Istud autem inprimis in nova hac Firmici editione curæ mihi fuit, ut, quantum possem, licet brevissime, ea, quæ de sacris ethnicis refert, illustrarem. Quem in finem notas Woweri aliorumque Virorum Doctorum in Firmicum exscripsi, quibus adjeci complura eorum, quæ Hertzius in dissertatione de Firmico observavit; neque neglexi editores Patrum Firmico antiquiorum, in quibus similia eorum, quæ is habet, leguntur; videlicet Ouzelium, Heraldum, Rigal'tium, Davisium, Lindnerum in Minucium Felicem, Walchium in Lactantium, Elmenhorstium et inprimis Orellium in Arnobium, alios, quos passim inspexi, ut taceam. Plura quoque ex propria penu addidi, in primis ad posteriora capita a XVIII inde, quæ Wowerus fere tota neglexit, neque qui eum secuti sunt editores curarunt; ita leviter et perfunctorie in illustrando hoc auctore minime sane contemnendo versati sunt. T

re! Denique, cum loci Biblici haud ita pauci allegati sint ex versionibus Latinis Antehieronymianis, ipsas illarum lectiones examinandas esse duxi. Nec difficilis hic labor. Namque statim compertum habui, eas a Sabaterio in Bibliorum Sacrorum Latinis Versionibus antiquis sedulo collatas esse. Itaque hoc cummaxime explorare studui, quosnam ex tot veteris versionis, vel potius antiquarum verr sionum, codicibus Firmicus ante oculos habuerit.

Et quævis fere me pagina docuit, eum inter omnes Patres Latinos maxime cum Cypriano, inprimis cum libris hujus episcopi Testimoniorum adversus Judæos et de Unitate Ecclesiæ consentire; sacros igitur textus, quibus utitur, aut ex hisce opusculis, aut e codicibus eorum, quos Cyprianus legit, simillimis mutuatum esse. I Cupon

r

Et hæc quidem est summa curarum, quas in Firmicum impendi. Superesse fateor unum earum genus, quod harum rerum arbitri fortasse desiderabunt: collatio nimirum exegeseos.atque sententiarum theologicarum Nostri oum interpretatione eorundem locorum atque expositione dogmatum, quorum Firmicus meminit, apud reliquos Apologetas atque Patres. Neque plane neglexi. Attamen, cum Firmicus, exegetica atque dogmatica si spectes, exiguo saltem usui sit Theologis, verum Ethnica mythologia arcanæque religiones lucem haud ita aspernandam ab eo lucrentur, hæe potiora esse duxi,atque in his illustrandis curatius versatus sum. Veldem vero Orellium virum eruditissimum spem fecerat in præfatione ad Arnobium p. XVI. in Firmicum quoque doctrinæ suæ copias erogasse; tum meis sane curis haud opus fuisset. At ille, cum aliis doctis laboribus per aliquot annos distractus fuisset, nuper, quod valde dolendum est, e vivis excessit.

ut

、༄

VII.

Antequam vero ad Argumentum libri, quem enarraturus sum, exponendum accedam, de ipsius titulo pauca monebo. Cum vero unicum exemplár exstet vel exstiterit, a Flacio in lucem emissum, unicus, quem pro genuino habere licet, is est quem Flacius illi inscripsit, in ipso Mindensi codice haud dubie ab eo lectus: DE ERRORE PROFANARVM RELIGIONVM. Quodsi igitur scriptores recentiores, qui hujus libri mentionem fecerunt, titulum paullo aliter expresserunt, v. c. Balth. Bonifacius in historia ludicra, (Bruxell. 1656. p. 456.) qui libellum de errore profanarum gentium et religionum vocat, atque Baronius, apud quem liber de mysteriis et erroribus profanar. relig. audit *) hi haud dubie, cum scriberent, memoriter, nec in-i specto libro, ejus titulum laudarunt. Nomen auctoris in codice Mindensi luculenter expressum est; nulla igitur fides habenda Gyraldo, qui Villium, et Glandorpio, qui Qu. Villium nuncupat **). Uterque præterea cum Astrologo confundit. Ille nomen in pervetusto codice et in antiquo saxo legi ex aliorum fide narrat ***); hic nullum citat vadem ****).

Ad Constantium et Constantem Augustos habet porro titulus: et jure id quidem;

*) Hertz. de J. F. M. p. 36.

**) Apud Hertz. p. II.

***) ibid.

****) Onomast. p. 905.

nam hisce Imperatoribus, ut ex compluribus locis abunde patet, inscriptus est. Falsus igitur est Baronius, qui librum ad Constantinum et Constantem scriptum esse putať. Omnia enim historica, quæ commemorat, post interitum Constantini, qui anno 340 evenit, acciderunt. De litteris V. C. nomini Firmici additis jam exposui.

VIII.

Jam vero ad argumentum libri exponendum accedo, Hertzium plerumqne secuturus. Hoc tantummodo in prævium monebo: in Prooemio mutilo, mea quidem sententia, haud multa desiderari. Folia enim a codice Mindensi haud abscissa videntur, cum titulus adsit, et Flacius initio tantum habeat: Desunt quædam. Si vero titulus ab initio abfuisset, et ad calcem libri tantum adjectus fuisset hisce verbis: Explicit Jul. Firmici Materni V. C. de errore profanarum religionum, cujusmodi subscriptiones in multis veteribus libris leguntur, Flacius certe indicasset. Deest igitur brevis ad Imperatores adlocutio et argumenti expositio. Transiisse videtur ad Christiana quædam dogmata de creatione mundi deque lapsu Protoplastorum insidiis Diaboli seductorum; quibus viam sibi munivitad Ethnicos (hos enim, licet Imperatoribus liber sit inscriptus, sæpe adloquitur) admonendos, ut a simili fraude sibi caveant. Facilis hinc ad ori. ginem oraculorum divinationumque transitus,

1

quæ

ex sententia Hertzii editionibus, quæ lacunam habent mox post initium, superstructus. Codex vero Mindensis, ut editio princeps Flaciana docet, nullam habet. Neque video cur necesse sit verba Proœmii: manifestis rationibus exemplorumque testimoniis divinationem probabimus per Diabolum esse inventam et perfectam, ita accipere, ut isthoc scriptor primum agere decreverit, cum in eis sequuntur ad hoc argumentum sæpius redeat. Sed eum initio libelli dogmata quædam Christiana tetigisse, Hertzius compluribus argumentis probavit, veri saltem simillimum reddidit. Si fragmentum tantummodo est, inquit, quod exstat, si huic præcessit dogmatum quorundam Christianorum expositio, absonuma vero mihi quidem non videtur, Christianæ religionis apologiam suo ævo accommodatam Firmicum conscripsisse, mutatisque, quæ pro ratione temporum mutanda viderentur, eundem in hac adornanda, quem priores Apologeta s servasse videret, ordinem tenuisse. Hoc quidem Hertzio lubens largior, si modo brevissime indicata potius quam exposita fuerint, Ubi vero addit: Divinæ nempe religionis dogmata atque sacra, nec non integros Christianorum mores in priori tractatus parte adversus obtrectationes Gentilium defendit, in posteriori vero profanarum detexit religionum errores;