CAPUT IV.

Sed fortasse nova aliqua, alque recondita testimonia repererunt, quibus freti resistere in facicm apostolico praesuli non reformidarunt. Immo vero notissima et vulgaria, et quae nihil ad rem faciant sine ulla ratione, vel ordine collegerunt.

Ac, ut exempli gratia pauca discutiamus, primum testimonium sumunt ex libro s.Augustini de haeresibus, ubi legimus Simonem magum jussisse imaginem suam, et Helenae meretriculae suae a discipulis adorari. Atque hanc esse dicunt primam originem adorandarum imaginum. Quasi vero, si de falso cultu agatur, non ante Simonis tempora, vituli aurei ab Hebraeis, et simulacra hominum mortuorum a gentilibus adorata fuerint. Sed Ecclesia catholica non discit cultum rerum sacrarum ab hostibus suis, et si ex eo testimonio liceret colligere non esse Christi, et sanctorum imagines veneran das, licebit eadem ratione colligere, ne ipsum quidem Christum ullo honore dignum esse; propterea siquidem impium erat, Simonis et Helenae imagines colere, quod Simon et Helena indignissimi essent qui colerentur.

Sed ridicula plane sunt, quae ex epist. 56. ejusdem Augustini ad Dioscorum testimonia desumpserunt: ridicula, inquam, si ad id, de quo agimus, referantur. Quae namque s. Augustinus disputat de imaginibus, quae a corporibus defluentes in animum penetrant, ut per eas aliquid cernamus, vel cogitemus, ea proferunt isti ad probandum non esse Christi et sanctorum imagines depictas vel sculplas ullo inodo colendas. Quae quam bene cohaereant cum supra praesenti disputatione, lectoris esto judicium.

Quid? quod plurima testimonia, quae summus pontifex Adrianus in epistola illa sua doctissima pro imaginibus posuit, isti rursum allegant, qui contra imagines pugnant.

Quod vero dicunt, et nonnullis etiam testimonils probare nituntur, non esse consuetudinem, vel annorum numerum, aut quainlibet vetustatis auctoritatem praeferendam veritati: tunc recte diceretur, si probari posset, cultum, quem Ecclesia catholica imaginibus exhibet, ex manifesto errore, non ex certa veritate descendere. Sed cum de re aliqua litigatur, multum valere consuetudinem, et venerandam esse antiquitatem, ne ipsi quidem negare possunt: Quorsum enim tantopere laborarunt in evolvendis antiquitatis monumentis, si nullum probabile argumentum ex antiquitate peti potest? Nonne vident,se hoc suo facto contra sua verba pugnare? el re ipsa destruere, quod verbis astruere niteban tur? Certe si liceret testimonią s. Augustini, s. Basilii, aliorumque veterum Patrum in medium afferre, quibus ipse ex antiquitate, vel Ecclesiae consuetudine probant ecclesiastica dogmata, nullus fi.

nis esset.

Sed quod superat omnem admirationem, illud est, quod multa testimonia proferunt pro adoratione crucis, et cum rationem reddere volunt, cur si gnum, vel lignum crucis adorandum sit, et imagines Christi non sint adorandae, dicunt eam esse

caussam, quia Christus in cruce suspensus fuit, non in imagine: et quia per crucem nos redemit, non per imaginem. Quod si refellere voluero, timeo, ne nimiae tarditatis lectores existimare videar. Certe enim Christus non in signo crucis, quod in pariete, vel in tabella, vel in fronte, vel in aere pingimus, suspensus fuit, neque etiam in ligneis illis crucibus, quae passim cernuntur et adorantur in ecclesiis; sed in illa una cruce, cujus isla nostra signa, quae pingimus, vel erigimus, imagines sunt. Čum ergo liceat per adversarios crucis imaginem colere, cur imaginem Crucifixi colere non licebit? el si jure crucis adoramus imaginem, quia per crucem redempti sumus a Christo, qua caussa fingi potest, cur non jure coli possit imago Christi, qui proprie nos redemi?

At, inquiunt, nihil manu factum colere fas est, quid igitur? Lignum vel signum crucis non est manufactum? Codex evangeliorum et sacra vasa, quae horum opinione veneranda sunt, quid suut aliud, nisi opera manuum humanarum? Et tamen verum est, nihil manufactum esse colendum eo genere cultus, quo Deus ipse qui omnino non est factus, sed omnium rerum factor colendus est.

Quare poterant collectores isti maximam partem testimoniorum, quae attulerunt, omittere,quoniam iis nihil probatur aliud, nisi solum Deum esse colendum cultu latriae sibi uni proprio, et non esse imagines ita adorandas, ut etiam sacrificia illis offerantur, quae neque nos negamus, neque sancta nicaena synodus negavit.

Ac, ut videas, lector, quantas vires veritas habeal, ipsi quoque qui eam oppugnant, non raro vel inviti vel imprudentes eam tuentur. Id accidit colJectoribus nostris. Nam inter alia testimonia colligunt etiam nonnulla, ut probent imagines non esse frangendas, vel injuria afficiendas. Sed in iisdem testimoniis non habetur solum quod ipsi volunt, imagines videlicet non esse afficiendas injuria, sed habetur ctiam, quod nolunt, afficiendas honore. Quod quidem isti collectores aliquando viderunt, et textum audacter corruperunt, aliquando non viderunt, et testimonium contra se in ipso suo libello imprudentes reliquerunt.

Prioris rei exemplum habes pag. 87. ubi allegatur s. Gregorius, qui in epistola quinta libri septiroi ad Januarium reprchendit acriter nonnullos, qui b.Virginis imaginem et crucem dominicam contumeliae caussa ad Judacorum synagogam detulerunt: et mandat Januario episcopo, ut sublatam ex eo loco cum ea, qua dignum est veneratione, imaginem atque crucem in Ecclesiam referat. Hic boni collectores nomen imaginis simpliciter deleverunt, vel omiserunt,ne videretur contra eorum dog. ma non solum crux, sed etiam imago beatae Virginis veneranda, nisi forte librariorum errore nomen imaginis sit omissum.

Jam vero pag. 91. adscribunt haec verba ex epistola synodica Gregorii papae: Nos non ob aliud nomen imagines facimus, et adoramus, sed pro nobis incarnato Verbo Dei etc. Audis ne collector, vocabulum (adoramus?), et tamen a se hoc testimonium prolatum est. Sed habemus clariora.

Paulo infra ponuntur haec verba ex libro s. Basilii ad Amphilochium de Spiritu sancto cap. 17. Imaginis honor ad primam formam transit, etc. Ecce tibi rursus honorem imaginis. Sed ad clarissima veniamus.

Paulo post adferuntur haec alia verba ex epistola ejusdem Magni Basilii ad imperatorem Julianum. Credo in unum Deum patrem omnipotentem, Deum patrem, Deum Filium, Deum Spiritum sanctum, unum Deum, haec tria adoro et glorifico. Confiteor autem et Filii incarnati dispensationem, Dei genitricem, quae secundum carnem eum ge nuit, sanctam Mariam. Suscipio vero et sanctos apostolos, prophetas et martyres, et ad Deum deprecationem, quae per eos propitium mihi efficit misericordissimum Deum.pro quo et figuras imaginum corum honoro el adoro, specialiter hoc traditum est a sanctis apostolis, et non prohibilum, sed in omnibus ecclesiis nostris eorum designari vel historias etc. Quid audivimus? S. Basilius Magnus ab adversario advocatur testis, et vere teslis est omni exceptione major. Is vero palam affirmat, se honorare et adorare apostolorum, prophetarum et martyrum imagines. Idque affirmat, dum fidei suae confessionem edit, ac de rebus, non dubiis aut verisimilibus, sed certissimis et exploratis loquitur. Addit vero id ab apostolis traditum, et ab omni Ecclesia susceptum et observatum. Quid quaeso responderi potest?Auctor gravissimus, aperte loquitur, el ejus testimonium ab adversariis profertur. Neque desunt alia testimonia similia in eodem libello, Athanasii, Germani, Leontii et aliorum, quae imprudenter ab adversariis contra se et pro nobis, hoc est, pro cultu sacrarum imaginum proferuntur. Sed ego brevitati studeo,neque libenter in his refellendis ineptiis tempus tero.

CAPUT V.

Sequitur pars tertia, idest, epistola Eugenii papae ad Michaëlem et Theophilum ejus filium imperatores, quam epistolam iidem collectores scrip sisse videntur. Neque enim Eugenius ullam talem epistolam scripsit; sed (ut supra diximus) scripta fuit, ut nomine pontificis mitteretur, si ipse probaret. In qua re cogimur desiderare prudentiam colleclorum. Qua enim fronte romano pontifici praescribere ausi sunt, quod ipsum scribere oporteret? Qua vero fiducia sperare potuerunt,romanum pontificem scripturum ad graecum imperatorem contraria iis,quae praedecessores ejus non semel scripscrant?

Sed videamus, si placet, paulo diligentius, an epistola illa summum pontificem deceat.Omillo autem, quod in hoc libello epistola illa caret principio, quod peccatum non primo auctori, sed ei, qui nunc demum post tot saecula libellum hunc in lucem edidit, tribuendum videtur. Nihil etiam dico quod epistola verbosa est admodum, obscura, barbara, imperita; detur enim hoc tempori. Taceo denique, quod dum conatur tollere repugnantiam, verbis s. Gregorii esse videbatur, tanto sc magis

involvit, quanto magis conatur evolvere. Sed tria quaedam lacitus praeterire non possum.Primum enim facit haec epistola pontificem summum,adulatorem imperatoris impudentissimum, dum ita loquitur: O venerandi mundi principes, cum universa sancla Dei, quam Domino disponente el committente gubernatis, Ecclesia. Et infra, propler adunandam, quam Domino Deo ordinante regitis, Ecclesiam. Quae foedior adulatio? Michael Balbus interfecto legitimo imperatore, cum esset ipse pro sceleribus suis jam morti adjudicatus, lyrannice invasit imperium, et pontifex maximus affirmabit, Deo disponente, committente el ordinante hunc ipsum Balbum gubernacula suscepisse non solum imperii, sed etiam Ecclesiae, et si Ecclesia. Dei ab ipso Deo gubernanda imperatori tradita est, quid faciunt in Ecclesia episcopi? quid ipse summus pontifex? Imperator (inquit s. Ambrosius) in Ecclesia est, non supra Ecclesiam, filius Ecclesiae, non reclor; ovis, non pastor. Et s. Joan. chrysostomus diacono suo dixit: Si is, qui diademate coronatur indigne adeat ad sacra mysteria percipienda, cohibe et coerce, majorem tu illo habes potestatem.

Deinde, in eadem epistola non semel repetitur hoc argumentum: Si nulla unquam picta, vel ficla fuisset imago, nihil periret de fide et charitate, quibus ad regnum pervenitur aeternum: et lamen propter imagines orta est dissensio, et divisio in Ecclesia, turbata pax, charitas violata. Et non animadvertunt, qui cam epistolam nomine summi pontificis scribunt,eo argumento non solum effici quod ipsi volunt, imagines non esse adorandas, sed eliam effici (si quid tamen efficitur, quod mox videbimus) imagines omnino de medio esse tollendas, quod ipsi nolunt. Nec tamen argumentum illud aliquid valet.

Quamvis enim nibil periret de fide, spe et charitate, si nulla picla, vel ficta esset imago tamen quando picta, vel ficta est, peccat in fidem, qui eam negat esse venerandam, quoniam honor imaginis ad prototypum refertur, quod venerandum esse fides docet, et adversarius non negat. Et potest hoc ipsum similitudine illustrari, si libellus aliquis divinae Scripturae, ut epistola ad Philemonem, non extaret, nihil deperiret de fide, spe et charitate: et tamen quia nunc extat,qui cam negaret esse cum veneratione suscipiendam, peccaret in fidem;et si propterea dissentiones orirentur,non esset epistola abjicienda, sed imperitia dissidentium coarguenda et instruenda.

Postremo in eadem illa epistola reprehenditur Constantinus et mater ejus Irene, quod edicto suo jusserit sacras imagines juxta concilii generalis decretum, cum veneratione esse habendas. Quae sane reprehensio a summo pontifice, nisi plane amente, scribi non potuit. Quid enim? Adrianus papa Constantinum. et Irenem summis laudibus effert, quod sacrarum imaginum religioso cultui faveant: et Adriani successor Eugenius eosdem imperatores ob caussam eandem reprehendet?et quae major stultitia fingi potest, quam ut summus pontifex moleste ferre se dicat, quod ab imperatore de

creta conciliorum generalium, a sede apostolica approbata, serventur ac defendantur?

Sed si parum prudentes collectores fuerunt;non fuit inconstans apostolicae sedis antistes, permansit enim in iis, quae praedecessores non sine magna deliberationis maturitate statuerant. Nam neque Eugenius cam epistolam misit: et paulo post Adrianus II. synodum oecumenicam octavam Constantinopoli celebrandam curavit, in qua synodus septima de cultu imaginum iterum approbata est. Denique Anastasius bibliothecarius romanus in praefatione septimae synodi ad Joannem VIII. pontificem, qui Adriano II. proxime successerat, scribit,in eadem sententia fuisse omnes romanos pontifices. Quae, inquit, super venerabilium imaginum adoratione praesens synodus docet, haec et apostolica vestra sedes, sicut nonnulla scripta innuunt, antiquitus tenuit, et universalis Ecclesia semper venerata est, et hactenus veneratur, quibusdam dumtaxat Gallorum exceptis, quibus ulique nondum est horum veritas revelala.

CAPUT VI.

Restat pars ultima, hoc est, epistola Ludovici imperatoris ad Eugenium pontificem, et altera ejusdem Ludovici ad Hieremiam et Jonam episcopos. In quibus nihil observandum occurrit, nisi quod in eis quaedam dicuntur, quae redolere videntur fraudes recentium haereticorum. Unde venit in mentem suspicari, ne forte vel totus hic li bellus sit confictus, vel, quod est credibilius, depravatus et auctus ad invidiam romanae Ecclesiae conciliandam.

Sed sive sit verus liber, sive confictus, sive partim sincerus, partim adulterinus, illud unum constat, non esse librum dignum,in quo legendo tempus conteratur. Titulus falsus, dictio barbara, sententiae insulsae, ordo perversus, eorundem testimoniorum crebra repetitio, facile potuissent persuadere typographo, si is commune commodum,et non proprium lucrum spectassel, ut sibi ab edendo ejusmodi opere temperaret.

Quae prima controversiarum hoc nostro saeculo fuit, ea non electione, sed casu postremo loco a nobis tractanda suscipitur. Nam cum locum huic controversiae post libros de poenitentia designavissem, et casu factum esset, ut libri illi prope ferías autumnales absolverentur, et typographus illo ipso tempore extremam manum secundo tomo imponere vellet, implere non potui quod maxime cu piebam. Deinde supervenerunt aliae atque aliae Occupationes, tum publicae, tum privatae, quibus impeditus, vix olium paucorum mensium pro tertio tomo (quod opus majoris momenti esse videbatur) perficiendo invenire potui. Sed cum praeter spem hoc anno aliquid vacui temporis nactus fuissem, et simul anni sexcentesimi supra millesimum jam imminentis expectatio nos admoneret celeberrimi Jubilaei, solemniumque indulgentiarum, quibus is annus vetere instituto consecratus est, non potui diutius hujus debiti solutionem differre, quam multi a me jure ac merito expetebant. Quamvis autem. eas potissimum controversias explicandas susceperim, quae de indulgentiis inter catholicos, haereticosque versantur, tamen attingam etiam illas, quae inter catholicos salva fide, veritatis indagandae, vel illustrandae gratia disputantur. Igitur universae disputationis hic erit ordo. Primum de nomine indulgentiae, et jubilaei breviter disseremus,

et simul qui pro defensione indulgentiarum, qui contra easdem scripserint, indicabimus. Deinde an indulgentiae sint, prosequemur; ubi duo tractanda erunt, alterum de thesauro quodam spirituali Ecclesiae;alterum de potestate eum thesaurum distribuendi. Tertio quid proprie sit indulgentia, idest, in quo praecipue natura ejus posita sit, investigabimus; ubi alia duo explicanda erunt; unum, sit ne indulgentia solutio vel absolutio; alterum, a quo vinculo solvat vel absolvat. Quarto, qualis indulgentia sit, idest, de multiplici forma et varielate ejus disseremus. Quinto, propter quid, sive cujus rei gratia sit, hoc est, de fructu et utilitate indulgentiae disputabimus. Sexto, quis possit indulgentias concedere, et quam ob caussam, inquiremus. Septimo, quis eas suscipere possit, et quae dispositio ad eas suscipiendas requiratur, videbi mus. Octavo, an, et quomodo defunctis indulgentiae prosint, aperiemus.Atque haec omnia in priore libro breviter et perspicue explicare conabor. In posteriore vero libro mendacia, fraudes et imposturas, argumenta quoque sive a testimoniis Scripturae et Patrum, sive ab ipsa ratione petita, Lutheri, Calvini, Heshusii et Kemnitii, qui praeter caeteros in hoc argumento laborasse videntur, aperiam, discutiam et refellam.

CAPUT PRIMUM

De nomine indulgentiae et jubilaei.

Ac ut a nomine exordiamur, indulgentia remissionem, et facilitatem, sive (ul sic loquamur) condescensionem in Scripturis sanctis aliisque auctoribus, praesertim ecclesiasticis, significare solet. Et quidem priore notione usurpatur hoc nomen apud Isaiam cap. 61. sancto Luca interprete cap.4. evangelii. Nam quod legimus in Isaia: Praedicare captivis indulgentiam, in evangelio Lucae redditum videmus: Praedicare captivis remissionem. Eadem notione passim veteres Patres usi sunt, Cyprianus in serm. de lapsis, et in epist. ad Jubajanum, Hieronymus in comment. ad cap. 4. DanieBELLARMINI Vol. IV. P. II.

lis, et Augustinus in psal.101.explicans illa verba: Cinerem tamquam panem manducabam, posteriore significatione, qua nomen indulgentiae pro lenitate, et ut diximus, condescensione accipitur usus est apostolus in priore ad Corinth. cap. 7. in illis verbis: Hoc autem dico secundum indulgen. tiam, non secundum imperium. Eadem significatio apud alios scriptores tum sacros, tum profanos frequentissima est.

Ecclesia igitur et scholae theologorum utramque significationem conjungentes, indulgentias vocant remissiones poenarum, quae saepe remanent luendae post remissionem culparum, et reconciliationem in sacramento poenitentiae adeptam,quas remissiones summi pontifices ex paterna lenitate et condescensione in filios suos, compatientes eo

15

rum infirmitati, certis temporibus, et non sine justa aliqua et rationabili caussa concedere solent. Videtur autem Ecclesia ad hanc rem significandam nomen hoc derivasse ab usu veterum imperatorum et jureconsultorum.Siquidem illi indulgentiam solemni,proprioque vocabulo appellant remissionem generalem criminum, quam aliquando principes saeculi publicae laetitiae caussa faciebant. Vide codicem Theodosianum lib. 9. tit. 38. qui est de indulgentiis criminum, et nominatim invenies lege 3. indulgentiam fuisse remissionem criminum, quo ad solam poenam legibus debitam, et lege 4. invenies indulgentiam nunc remissionem, nunc absolutionem appellari. Vide etiam 1. Lucius ff. ad se natusconsultum Turpill. et I. Indulgentia, C. de generali abolitione, et Ammianum Marcellinum lib. 16. ubi etiam indicat, nomen indulgentia esse anliquum, et solemne cum ait, ne per indulgentias, quos appellant etc. Atque haec de nomine indulgentiae hic sufficiant, nam definitionem accuratam indulgentiae postea suo loco trademus.

jo

Porro jubilaeus dicitur a voce hebraea bel, et quamvis aliqui malint jobelaeum, vel jobilaeum, quam jubilaeum dicere, nos tamen s. Hieronymum sequimur, qui vocem jobel, perpetuo jubilaeum reddidit. Non enim in converlendis vocibus tam superstitiosi esse debemus, ut propterea s. Hieronymum, virum doctissimum et prudentissimum el ab ipsa Ecclesia approbatum deserere debeamus. Significat autem jubilacus annum remissionis, qui apud Hebraeos erat quinquagesimus, ut perspicuum est ex cap. 25, et 27. Levitici, et cap. postremo Numerorum, siquidem eo anno remittebantur labores omnes agriculturae, non enim arabatur, nec serebatur, nec metebatur.sed ex frugibus anni superioris, quas Dominus triplo plures suppeditabat, omnes commode sustentari poterant; restituebantur etiam agri, ac domus venditae prio. ribus dominis, et qui servituti addicti fuerant, li bertati pristinae reddebantur. De ethimologia vero jubilaei, grammatici certant, et adhuc sub judice lis est. Ego tamen non assentior rabbinis, qui docent jubilaeum a sonitu cornu arietini sic nominari, quod ejusmodi sonitu indiceretur annus remissionis. Nam tametsi uno in loco, videlicet Exod. 19. videatur jobel sonum buccinae, vel ipsam buccinam significare: tamen ubi agitur proprie de jubi laeo, nimirum Levit. 25. sonitus buccinae, quo indicebatur jubilaeus, non vocatur jobel, sed y theruha, qua etiam voce utitur David in psalmis ubicumque jubilum vel jubilationem nominat. Et certe si jubilaeus hebraice diceretur a sonitu buccinae, debuisset omnino Moyses Levit. 25. ubi ait: Et clanges buccina mense septimo, decima die mensis, propitiationis tempore in universa terra vestra,sanctificabisque annum quinquagesimum et vocabis remissionem cunctis habitatoribus terrae tuae. Ipse est enim jubilaeus: Debuisset, inquam, uti voce jobelin designando sonitum buccinae. Quod tamen non fecit, sed usus est voce theruha, ut diximus. Itaque non dicitur hebraice jubilaeus a jubilatione, cum ille jobel, ista theruha di catur: sed dicitur, ut existimo, a 2 jabal, quod

significat germinare, et producere, unde est nomen jebul, quo fruges et fructus omnes significari solent. Dicitur igitur jubilaeus, quasi annus germinans, utilis et fructuosus, quia sine labore adducit fructus terrae, et sine sumptibus reslituit agros et domos antiquis dominis, et sine ulla vi reddit servis pristinam libertatem. Fuit autem sine ullo dubio jubilaeus Hebraeorum lypus et figura evangelii, per quod homines remissionem peccatorum, liberationem a servitute diaboli, possessionem paradisi, et domum coelestem, ac denique fructus bonorum operum, et alia innumerabilia beneficia per Christum acquirunt. Ad quod alJudens Isaias cap. 61. in persona Christi, sic ait: Spiritus Domini super me, eo quod unxerit me, ad annunciandum mansuelis misil me, ut mederer contritis corde. et praedicarem captivis indulgentiam, et clausis apertionem, ut praedicarem annum placabilem Domino.

Hinc pontifex maximus, Clemens ejus nominis sextus, annum illum celebrem,in quo indulgentiae maximae adeuntibus apostolorum basilicas more veteri conceduntur, jubilaei nomine appellandum censuit, praesertim cum ad similitudinem veteris jubilaei annum quinquagesimum pro centesimo, qui antea fuerat in usu. ipse designasset. Denique idem jubilaei nomen derivatum est ad omnes indul gentias, quae in amplissima forma subinde concedi solent, etiam extra annum illum, qui proprie jubilari nomen invenit. Quamvis autem indulgentia pontificia, ut postea suo loco probabimus, solam poenam temporalem peccatis debitam remittal, atque ob id solum ex parte nonnullam habeat cum veteri jubilaeo similitudinem, tanti tamen fructus poenitentiae, tot conversiones hominum sceleratorum, tam multa et tam praeclara pietatis opera, indulgentiam illam vel praecedunt,vel comitantur, ut merito annus ille, sanctus, placabilis Domino, germinans et fructuosus, quod nomine jubilaei significari diximus, appellari possit. Extat libellus, in quo recensentur ordine opera pietatis egregia ac pene innumerabilia, quae in proximo jubilaeo sub Gregorio XIII. pontifice maximo edita sunt. Nec minora speramus visuros non esse in eo, qui nunc imminet anno millesimo sexcentesimo sub Clemente VIII. pontifice optimo atque sanctissimo.

Ac ut possint qui volunt auctores consulere, qui de indulgentiis praeclare scripserunt, adscribam eorum nomina, quorum libri ad manus meas venerunt, Primi igitur sunt Gulielmus Altisiodorensis in summa theologica lib. 4. tract. 6. cap. 9. et Alexander Alensis in summa item theologica part.4. q. 23. Hos sequuti sunt Albertus Magnus, s. Thomas, s.Bonaventura, et caeteri scholastici theologi in comment. ad 4. lib. sentent. dist.19. aut 20.aut 45. quibus addi possunt interpretes juris canonici, Panormitanus et alii, in varia capita tituli de poenitentiis et remissionibus: tum in epist. decretalibus, tum in sexto, et extravagantibus:necnon Joannes de Tarrecremata, in commentario ad Gratiani decretum, de poenit. dist. 1. can. Quis vidit aliquando, § Item in Levit. Felinus in serm. sive tract. de indulgentiis, et s. Antoninus in summ.