5 quod vestri officii erat facere. 'Nolo hic quicquam mali vobis imprecari. Ea autem an non est summa impietas cum maxima impudentia conjuncta, quod unicam tantum speciem Sacramenti ac vestras "traditiones urgetis: hoc prorsus contemnitis et negligitis, an illi, qui vestrae fidei et curae commendati sunt, Orationem Dominicam, Symbolum Apostolicum, aut De6 calogum teneant, nec ne? Vae, vae, "vobis! Per Deum igitur omnes vos Parochos et Concionatores rogo atque obtestor, ut serio vestrum faciatis officium, et ut divinitus vobis commendatae plebis agatis curam. Quod tum rectissime feceritis, si una nobiscum hunc Catechismum vulgo, praesertim autem junioribus, inculcetis. Quod si qui ex vobis adeo sunt indocti, ut omnino nullam harum rerum cognitionem habeant, illos non pudeat, suis auditoribus praelegere de verbo ad verbum a nobis praescriptam hanc formam, hunc modum:

in

7 Primo omnium hoc cavebunt Concionatores, ne subinde alio atque alio modo, vel Decalogum, vel Dominicam Orationem, vel Symbolum Apostolicum, vel etiam Sacramenta proponant, sed ut perpetuo eadem utantur forma, in his proponendis et explicandis vulgo. Ideo autem hoc do consilium, quod 'sciam, non posse feliciter doceri simpliciores homines, et qui natu minores sunt, quam una atque eadem forma saepius proposita ac repetita. Quod si jam isto, jam alio modo eadem proponas", facile perturbantur simpliciores animi, et fiet, ut pereat omnis opera, quam in docendo ponis.

8

Atque hoc viderunt 'Sancti Patres, qui voluerunt De

5. das euch alles vnglück fliehe, “Menschen Geseß, "ober ewern hals ewiglich GC. 6. add. meine liebe Herrn v. Brüder GC. 7. sciant T. "add. als wolt man es bessern, GC. 8, lieben GC.

calogi, Symboli et Dominicae Orationis unam eandemque certis verbis descriptam formam in Ecclesia esse. Illorum diligentiam nos imitari convénit, et danda opera est, ut simplicioribus et junioribus sic illa proponamus, ut ne una quidem syllaba immutetur, quoties-. cunque tandem Catechismum doceas, et ut perpetuo sui similis sit tractatio. Quamcunque igitur tibi delegeris praedicandi Catechismi formam, eam perpetuo retinebis, neque unquam ab ea discedes. Alia autem 9 ratio est, si in turba doctorum hominum Evangelium doceas, ibi enim 'eruditionis tuae specimen edere potes, neque prohibeo, si apud illos tractationem varies, et "subinde alium atque alium vultum dicendo fingas: apud simpliciores autem perpetuo eadem certis verbis descripta forma uteris. Et debet is primus esse labor, ut 10

Decalogum, Symbolum, item Orationem Dominicam, de verbo ad verbum nude et simplicissime doceas, ut eadem saepius audita ipsi quoque auditores referre discant.

Quod si qui adeo religionem contemnunt, ut di- 11 scere haec nolint, illi monendi sunt, quod Christum negent, et quod nihil minus sint, quam Christiani. Atque illi neque admittendi sunt ad Sacramentum Altaris, 'neque ad Catechistarum officium, qui pueris baptizandis adsunt, et si Christianae libertatis jure uti velint, ubi eis est commodum, non est illud eis concedendum, sed potius ad Papam atque eos, quos vocant Officiales, et ad ipsum quoque Satanam "sunt ablegandi. Parentum autem et patrumfamilias officium erit, ne- 12 gare talibus hominibus victum, 'et pulchre quoque fecerint, si efferatis illis hominibus indicent, eam Principis esse sententiam, ut in exilium aliquo delegentur, et ejiciantur e patria.

Quanquam enim sic sentiam, ad fidem neminem 13 'vel posse 'vel debere cogi, hoc tamen omnino faciendum est, ut teneat vulgus, quid jus, quid item contra jus illorum sit, cum quibus vivit, et suum quaeritat vi

9. ingenii et artis ostentandae est locus LL. magstu deine kunst beweisen, GC.. "add. ceu Proteus, LL. 11. follen kein Kind aus der Tauffe heben, auch kein stücke der Christl. Freyheit brauchen, “heim geweiset sein. GC. 12. sollen in anzeigen, GC. 13. neque LL.