Ita expositis capitum argumentis, Indicem addere tam brevis operis haud necessarium existimavi.

X.

Editiones Firmici, quæ mihi innotuerunt, sunt sequentes:

Jul. Firmici Materni V. C. de errore profanarum Religionum ad Constantium et Constantem Augustos liber, nunquam antehac in lucem editus. Excusus Argentinæ apud Paulum Machæropoeum, sumptibus Johannis Oporini anno 1562. 8v. Præfation. subscripsit Matt. Flac. Illiricus. Editio Princeps.

Paris 1575.

Cum Mythologicis Latinis cura Hieronymi Commelini. Heidelberge 1599. 8V.

Paris 1610.

Jul. Firmicus de errore profanar. Religionum Jo. a Wower recensuit. (Hamburgi) 1603. 8v. Çum Minucio Felice. Oxónii 1662. 8v. In Cypriani operibus ed Philippi le Prieur. Paris 1666 f.

Cum notis Woweri. Oxon. 1678. 8.

In Gallandi Bibl. Patrum Tomo V. 65 sequ. In Bibliotheca P. P. Maxima Tomo IV. p. 164

179.

In N. Rigaltii ed. Minucii Felicis et Cypriani de idolorum vanitate, cum notis J. a Wower, una cum novo indice. Lugd. Batav. 1645. 8vo.

Ead. editio repetita, accedente cura Jac. Oiselii Lugd. Bat. 1652. Qu.

In Jac. Ouzelii Minucio Felice. Lugd. Batav. 167280ur, buini

Minucio Felici ed. le Maire adjunctus, Lugd. Bat. 1632. Qu.

In Jacobi Gronovii Minucio Felice et Cypriano de Idolorum Vanitate. Lugduni Bat. 1709. Eadem editio, cum novo saltem titulo, prodiit Roterodami 1743. 8v.

Cum Arnobio in editione P. P. Latinorum Oberthüriana Wirceburgi 1783. Vol. V. ex qua Firmici textum in singula capita divisi.

JULII FIRMICI MATERNI V. C.

DE ERRORE PROFANARUM RELIGIONUM.

PROOEMIUM.

quod in fabricatione hominis artifex fecit', ut antea diximus, annuis perditorum commonitionibus ac communicationibus specialiter retexenda sunt. In testificationem veritatis manifestis rationibus exemplorumque testimoniis divinationem probabimus per diabolum esse inuentam3 et perfectam, ut per hoc

1 De lacuna diximus in præfatione; ubi quoque Hertzii sententiam attulimus de omissis. Haud ita multa ea essc, verba Flacii indicare videntur.

priores editiones conjungunt verba in testificationem cum antecendentibus, præmisso commate. At totus sensus suadet, incipère heic novam sententiam. Itaque punctum posuimus.

3 In hac assertione consentiunt Patres. v. c. Tertullianus: Dæmonium. oraculi Pythii. de Oratione c. 13. Eodem sensu omnes errores": falsasque religiones uno ore Dæmoniis tribuebant Athenag. legat. pro Christianis c. 23. qui &xarŋlovs tær årðgóπær cos vocat. Minuc. Felix in Octavio c. 26. Arnobius adv. Gentes I. c. 56. et ipse Firmicus c. 27. Reliquum haud omnes Ethnicos divinationibus fidem adhibuisse, haud opus est, ut exemplis ex historia petitis uberius demonstremus. Philosophos Eleaticos duce Xenocrate omnes divinationes sprevisse constat ef. Cicer, de divinat. I. 3. Plutarch. Plac. Philos. I. 1. qui idem, de Epicuro asserit. Brandis Comment. Eleatica I, pag. 71,

spiritus maculata cogitatione, spe fluxæ felicitatis, perversa discretione perverteret miseros homines perpetuis calamitatibus implicitos*.

CAP. I.

Quatuor Elementa esse principia creaturarum nemo

est qui dubitet (id est, ignem, aquam, aërem et terram.) Sed hæc Elementa diversa sunt, vel in potestate contraria. In errore sunt itaque gentes, quæ cum elementis tribuant principatum1, adhuc deputant ignem, quasi summum Deum, quasi

1

4 Hanc vocem implicitos apud Wowerum aliosque editores excipit lacuna, cujus tamen nullum in editione principe indicium. Si qua fuit, promissis suis stetit Firmicus atque de origine divinationum ex astutia Diaboli atque odio quo humanum genus persequebatur, ex historia et antiquitatibus complura congessit.

1 Cultum elementorum obiter tangit Athanasius κατὰ Ἑλλήνων c. 9. Hæc quoque culta fuisse Persis, docet Creuzerus Symbolik und Mythologie der alten Völker. I. 651. Kleuker περσικά im Anhang zum Zendavesta c. 20. p. 114.

2-Persas innuit. De ignis cultu apud Persas v. Herodot. I. 131. Maxim. Tyr. Serm. XXXVIII. Theodoret. Hist. eccles. V. c. 39: Euagr. Hist. eccles. c. 14. quos, utpote temporibus Firmici feré æquales, heic excitasse sufficiat. Adde Eustathium in Dionys. de situ orbis, de Persis hæc habentem: tuoi vo nug. Plura ap. Brissonium de regio Persarum principatu (Argentorati 1710) p. 349. et Creuzerum Symbolik und Mythologie I. 692. 713. De cultu Solis et Mithræ apud Persas celebratissimo vide Creuzerum IV. p. 410. de aqua Persis sacra vide Brissonium p. 356. Adhuc deputant. Sic Tertullianus adv. Valentinianos c. 32. ad Persas si forte deputabimur. h. e. si Persarum religione uti docemur. Apolog. c. 16. deputor Angelis, non Angelus non Angela, De præscr. c. 21. et sæpius. vide Indicem Semlerianum latinitatis Tertullianeæ Vol. VI.

cætera ex ipso habeant substantiam calore: nescientes, quod omnia Elementa ex ipsa sint sua contrarietate conjuncta, et quod et ipsa habeant fabricatorem Deum, qui singula suis locis ordinibusque constituens creavit, quod aut mente, aut cogitatione colligimus, aut certe quod oculis cernimus divina verbi sui societate compositum, æquata corporum moderatione in hoc toto.

CAP. II.

Ægypti incolæ aquarum beneficia percipientes, aquam colunt, aquis supplicant, aquas superstitiosa votorum continuatione venerantur. Sed in sacris suis (quæ mysteria vocant) addunt tragica funera

་་

1. Athanas. κατά Ελλ. c. 24. πάντων μάλιστα Αιγύπτιοι τὸ ὕδωρ προτετιμήκασι, καὶ θεοὺς ἀναγορεύουσι. idem de incarnatione verbi Dei. c. 45. Sic quoque Plutarchus de Iside et Osiride c. 5, nihil in majore Aegyptiis esse honore quam Nilum, asserit. W, Hunc ut Deum coluerunt atque in statuis numisque repræsentarunt. (Eckhelii Doctrina Numor. Veterum IV. p. 36.) Nota est aquæ Niliacæ sanctitas, quæ Romam usque ad sacros usus devehebatur. Hanc Aegyptiorum superstitionem haud dubie in primis respicit Lactantius Instit. Divin. II. c. 6. Constantinus M. cultum Nili jam prohibuerat Euseb. Vita Constant. III. c. 25. Aquam omnium rerum principium habebant Indi (Creuzer. I. 595.) et apud Græcos Thales. Cicero de Nat. Deorum I. 25. Lactant. II. 10. Arnob. II. 9. et ibi Elmenhorstius et Orellius.

2 Glossema. W. Opponuntur tamen sacra hæc arcana publicis illis, de quibus primis hujus capitis verbis Firmicus egerat, De his Mysteriis, quæ posteriorum sunt temporum, quæ inprimis spectat Firmicus, consule cæterum San- Crucium Mystères du Paganisme Tomo II. p. 151. seq. et Creuzerum? I. 259. seq.