menta, quibus imprimis monachi Benedictini ex congregatione sancti Mauri suas patrum editiones exornaverunt. Pars quidem optimarum editionum Parisiensium saeculo praeterito in Italia Venetiis et Patavii, aliae nuper Parisiis typis recusae sunt, sed exempla repetita non multo minoris venduntur quam archetypa nec facilius studiosis ad manus veniunt. Bibliothecae autem patrum quae appellantur, velut locupletissima Gallandiana, non complectuntur patres maiores, quorum opera pluribus voluminibus constant, et in aliis eius generis collectionibus, quae nostris temporibus inchoatae sunt et particulatim venales habentur, scripta dogmatica illorum ecclesiae graecae theologorum aut non reperiuntur, aut latine tantum exhibentur. Sic Bibliotheca sacra patrum ecclesiae graecorum, quam Car. Ern. Richterus Lipsiae a. 1826. edere coepit, non ultra tertiam partem Clementis Alex. opera continentem processit, et Bibliotheca patrum ecclesiae catholicae, qui ante Orientis et Occidentis schisma floruerunt, Oxonii ab a. 1838. sumtibus Parkeri excusa paene tota constat scriptis exegeticis. Insunt enim octo vel novem voluminibus, quae adhuc comparuerunt, Augustini confessiones, Chrysostomi homiliae in Matthaeum atque in epistolas Pauli ad Corinthios et ad Romanos a F. Fieldio editae, Theodoreti commentarius in Pauli epistolas. Quae vero Parisiis ab a. 1829. prodiit Collectio selecta ss. ecclesiae patrum complectens exquisitissima opera tum dogmatica et moralia, tum apologetica et oratoria, cuius plus quam centum et triginta volumina cura et studio A. B. Caillau et M. N. S. Guillon edita sunt, ea non graecum textum, sed latinas, quae exstabant, interpretationes scriptorum Origenis, Athanasii, Basilii, Gregorii Naz. aliorumque praebet. Neque altera collectio Parisiensis, quae Patrologiae cursus completus inscribitur, copiam facit legendi patres graecos, quum editor eius J. P. Migne solos latinos patres scriptoresque ecclesiasticos secundum saeculorum quibus vixerunt ordinem typis denuo exscribendos curet: in qua opera nunc evulgatis nonaginta circiter tomis usque ad saeculum nonum progressus est. Quo igitur rariores sunt editiones scriptorum quos nominavi et pretiosiores, quam ut a plerisque eorum, qui accuratiorem dogmatum notitiam ipsis ex fontibus haurire velint, acquiri possint vel conquiri, et quo minus fieri unquam potest, ut magna volumina parvo venditentur et latius divulgentur, eo aegrius ferimus ne delectum quidem librorum potiorum institutum esse, qui desiderium integrorum operum propemodum expleat. Ac profecto mirari licet, quod inter tot viros doctos, qui in scriptis patrum ad frequentiorem et faciliorem usum transferendis operam collocaverunt, nemo ad hos fidei orthodoxae patres ac statores, quorum sanctam cohortem ducit Athanasius, claudit Joannes Damascenus, animum videtur

advertisse idque sibi proposuisse, ut praecipuos eorum tractatus seligeret et iunctim ederet, quo theologis paratiores essent. Id vero ne temere dictum videatur hoc consilio, ut meam qualemcunque operam novitatis titulo lectoribus commendem, bibliothecas patrum selectas opuscula dogmatica continentes et chrestomathias patristicas accuratius percensebo. Ita simul apud lectores illud exsequar officium recognoscendi studia et merita eorum, qui nobis auctoritate sua in opere faciundo praeiverunt: quod officium nunc haud pauci ignorant aut negligunt.

Qui in historia theologiae litteraria versati sunt, sciunt collectiones scriptorum ecclesiasticorum, quae promiscue bibliothecae patrum dicuntur, pro diversis editorum consiliis delectu librorum multum differre diversaque ratione esse compositas. Aliae enim varios veteris et mediae aetatis scriptores ecclesiasticos, qui pauciora litterarum monumenta reliquerunt, complectuntur eorumque opera quae supersunt omnia continent aut secundum certas materiarum classes aut ex aetatum, quibus floruerunt illi, ordine digesta. Cuius generis sunt amplissimae illae Bibliothecae patrum Parisienses, Coloniensis, Lugdunensis, Gallandiana, quarum editores id studuerunt efficere, ut ad universam antiquitatem ecclesiasticam illustrandam quam plurima eiusdem monumenta viris doctis in usum parata instructaque paterent. Aliae angustioribus finibus concluduntur et scripta unius tantum classis vel argumento formaque vel scriptorum aetate distinctae lectoribus praebent: quas ad singularia quaedam studia theologica excitanda et sustentanda adornatas esse apparet. Inter huiusmodi bibliothecas sive collectiones patrum varie inscriptas locum obtinent eae, eae, quibus complurium patrum tractatus dogmatici ac polemici continentur. Sicut enim exstant Bibliothecae patrum asceticae et concionatoriae h. e. opusculorum asceticorum et homiliarum sermonumque collectiones, ita dogmaticas quoque habemus a viris doctis ad studium theologiae dogmaticae et polemicae promovendum institutas, etsi nulla, quod ego sciam, Bibliotheca patrum dogmatica inscripta est. Namque eae partim prodierunt, antequam usu receptum esset collectiones scriptorum ecclesiasticorum appellari bibliothecas patrum, qua appellatione Margarinus de la Bigne, editor primae Bibliothecae patrum Parisiensis a. 1575. primus usus est: partim minoris sunt molis vel recentiores continent scriptores, quam ut splendidum illud nomen mereri potuerint: partim ad singularem quendam usum destinatae et accommodatae sunt, quem editores statuerunt in fronte indicandum esse. Unus Roeslerus collectionem ampliorem, de qua infra dicetur, Bibliothecam patrum inscripsit, nec tamen simpliciter dogmaticam nominavit.

Primus autem eiusmodi opus suscepit Joannes Sichardus. Is viginti circiter opuscula patrum dogmatica et polemica, quae in nonnullis Germaniae bibliothecis repererat, in unum volumen collegit, quod Antidotum contra diversas omnium fere seculorum haereses inscripsit et Basileae, ubi tunc rhetoricam profitebatur, typis Henrici Petri a. 1528. excudendum curavit. Aliquanto post Joannes Heroldus Haereseologiam ex eadem officina a. 1556. emisit, in qua pleraque ex Antidoto Sichardi repetuntur, praeterea Lactantii et Fulgentii scripta adduntur. Utrumque opus nunc obsoletum Ittigius in Tractatu de bibliothecis et catenis patrum p. 1. et 14. recensuit. Quae ab eodem Heroldo collecta et publici iuris facta sunt Orthodoxographa, ea non, ut ex titulo isto coniici possit, ad solam theologiam dogmaticam referuntur, sed ab editore ipso appellatur theologica bibliotheca abunde satis sufficiens theologo in omnem usum futura. Hi igitur viri quum id spectassent, ut ex disputationibus patrum contra varias haereses quasi corpus theologiae polemicae conficerent, deinceps alii selectos veterum scriptorum libros de singulis quibusdam controversiis vel locis theologicis coniunctim ediderunt et eos in fronte indicaverunt. Specimen collectionis huiusmodi dedit J. Vlimmerius Lovaniensis, qui scriptores nonnullos antiquiores de veritate corporis et sanguinis domini in eucharistia, Paschasium, Lanfrancum, Guitmundum, Algerum, Ivonem Lovanii a. 1561. edidit. Post hunc Josua Simlerus uno volumine formae maioris complexus est Scripta veterum latina de una persona et duabus naturis domini et servatoris nostri Jesu Christi adversus Nestorium, Eutychen et Acephalos olim edita, quae hoc ipso titulo inscripta Tiguri a. 1571. prodire iussit. Insunt in hoc volumine etiamnunc utili Joannis Cassiani, Leonis Magni, Gelasii, Boëthii, Vigilii Tapsensis, Fulgentii Ruspensis, Rustici diaconi de illo dogmate scripta: praeterea Justiniani imperatoris edictum rectae fidei confessionem continens et Joannis Maxentii libellus fidei aliaque eiusdem opuscula. Eodem fere tempore sylloge scriptorum de s. trinitate a Theodoro Beza Genevae apud Henr. Stephanum a. 1570. edita est, in qua, sicut titulus indicat, inveniuntur 49avaoiov diάhoyoi é. neQÌ τῆς ἁγίας τριάδος, Βασιλείου λόγοι δ'. κατὰ δυσσεβοῦς Εὐνομίου, Αναστασίου καὶ Κυρίλλου ἔκθεσις σύντομος τῆς ὀρθοδόξου πί OTεws, eadem latine ex interpretatione Bezae, Phoebadii liber contra Arianos. Quae Athanasii (vel alius potius auctoris), Anastasii et Cyrilli sunt et quae Phoebadii, eorum princeps illa fuit editio. Saeculo autem septimo decimo praeterquam quod Joannes Wegelinus libellos aliquot Cyrilli Alexandrini et Joannis Damasceni atque Michaelis Pselli ad locum de persona Christi pertinentes ex codd. mss. Augustae Vin

del. a. 1611. evulgavit, duo tantum celebriora opusculorum dogmaticorum syntagmata lucem publicam adspexerunt. Utrumque quaenam contineat, in fronte declaratur. Unum eorum inscriptum est: Veterum auctorum qui IX. saeculo de praedestinatione et gratia scripserunt opera et fragmenta nunc primum in lucem edita cura et studio Gilberti Mauguin. Editum id est Parisiis a. 1650. duobus tomis. Alterum est Leonis Allatii Graecia orthodoxa Romae a. 1652. et 59. duobus tomis, in quibus recentiores ecclesiae graecae scriptores de processione spiritus s. et aliis agentes, Nicephorus Blemmida, Joannes Veccus aliique in titulis utriusque tomi nominati continentur.

Saeculum superius atque etiam hoc nostrum satis quidem ferax fuit collectionibus monumentorum veteris ecclesiae, sed eae paene omnes anecdotis, quae ad varias disciplinas theologicas resque ecclesiasticas spectant, implentur. Paucae ita institutae sunt, ut aut omnino aut maiore ex parte libris dogmaticis atque polemicis constarent. Tales omnino sunt collectiones, quae duobus ecclesiae romanae theologis litteratissimis, Josepho Mariae Tommasi R. E. Cardinali et Petro Francisco Foggini, bibliothecae Vaticanae custodi, debentur. Illius Institutiones theologicae antiquorum patrum sine editoris nomine a. 1709—12. III. voll. ex typographia Congregationis de propaganda fide vulgatae sunt. In primo volumine post praemissas Leonis, Innocentii III. et Gregorii M. epistolas, quibus lectio patrum ecclesiae commendatur, lectoribus exhibentur Tertulliani liber de praescriptionibus adv. haereticos, Gregorii Naz. or. XXVI. et XXXIII. sive prima theologica, Vincentii Lerinensis commonitorium: in secundo Cypriani liber III. testimoniorum ad Quirinum et Basilii M. Ascetica, liber de iudicio dei, de vera ac pia fide, nec non eius Moralia: in tertio Epiphanii Ancoratus et Anacephalaeosis emendatiores quam in ed. Petavii. Reliqua quae voluit volumina quominus ederet, vir eminentissimus morte praematura impeditus est. Altera collectio ab Fogginio adornata Romae apud fratres Palearinios ab a. 1754. septem tomis prodiit hac inscriptione: SS. Patrum opera selecta de gratia dei et praedestinatione sanctorum. Primo tomo et secundo separatim venalibus S. Augustini opera selecta exhibentur, sequentibus Prosperi Aquitani, Fulgentii aliorumque potiora eiusdem argumenti opuscula, quae nolo singula enumerare. Meritis laudibus Schoenemannus editionem hanc praedicavit non modo nitidissimam et forma descriptioneque usui aptissimam, verum etiam emendatissimam. Vid. Biblioth. historico-liter. patrum lat. Tom. II. p. 189. Contra nonnisi maiore ex parte huc pertinent Sanctorum patrum opera polemica ab Francisco Oberthür ad commodiorem usum edita Wirceburgi a 1777-94. XXXIV. Voll. Etenim quod non promittit titulus hic ge

neralis, vir doctus opera omnia apologetarum graecorum saec. II. et Clementis Alexandrini atque Origenis, item Tertulliani, Cypriani, Lactantii, Hilarii cum opusculis Minucii Felicis, Novatiani et Optati Milevitani ad exemplaria optimarum editionum typis denuo describenda curavit. Atque id quo consilio fecerit latius patente, ipse in epistola ad Franc. Antonium Vitale, Tertulliani Operibus praefixa exponit. Insunt igitur non solum libri polemici tum contra gentiles et Judaeos, tum contra haereticos et schismaticos conscripti, sed etiam tractatus de dogmatibus, moribus aliisque rebus ecclesiasticis et commentaria in scripturam sacram. Nobilissima vero opera polemica patrum graecorum saec. IV. et V. ab ista collectione, quae non absoluta est, absunt. Idem existimandum est de aliis quibusdam collectionibus minoribus, quae etsi id non in fronte prae se ferunt, tamen iis potissimum destinatae sunt, qui dogmata veteris ecclesiae ex patrum scriptis accuratius cognoscere cupiant. Cuius generis sunt Opuscula patrum selecta cum praefatione A. Neandri duabus partibus Berolini a. 1826. et seq. sumtibus Franclini emissa, et quae Oxonii a. 1840. iterum duobus tomis prodierunt Scriptorum ecclesiasticorum opuscula praecipua quaedam ab Mart. Josepho Routh, celeberrimo Reliquiarum sacrarum editore, recognita notisque illustrata. Illorum in parte priore insunt Clementis Alex. scriptum τίς ὁ σωζόμενος πλούσιος; epistola ad Diognetum, Augustini libellus de catechizandis rudibus atque Tractatus XI. et XII. in ev. Joannis: posteriore eiusdem Augustini scripta aliquot ad controversiam Pelagianam pertinentia. Quae praeter illas promissae erant quatuor partes, lucem non viderunt. Alterius autem operis institutum maxime, nec tamen omnino ad rationes dogmaticas et polemicas accommodatum esse editoris praefatio docet atque ipsa opusculorum series, quorum pleraque dogmatici et polemici sunt argumenti. Etenim praeter Irenaei regulam fidei et epistolae ad Florinum fragmentum ibi exstant scripta Hippolyti contra haeresin Noëti, Tertulliani de praescriptione haereticorum, Cypriani de idolorum vanitate, Arnobii disputationum adversus gentes liber primus, Lactantii epitome institutionum divinarum, Athanasii expositio fidei, excerpta ex epistola Chrysostomi ad Caesarium et ex opere Gelasii de duabus Christi naturis, Cyrilli Alex. epistola synodica adversus Nestorium, Joannis Antiocheni epistola ad Cyrillum, denique symbola et canones priorum quatuor conciliorum oecumenicorum cum definitione fidei a sexto proposita. Reliqua a viro doctissimo in syllogen hanc recepta partim ad officia et mores Christianorum, partim ad quaestionem de antiqua romani praesulis auctoritate spectant, velut nobilissima Firmiliani epistola. Alia quae multorum manibus nunc teritur collectio, Bibliotheca patrum