CAP. XXI.

Alterius profani Sacramenti signum est: eos ên nétoas1. Cur hoc sanctum venerandumque secretum ad profanos actus adulterata professione transfertis ? Alius est lapis, quem Deus, in confirmandis fundamentis promissæ Hierusalem, missurum se esse promissit. Christus nobis venerandi lapidis significatione monstratur 2.

Quid tu ad commaculatas

1 Mithræ, in cujus Mysteriis hoc sacramenti signum usurpatum. Hieron. 1. adv. Jovinian. Mithram juxta gentilium fabulas in lapide de æstu libidinis generatum scribit Justinus Dial. c. Tryphone c, 70. οἱ δὲ τὰ τοῦ Μίθρου μυςήρια παραδιδόντες λέγουσι ἐκ πέτρας γεγεννῆσθαι αυτόν. W. Commodianus Instruct. XIII. Invictus de Petra natus,

Si Deus habetur.

Augustin in Amos III. 9. лɛτgoyevi's Midgas ap. Joh. Lyd. de Mensibus p. 47. Romanos inquit inprimis colere Vestam, ὥσπερ τὸν πετρογενῆ Μίθραν οι Πέρσαι διὰ τὸ τοῦ πυρὸς κέντρον και τὴν ὑγρὰν οὐσίαν, οἱ ὑπὸ τὴν ἄρκτον διὰ τὸ κέντρον τοῦ ὕδατος. Loca collecta sunt a Philippo a Turre in Monumentis veteris Antii. cf. præterea Creuzer I. 177. Zoëga Abhandl. p. 132. Idem hoc nomen respicit forte Spelæa, in quibus Mithra mysteria celebrabantur.

Alterius profani Sacramenti signum est, inquit Firmicus. Primum enim erat Epiphonema illud c. XX. Xaige vuugie, zaïçe véov pos. Sicut illud sacrarum litterarum sententiis Christo vindicare studuit, ita quoque ad hoc verba Sacri codicis accommoda→ vit, locis V. T. usus. Sunt enim sequentes. Deuteron. XXVII. 3. et scribes super lapidem omnes sermones legis hujus, et Josua XXIV. 26. 27. de lapide magno, quem Josua tulit et statuit sub terebintho, quorsum spectant ejus verba: lapis quem Deus in confirmandis fundamentis promissæ Hierusalem missusum se esse promisit.

2 Christum cum lapide componere solemne est veteris ecclesiæ Patribus. Sic Justinus M. Dial. c. Tryphone sæpius,

superstitiones furtiva fraude venerandi transfers nominis dignitatem? Lapidem. tuum ruina sequitur, et cadentium culminum funesta collapsio. Noster lapis Dei fundatus manu extruit, confirmat, erigit, munit et restaurati corporis gratiam perpetuæ immortalitatis splendore condecorat: ait enim de hoc Esaias, innuente Spiritu sancto: Sic dicit Dominus, ecce ego immitto in fundamenta Sion lapidem pretiosum, elecium, summum angularem, honoratum, et qui crediderit in eum, non confundetur3. In Psalmis etiam simile responsum est: ait enim Spiritus sanctus in CXVII. Ps. Lapis quem reprobaverunt ædificantes, hic factus est in caput anguli. An non factus est iste, et est mirabilis in oculis nostris? Per multos prophetas Spiritus sanctus nominis istius ordinem monstrat: ait enim Zacharias propheta: Ecce ego adduco puerum meum, ortus ei nomen est, quoniam lapis, quem dedi coram Jesu, super lapidem ipsum unum, septem oculi sunt5. Sed ut manifestius constet, antiquiora venerandarum

occasione ex Matth. XXI. 42. Marc. XII. 10. Luc. XX. 17. Actor. IV. 11. et Ps. CXVIII. 22. sumta. Tertullianus adv. Judæos c. 9. In carmine Damasi de nominibus Domini salutatur Petra, in simili Ennodii Ticinensis Lapis et Mons, in Orientii Illiberitani Mons et Lapis angularis vocatur. Quæ omnia, si tanti est, vide in nostris Sinnbilder und Kunstvorstellungen der alten Christen. Fascic. I. p. 17. seq.

3 Esaiæ XXVIII. 16. consentiunt hæc verba plane Cypriano in Testim. L. II.

cum

4 P3. CXVII. (CXVIII.) 22. 23. v. 22. plane ac in Cypriani Test. L. II. et auctore, de Judaica incred. ad Vigilium. V. 23 parum differt a Cypriano.

5 Zachar. III. 8. 9. parum differt a Cypriano.

lectionum secreta pandamus. In Deuteronomio ita comprehensum est: Et scribes super lapidem omnem legem hanc 6. Jesus etiam Nave jussu divinitatis hoc specialiter comprehendit; ait enim: Et accepit lapidem magnum, et statuit eum contra Dominum. Et ait Jesus ad populum: Ecce lapis iste erit mihi in testimonium, quia iste audivit omnia quæ dicta sunt a Domino, quando loquutus est ad vos. Et erit iste nobis in testimonium in novissimo dicrum, quando recesseritis a Domino vestro7. Quod autem per hunc lapidem, id est, per Dominum nostrum Jesum Christum, et dii isti casuri sint et multitudo templorum, aperte Daniel venerandis oraculis explicavit; ait enim, cum interpretaretur somnium regis: Et ecce imago, imago nimis magna, et contemplatio ipsius imaginis metuenda, clata stabat contra te, cujus caput fuit ex auro bono, pectus et brachia ejus argentea, venter et femora ærea, pedes autem ex parte quidem ferrei, ex parte autem fictiles, quoadusque abscissus est lapis de monte, sine manibus concidentium, et percussit imaginem super pedes ferreos et fictiles, et comminuit 408 minutatim, et factum est simul ferrum et testa et æramentum et argentum et aurum, facta sunt minuta quasi palea, et ut puluis in arida æstate, et ventilavit illa ventus. ita ut nihil

6 Deuteron. XXVII. 8. Cypr. 1.1. addit verba manifeste nimis.

7 Josu. XXIV. 26. 27. eadem fere refert Cyprianus L. II Testim.

remanserit in illis. Et lapis, qui percussit imaginem, factus est mons magnus, et implevit totam terram3. Quis locus in terra est, quem non Christi possederit nomen? qua sol oritur, qua occidit, qua erigitur septentrio, qua vergit auster, totum venerandi nominis majestas impleuit. Et licet adhuc in quibusdam regionibus idololatriæ palpitent membra, tamen in eo res est, ut e Christianis omnibus terris pestiferum hoc malum funditus amputetur. De idololatrorum lapide“, de quo dicunt: Ôɛòç èz πéтqas, quid prophetarum respondet oraculum? quis autem restitit, vel cui parcit iste lapis? Lapis autem hic sanctus, id est, Christus aut fidei fundamenta sustentat, aut in angulo positus 12, duorum parietum membra æquata moderatione conjungit, id est, Veteris et

8 Dan. II. v. 31-35. pauculis exceptis, ut Cyprianus.

9 De religionis Christianæ primis seculis per totum fere terrarum orbem propagatione multa extant apud veteres scriptores ecclesiasticos testimonia, ex quibus, omni rhetoricatione demta, eam limites imperii Romani excessisse patet. Sed hæc, cum hujus loci haud sint, missa facimus, ef. Elmenhorst. in Arnob. I. c. 55. p. 53, Moshemium de rebus Christianorum ante Constantinum M. p. 203. 448. seq.

10 De Romano imprimis loquitur imperio. Nec ita debilitatam fuisse idololatriam Firmici tempore, subsequentis ætatis historia abunde comprobat. Nam etsi Constantinus M. multa jam templa et idola destruxerat; non nisi sub Theodosio ejusque filiis deorum cultus prostratus fuit. Reliquiæ tamen ipso adhuc sexto seculo, Justiniano imperante, et diutius manserunt.

11 Redit ad Mithriacam religionem, quæ cum Solis cultu conjuncta, in Occidente omnem fere reliquum Ethnicismum absorpserat.

12 Christus lapis angularis. Ps. CXVIII. 22. Matth. XXI. 42. Marci XII. 10. Luc. X, 17. Actor. IV. 11. 1 Petri II. 7.

Novi Testamenti in unum colligit gentes; aut certe corporis et animi diversitatem inviolata homini immortalitate consociat; aut legem promulgat, aut contra peccantes testimonium perhibet: aut (quod est potius) imaginem Diaboli 13 percutit, ut, superato eo atque prostrato, et in cinerem favillasque converso, erecto sublimitatis suæ vertice, purum dòminationis imperium habeat. Vos nunc, Constanti et Constans, sacratissimi Imperatores, et venerandæ fidei vestræ imploranda virtus est, quæ supra homines erigitur, et a terrena fragilitate separatur, cœlestiumque se rerum societate conjungit, quæ in omnibus actibus suis, prout potest, Dei summi sequitur voluntatem. Modicum tantum superest1, ut legibus vestris funditus prostratus Diabolus jaceat, ut extinctæ idolatriæ pereat funesta contagio. Veneni hujus virus evanuit, et per dies singulos substantia profanæ cupiditatis exspirat. Erigite vexillum fidei, vobis hoc divinitas reservavit, cujus favore eminentes prostratores estis omnium hostium vestrorum; quorum opera Romanum infirmabatur 15 imperium. Signum venerandæ legis erigite, sancite, promulgate quod prosit; Sit faustum felixque Reipublicæ, quod tot acervis casorum hostium prostravistis exercitum. Felices vos quoque gloriæ ac voluntatis suæ Deus fecit esse participes idololatriæ

13 Idola omnemque idololatriæ apparatum.

14 Sic legendum, et non talium, ut in ed. principe. Excitat principes ad penitus destruendum idolorum cultum. Sic quoque c. XXX.

15 Wowerns sic correxit lectionem ed. principis firmabatur.