magna vertat. Minerva9 similiter bellicum nomen est, quasi aut minuat aut minetur. Venustas hominum Venus dicta est 10. Apollinis nomen ex humanis finxerunt casibus, sermone græco, quasi omnia commissa sibi aut amittat aut perdat. Solem etiam Apollinem dicunt, quia quotidie in occasu constitutus splendorem luminis perdat. Perdere autem Græci aлólλew dicunt 11. Videtis ut vestros

9 Nomen videtur esse etruscum. In pateris etruscis enim sæpe legitur Menrva, Menerva; a Sabinis vel ab Etruscis Romani accepisse videntur. cf. Creuzerum ad Cic. de N. D. II. 26. not. 88. Minerva a Sabinis ait Varro L. L. IV. c. 10. it. Festus, Cic. de Nat. D. II. 26. et III. 24. Minerva quæ vel minueret vel minaretur. Festus: Minerva dicta quod bene moneat. Ex Cicerone Firmicus etymon utrumque hausit: v. Creuzeri, notam 88. ad Cic. de Nat. D. II. 26. G. J. Vossius e veteri verbo meneo pro moneo a uevos repetit, cum quo consentit Lauzius Saggio di lingua Etrusca p. 199. seq. 203. 209. Arnobius III. 31. a memoria deducit, quasi Meminerva cf. Notam Orellii. Dan. Wyttenbachius denique originem in verbo minari quærit, quia aliud Deæ nomen Pallas a new, vibrare hastam, derivetur. Creuzeri ed. Cic. de Nat. D. P. 754.

: 10 Cic. de N. D. II. 27. Venerem nostri nominaverunt, atque ex ea potius venustas, quam Venus ex venustate. In Dan. Wyttenbachii Scholiis ap. Creuzerum p. 788. tentatur etymon ex vós unus, quia in numine Voneris cernitur vis jungendi, e quo, præposito F æolico, fit Venus. Verum pace tantorum Virorum monebo: numen esse originis Orientalis, Astartenque plurali majestatico dici facile potuisse ri, veluti Kógn quod Proserpinæ nomen fuit. Unde iis 2 Reg. XVII. 30. et nomen urbis Sicca Veneria in Numidia.

11 In Græcis parum versatus fuit Firmicus; nóllaw habet loco лohhúa. Arnobius nomen haud tentavit, neque reliqui quos inspexi scriptores Christiani. Etymol. M. etymon repetit ex ἀπολύων τῶν κακῶν. quod quoque inter alia habet Plato in Cratylo, Heindorf. p, 74.

ementitos et fictitios Deos turbulentus error cogitaverit, ut superstitionibus anilibus et formæ vobis traditæ sunt et nomina. Sed hæc omnia veritas detexit, et ratio sanæ mentis invenit, ut investigatis omnibus atque detectis , quæ sacrilegus error absconderat, veritatis semita luceret. Hæc enim omnia cum essent male composita, terrori primum fuere mortalibus 12: dehinc consumpta novitate, quasi ex longa ægritudine convalescentibus hominibus, natus est quidam ex admiratione contemptus. Sic paulatim, quod stupebat animus, ausus est diligenter inquirere, et statim in arcana fictarum ac vanarum superstionum sagax misit ingenium. Tunc ex assiduis tractatibus latentium ratione collecta pervenit ad causas, ut profanarum religionum miseranda commenta humanum genus primum disceret, et deinde contemneret, tertio

recusaret.

CAP. XIX.

Libet nunc explanare, quibus se signis vel quibus symbolis in ipsis superstitionibus miseranda hominum turba cognoscat. Habent enim propria signa, propria responsa, quæ illis in istis sacrilegiorum cœtibus Diaboli tradidit disciplina., In quodam templo, ut in interiores patres homo mori

12 Primus in Orbe Deos fuit timor. Fragm. Petronii ed. Burmannianæ P. 676.

1 Cereris Eleusiniæ.

turus2 possit admitti, dicit: de tympano manducavi, de cymbalo bibi, et religionis secreta perdidici. Quod græco sermone dicitur ἐκ τυμπάνου βέβρωκα, ἐκ κυμβάλου πέπωκα, γέγονα μυστικός. Male miser homo de admisso facinore confiteris, pestiferum veneni virus hausisti et nefario furoris instinctu lethale poculum lambis; cibum istum mors sequitur semper, et pœna æterna. Hoc, quod bibisse te prædicas, vitalem veñam stringit in mortem, et sedes animæ contaminata malorum te continuatione conturbat. Alius est cibus, qui salutem largitur et vitam; alius est cibus, qui hominem summe Deo et commendat et reddit; alius est cibus, qui languentes relevat, errantes revocat, lapsos erigit, qui morientibus æternæ immortalitatis largitur insignia. Christi panem, Christi poculum quære, ut terrena

2 Vix sermo est de homine morti proximo; nam hos in interiores partes templi ejusque adyton vel etiam in hypogæa, in quibus, ni fallor, Mysteriorum potior eaque arcana pars celebrabatur, ante mortem admissos fuisse, nihil est quod probet, vel indicet. Homo vero moriturus est mortalis.

3 De verbis hisce Eleusiniorum mysticis, quæ tessera erant initiatorum (τὸ σύνθημα Ελευσινίων Μυςηρίων, ut ait Clemens Alex.) vide Clement. Alex. Protrept. c. 2. p. 14. cf. Meursii Eleusinia et loca ibi citata p. 30. et notam L. B. Silvestri Sacy ad Santa' Crucii Mystères du Paganisme I. p. 304. Ceterum Firmicus symbolica hæc verba paullum immutat; habet enim yéyora μvsızòs, quod male latine vertit: et religionis secreta perdidici. In Clemente horum neutrum legitur, sed: έκερνοφόρησα, ὑπὸ τὸν παςὸν ὑπέδυον. Cernum gestavi, me in thalamum clam insinuavi. (vide notas Potteri ad h. 1.).

4 Contextus docere videtur, in adferenda Mysteriorum Eleu-, siniorum symbolica illa formula ἐκ τυμπάνου βέβρωκα, ἐκ κυμβάλου nérʊzɑ non omnem Eucharistiæ cogitationem a mente Firmici

fragilitate contempta, substantia hominis immortali pabulo saginetur. Quis est autem hic panis vel quod poculum? de quo libris Salomonis sapientia magna voce præclamat, ait enim: Venite, et manducate de meis panibus, et bibite nimum, quod miscui, et Melchisedech, rex Salem, et sacerdos summi Dei, revertenti Abrahæ cum pane et vino benedictionis obtulit gratiam 6. Isaac etiam cum Jacob benedixisset, cum hoc idem Esau a patre suppliciter exigeret, respondit ei pater: Dominum tuum feci illum, et omnes fratres ejus

alienam fuisse; quæ enim sequentibus e Psalmo 33. (in hebraicis Bibliis Ps. 34.) adfert verba, ab antiquis quibusdam doctoribus de Cœna Domini mystice fuisse explicata, testis est Theodoretus in Paraphrasi hujus Ps. v. 9. Ιςέον μέντοι ὡς τοῖς πάλαι Ἰουδαίοις ἡ εἰρημένη ἁρμόττει διάνοια· ὁ δὲ γε ἐν τῷ βάθει τοῦ γράμματος κρυπτόμενος νοῦς τῶν θείων μυςηρίων τὴν χάριν αἰνίττεται· διιὶ γὰρ τοῦ παναγίου βαπτίσματος ὁ ἀληθὴς φωτισμός (respicit v. 6. præcedentem) τοῖς προσιοῦσι προσγίνεται, καὶ τῆς ζωοποιοῦ τροφῆς ἡ γεῦσις τὴν ἀγαθότητα τοῦ σωτῆρος δείκνυσιν ἐναργῶς. Τί γὰρ οὕτως αὐτοῦ σαφῶς τὴν φιλανθρω πίαν ὑποδείκνυσιν, ὡς σαυρὸς, καὶ τὸ πάθος, καὶ ὁ ὑπὲρ ἡμῶν γενόμενος θάνατος, καὶ τὸ γενέσθαι τῶν οἰκείων προβάτων τροφὴν ὁμοῦ καὶ πηγήν. Opp. ed. Schultzianæ (Hal. 1769) Tomo I. p. 815. Quam quidem horum verborum interpretationem Firmici jam ævo usurpatam fuisse, haud dubito. Sacram porro Cœnam ipsa ejus verba innuere videntur: et rursus ipse (Christus), ut majestatis suæ substantiam credentibus traderet, ait: nisi ederitis carnem filii hominis et biberitis sanguinem ejus. Hertz. Justinus M. Apol. I. c. 86. Dial. c. Tryphone p. 237. Tebb, dæmones in Mithriacis sacris Eucharistiam imitatos fuisse asserit. Idem legitur in Appendice libri Tertull. de præscriptionibus c. 40. vide quoque Grabii Spicileg. Patrum II. p. 240.

5 Prov. IX. 5. Fere ut Augustinus de Civitate Dei. XVII. 20. 6 Genes. XIV. 18. Melchisedecum veteribus Christianis typum fuisse Christi, ex Hebr. VII, 1. `constat; itaque panis et vini oblatio typus erat Eucharistiæ.

feci servos, tritico et vino confirmavi illum". Tunc Esau casus suos misera lamentatione deflevit, quia tritici et vini, id est, futuræ felicitatis perdidit gratiam. Quod autem consecratis hominibus a Deo panis divinus iste præstetur, per Esaiam dicit Spiri-, tus sanctus: Sic dicit Dominus: Ecce qui serviunt mihi, manducabunt, vos autem esurietis. Ecce qui serviunt mihi, iucundabuntur, vos confundemini, vos interficiet Dominus 8. Non solum panis iste a Deo summo sacrilegis et impiis denegatur, sed et poena promittitur, et acerbæ mortis decernuntur exitia, ut esurientibus faucibus divinæ animadversionis exitus ingeratur. Sequuntur etiam hoc idem XXXIII Psalmi veneranda responsa; ait enim per David Spiritus sanctus: Gustate et videte, quoniam dulcis est Dominus. Dulce est cœleste pabulum, dulcis Dei cibus, nec habet in se miséræ famis triste tormentum, et de medullis hominum præcedentis veneni virus excludit. Hæc ita esse sequentia oraculi responsa declarant; ait enim Timete Dominum sancti ejus, quia non est inopia eis, qui metuunt eum. Divites eguerunt, et esurierunt, qui autem inquirunt

7 Gen. XXVII. 37. Verba hujus versus in editione Sabateriana ex Firmico sumta sunt.

8 Esaiæ LXV. 13. 14. V. 13, ut Cyprianus 1, I. Testimonior. adversus Judæos, et Fulgentius lib. I. ad Monim. c. 25. v. 14. Ultima verba : vos interficiet Dominus, a Cypriano præter.

mittuntur.

9 Psalm. XXXIII. (XXXIV.) 9. Cyprianus L. I. Testimon. Augustinus in Psalm. 99. Gustate et videte, quam dulcis est Dominus.