Page images
PDF
EPUB

háuneinái haírtins (C. 2, 23), ufarhafnjáu ¤. ufarhugjáu (2 C. 12, 7); laúhmôni laúhatjandei (L. 17, 24), galiuhtjandins libáin (2 Tm. 1, 10), lukarn leikis (Mt. 6, 22), luftum leikis (E. 2, 2), du léva leikis (G. 5, 3), liban in leika (Ph. 1, 22. G. 2, 20), láisjandan láiseinins (Mc. 6, 7), ligandein ana ligra (Mc. 7, 31), ïn liutim liugnavaúrdé (1 Tm. 4, 2), ni galeitháith nih láistjáith (L. 17, 23), tharei leik, jáindré galifand fik arans (L. 17, 37), habands hivi (2 Tm. 7, 5), habands hazein (R. 13, 3), unháili habandans (Mt. 9, 12), húifft habandans (Ph. 1, 30), ni hugei háuhata (R. 11, 21), raihtaba ráidjandans (2 Tm. 2, 5), rôdida raíhtaba (Mc. 7, 35), rôdjan runa (C. 4, 3), mahtins mikilóns (Mt. 9, 22), managei môtarjé (L. 5, 29), manna matidėdun (J. 6, 31), mahts ist manna (J. 3, 4), méla nih maht (Mc. 12, 24), mênôthum jah mélam (G. 4, 10), táiknim jah faúratanjam (2 C. 12, 12), táiknins táujan (J. 7, 31. 9, 16. 10, 41. 12, 12. 18. 37), skáudaráip fkohé (Mc. 1, 7. L. 3, 16), usfulleith meina faheth (Ph. 2, 2), frijônd fráujins (C. 6, 24), frijóth fráujan (1 C. 16, 22), frathi fráujins (R. 11, 34), frathjan in fráujin (Ph. 4, 2), frathjan frôdein (E. 3, 4), knivam knufsjands jah kvithands (Mc. 1, 40); baírhtaba gabandvjandóna (Sk. VI, 15), gabaúran ift barn (J. 16, 21), barna baíran (1 Tm. 5, 14), barné gabaúrth (1 Tm. 2, 15), bêrusjós thata barn (L. 2, 28), baúrthein baírth (G. 6, 5), jah bêrun du ïmma blindan jah bêdun ina (Mc. 8, 22); veihans jah gavalifans (C. 3, 12), gaveifóda jah gavaúrhta (L. 1, 68), vaúrkjandans jah faírveitjandans (2 Th. 3, 11), vas uththan vidurô (L. 18, 3), vintru vifa (1 C. 16, 6), vifan vaila (L. 15, 23), viljandans vifan (Mc. 7, 31. 1 Tm. 1, 7), vilja vitan (G. 3, 21), vulfs fravilvith (J. 10, 12). vulfós vilvandans (Mt. 7, 15), în viga gavaírthjis (L. 2, 79), vaúrstvam vitôdis (G. 2, 16. 3, 2), varth vaúrd (L. 3, 2), vaúrd thata vaúrthanô (L. 2, 15), vaírthái vilja theins (Mt. 6, 10), váivóun vindós (Mt. 7, 27; vgl. J. 6, 18), jah varth vis mikil (Mc. 4, 70), vinda jah thamma véga vatins...jah varth vis (L. 8, 24), marei vinda mikilamma váiandin (J. 6, 18), jah varth skura vindis mikila jah végós valtidédun in skip (Mc. 4, 37), vaúrdam veihan du ni vaíhtải daug, niba usvalteinái (2 Tm. 2, 14), viljandans vifan vitódaláisarjós (1 Tm. 1, 7), jus uf vitôdam” viljandans vifan (G. 4, 21), thiutheigó fô kvimandei thiudangardi (Mc. 11, 10), dufipónjam feináim fundró kvath (L. 10, 23), famana fókjandans, gafaíhvands (Mc. 12, 28), nivaíht vitands, ak fiukands bi sóknins jah vaúrdajukós (1 Tm. 6, 4), gafaihvand thana vôdan fitandan jah gavafidan (Mc. 5, 15), vastjóm gavafiduna? fái, thái in vaftjôm velthagam vifandans (L. 7, 25), thairhuakandang jah vitandans vahtvóm nahts (L. 2, 8), usvagidái jah usvalugidai în vinda hvamméh (E. 4, 14); galáubjandans jah liubái, tháiei vailadédáis gudáilans find (1 Tm. 6, 2), lithivé leikis lafivóstái (1 C. 12, 22); hváilahvaírb jah hveiht (2 C. 4, 17), habáis huzd in himina (L. 18, 22), huzdjáith izvis huzd in himina (Mt. 6, 20); thatei gatar, thata aftra timrja, miffatáujandan mik filban ustáiknja (G. 2, 18); in aglôm jah in arbćidim (2 C. 11, 27), agli tháu aggvitha (R. 8, 35. 2 C. 2, 4), áinan attan áigun (J. 8, 41), ôgands... áiftands (L. 18, 2. 4), aththan andeis *ft anabufnáis friathva (1 Tm. 1, 5), fa unmahtins unfarôs usnam jah faúhtins usbar (Mt. 8, 17), ith than gafaíhvand fun mans kvimandan in mithmam mith mahtái managái jah vultháu (Mc. 13, 26); J. 9, 21. 12, 36. 21. 1 C. 4, 5. 2 C.

Solche Sätze find unfrer Sprache

10, 5. 1 Tm. 6, 11. 12. 2 Tm. 2, 24 u. f. w. fo tief eingeprägt und prägten fich dem Ohr und inneren Sinne der daran Gewöhnten beim Vorlefen fo tief ein, dafs Ulfilas diefes ihm zuftrömende Mittel nicht als heidnisch zu fcheuen, fondern eher zu pflegen hatte.

Mit dem Wohllaute diefer donnernden und fäufelnden, diefer zürnenden und liebenden Sprache, welche alle ihre Laute anmuthig und ebenmässig auf- und absteigend trägt, mit dem fest und leicht gegliederten Satzbaue derfelben, endlich mit dem Reichthume der Formen, befonders der Zweizahl, womit fie das Griechische überragt (S. 620), und der gleichbedeutenden Wörter, durfte Jener frei und froh schalten; ja die letzteren wandte er mit Bewusstsein wechselnd reichlich an: theihfa jah méla (1 Th. 5, 1), áibr u. giba (Mt. 5, 23. 24), andniman u. haban (Mt. 6, 2.5), láun u. mizdó (Mt. 6, 1. 2), hlifan u. ftilan (M. 6, 19. 20), maúrnan u. faúrgan (Mt. 6, 25. 27. 28), ïnngaggan u. inngaleithan (Mt. 7, 13), hvarbôn u. gaggan (J. 8, 59. 9, 1), gôds u. thiutheigs (Mt. 7, 17. 18), vaír u. manna (M. 7, 24. 26), niujata u. juggata (Mt. 9, 17), báuds u. dumbs (Mt. 9, 32. 33), fiskjans u. nutans (Mc. I, 16: 17. 4, 18: 29), láugnida u. afáiáik (Mt. 26, 70. 72. S. LXXXII), mithviffei u. thuhtus (I C. 10, 26. 28), muldeins u. aírtheins (1 C. 15, 48. 49), filugairnei u. gavaúrki (1 Th. 6, 5. 6) manleika u. frifahts (1 C. 15, 49), mitón a. thuggkjan (2 C. 1, 17) u. f. w.

Wegen klarer Gefchiedenheit aller Beugungen durfte Ulfilas daher auch nicht ängftlich Fälle meiden wie thaim liugóm haftam (1 C. 7, 10), tháim galiugam fkalkinindam (1 C. 4. 10; vgl. 5, 11), du galiugagudam falith matjan (1 C. 8, 10. 10, 28), bi all leika fráujam (C. 3, 22), funja guth (J. 17, 3); ferner guthaskaunein (Ph. 2, 6), futhjundans (2 Tm. 4, 3), hlauts imma urrann, du faljan atgaggands (L. 1, 9: f. S. LXXXVIII), mikils runa, faei (1 Tm. 3, 16: S. 656), namjaidau nach thôs allós unhráinithős . . (E. 5, 3), gafastáidáu (1 Th. 5, 23), gamanvida vas (doch ¿yívɛto neben tyívovтo: N. 5, 18) etc.; nicht besorgt sein um das Verständnifs der ganz gleich klingenden drei Perfonen der Mehrzahl in der Leideform der Zeitwörter auf -(j)anda, -ôndú(u), -(j)áindáu (vgl. L. 6, 37. 2 C. 1, 6. 2, 11. 3, 18. R. 8, 36. 15, 10. 1 Tm. 4, 8. 10. 1 C. 15, 33. 52. 2 C. 53, 3. 7, 9. 2 Th. 3, 2. 2 Tm. 1, 19. 2, 26. G. 1, 6. 2, 17. 5, 15), denen er felten veis, jus (2 C. 2, 11. 4, 4. 6, 12. 10, 8. 11, 12) hinzufügte, weil es in der Nähe ftand, meist vorausgieng; selbst die Einzahl, ob er, ob ich, bleibt unangedeutet: R. 9, 13 frijóda, und frakvima, ak frakvimada (2 C. 12, 15) ist selbstverständlich, wenn auch ik nicht vorhergienge. Vgl. varth (R. 10, 20. E. 3, 7), kvam (G. 1, 21); ïk frijôda (J. 15, 12), dáupida u. ik dáupida (1 C. 1, 14, 16), ik gagga (J. 14, 28) u. f. w. Mit geringen Mitteln weifs Ulfilas fich zu helfen: ovz yadev diazovnθῆναι, ἀλλὰ διακονῆσαι (Me. 10, 45) überfetzt er mit ni kvam at andbahtjam (vgl. du andbahtja: 1 C. 16, 15), ak andbahtjan, zugleich ein schlagendes Zeugnifs für die Treue und Sicherung der gothischen Handschriften (es handelte fich hier nur um ein M u. N!). — Wo die Leideform des Zeitwortes dem Gothen nicht bequem lag, wählte er die Thätigkeitsform und umgekekrt: dáupida alla managein (statt dáupjadu alla managei (L. 3, 21), vgl. dáupjand(a: 1 C. 15, 29), dáupjandans (1 C. 15, 29. S. 637), gahamôth (C. 3, 10. S. 652); jah gafréhun (xai

[ocr errors]

nzovoon: Mc. 2, 1), kunnun mik (ytrwozoμai u. -μev: J. 10, 14), gabaúran ist barn (yɛvvýon, peperit. J. 16, 21), vaúrdis lefuis kvithanis (ɛloŋzóτos: Mt. 26, 75), galifada (ovvάyovoi) jah in fón galagjand (J. 15, 6: S. 628); jah staina ufarlagida vas ufaró (zaì li9òs Enézɛito: J. 11, 38), habáith véfi (700σzαo̟Tεon: Mc. 3, 9). Irrthümlich ist Biášɛtai (L. 16, 16) mit náuthjada (S. 618), kgyášɛtai (2 C. 7, 10) mit ustiuhada wieder gegeben. Das griechifche 51 zur fächl. Mehrzahl vaúrda (¿ýμata) und ahma ïft jah libáins ïft (J. 6, 63), lithjus (μɛλŋ) u. áin ïst (1 C. 11, 12) ift erträglich.

Frei ift die Ueberfetzung 1 Tm. 6, 5 at tháimei gatarnith ift funja ɑ. Mt. 27, 60 juh faúravalvjands stáina mikilamma daúrôn[s] this hlaivis (vgl. Mc. 15, 60). Bei dem gänzlichen Mangel einer Zukunft im gothifchen Zeitworte weifs Ulfilas fich trefflich Auskunft: 2 Th. 3, 4 jah taujith (лoɛîтε) jah táujan habáith (лońσετε); eben fo 2 C. 11, 12 u. f. w.

Zu bedauern ift, dafs 1 C. 14, 11 fehlt, um zu fehen, wie Ulfilas págßagos (Luther's, „undeutfch" gegenüber dŋlos, äqwros, „undeutlich“) übersetzt haben würde, ob unthiudisks (vgl. G. 2, 14) oder ungutisks (?). Vgl. 1 C. 9, 26.

In Betreff der fich stets gleich bleibenden Verwendung von Wörtern wie mahts (dúvaμıs) und valdufni (¿žovoía) etc., der oft überraschenden Uebersetzung wie vlit skalkis gegen uogyny (effigiem, Tertull. Ph. 2, 7), gajiukai (feducat) gegen zarazoaßevétw (C. 2, 18), gakunnun fik gegen vñorayḥ (1 C. 15, 28: S. 637), fairinith (accufatis) gegen zarɛσHɛtɛ (comeditis, devoratis: G. 5, 15), usfulljan gegen ἀνακεφαλαιώνασθαι (C. 1, 10), ueláubjan gegen κελεύειν (Mt. 27, 58. Mc. 5, 17. J. 19, 38), gamôteima izvis gegen Xwońoa te vμas (Mc. 2, 2), ufarhugjáu gegen væɛqaíqwuai (2 C. 12, 7), afaikan gegen άvaInμatíšɛiv (Mc. 14, 71), váisvôr gegen ¿vɛiyev (Mc. 6, 19; vgl. fvór 23) und andrer (S. 602) wäre noch viel zu fagen übrig. Eigen bleibt die Ueberfetzung von Sidoyous durch fuíhufrikans (1 Tm. 3, 8: aus 3?); vgl. S. 656; άgoɛvozoíraıs (1 Tm. 1, 10) aber blieb zur Ehre der Gothen unüberfetzt (S. 655 u. XXXVII).

Beachtung verdienen endlich noch gewiffe gegenfeitige Zufätze aus den verfchiedenen Theilen der heil. Schriften, wie die Ergänzung der in der Sk. III. VII. etc. angeführten Stellen des Evangelii Johannis aus den übrigen Evangelien beurkundet, und wie folcher noch mehrere auch in der filbernen Handfchrift und dann aus Bobbio erscheinen, z. B. Mc. 4, 3 (fráiva feinamma) aus L. 8, 5; Mc. 14, 47 (thata taíhsvó) aus J. 17, 10; 2 C. 9, 4 (thizós hvóftuljós) aus 11, 17; C. 3, 8 (ni usgagyái) aus E. 4, 29; G. 5, 20 (biródeinós) aus 2 C. 12, 20 u. f. w. Beachtenswerther aber werden folche Zufätze, die aus dem Alten B. genommen erfcheinen, wie wenigftens folgende zwei beweifen möchten: R. 9, 17 in thize, was weniger eis autò Touto, als Evezev toútov (Exod. 9, 16!) treffen mag, und R. 9, 26, Wo thai an der Stelle von zei (thar? jáindré?), nur aus Ofeas 1, 10 unmittelbar herüber genommen fein kann (S. 631); mit welchem Rückblicke auf den Alten Bund (S. XLVIII) ich diefe Einleitung fchliefse.

FAÍRNJA TRIGGVA.

Die Bücher des alten Bundes.

V, 1.

2.

3.

5.

4. Varthunuth-than dagôs Adamis, thanzei libáida afar

jah gabar fununs jah daúhtruns

Vaúrthunuth-than allái dagôs Adamis, thanzei libáida afar

jah gafvalt.

Jah libáida Adam .SL. jera. jah gabar

8.

1. MÔSÊZIS.

.TL. jêra

10.

[ocr errors]

6.

7. Jah libáida Seth afar

.HvZ. jéra. jah gabar fununs jah daúhtruns.

Jah libáida Seth .SE.

[ocr errors]

jera jah gabar

[ocr errors]

Vaúrthun-uththan allúi dagôs Sethis .TIB.

jera. jah gafvalt.

9. Jah libáida Aénôs jêra

RQ. jah gabar Kainan.

Jah libáida Ainôs afar
.HvIE. jêra

jah gabar fununs jah daúhtruns.

[ocr errors]
[ocr errors][merged small]
« PreviousContinue »