Lollianum quendam habent Consulem; Mavortium autem Præfectum Prætorio Ammianus Marcellinus, ob sublimem constantiam laudat*). Haud vero constat, duo hosce nonnisi unum fuisse hominem, eundemque Mavortium Lollianum, cui Firmicus librum suum inscripsit; quanquam ex altera parte concedendum est, Mavortium Lollianum pluribus, antequam Consul processerit, annis Consulem designari potuisse; id quod sub proximis Constantini decessoribus haud ita raro accidit, ejusque summorum honorum Mavortio Lolliano promissorum procrastinationis causa quæri fortasse poterit in rebellione Magnentii et tumultu civili inde orto, nec ante interitum hujus tyranni, cujus arbitrio ipsa urbs Roma, obnoxia erat, anno 353 compresso. Itaque stabimus in ea sententia, libros Mathematicoy editos esse brevi post illud solis, deliquium, quod anno 336 accidit, et ante Constantini M. abitum; librum vero de Errore Profanarum Religionum conscriptum esse inter annos 343 et 350, vel potius 348, quo Romani a Sapore ad Singaram fusi sunt..

III.

Prior liber auctorem habet Virum superstitionibus Ethnicorum addictum, alter Christianum. Vix vero inducor ut mihi persuadeam, Firmicum Mathematicum, ætate jam provectum,

*) Lib. XVI. 8.

quod ipse in Astronomicis profitetur, sententiam mutasse, numinum cultui, cui per omnem pristinam vitam adhæserat, valedixisse, et Christiana sacra amplexum fuisse. Quod si fecisset, in libro de errore profanarum religionum certe conversionis suæ ad Christum meminisset, et vel inscius veteris superstitionis indicia quædam reliquisset. Sed religionum ethnicarum quamvis bene sit gnarus, eas tamen ex lectione potius et relationibus aliorum hominum, quam ex propria experientia, novit. Sacræ scripturæ est peritus, eaque pro more ætatis, cui diuturno unice usu adsvescere potuit, in docendo atque disputando utitur, ita ut vix credi possit, eum adeo recenter Christianum factum esse, sed statuendum potius, a natalibus inde vel saltem a juvenili ætate Christianum fuisse.

Huc accedit sermonis Latini in utroque opusculo diversitas, quam sane magnam esse inter omnes constat. In Astronomico enim libro permodica utriusque linguæ, Græcæ et Latinæ, deprehenditur cognitio. Verbis et phrasibus refertus est barbaris, cujusmodi, ut nonnulla afferamus, sunt sequentia: horoscopare, ferarum mansuetarii, cardinaliter, quiescentia pro quiete, intimare alicui pro significare, concordiale pro sociale, partiliter pro per partes, caballarius pro equite, computus pro computatione*); quæ quidem

*) Fabricii Bibliotheca Latina ed. Ernesti. III. p. 115.

Longobardica tempora potius quam Constantiniana sapiunt, aut saltem illius, quæ in versione Irenæi legitur, latinitatis Gallicæ nos admonent.

Librum vero de errore profanarum religionum quod attinet, scriptus est sermone puriore, quali auctores ævi Constantiniani utuntur; etsi non aureæ latinitatis, ejusmodi tamen quæ ferri possit, et satis diserto. Sed et hic liber modicam Græcæ linguæ cognitionem prodit; ex qua tamen minime colligere licet, utrumque librum ab uno eodemque auctore profectum esse. Hanc igitur amplectimur sententiam, diversum prorsus esse Firmicum Astrologum a Firmico Theologo; quam quidem jam dudum inter multos alios, quos Hertzius recenset, tuiti sunt Coelius Rhodiginus, Baronius, Glandorpius et Lipsius: sed misso Astrologo, de Theologo tantummodo videamus*).

! IV:

At valde dolendum, adeo incerta atque obscura esse omnia, ut candide confitendum sit, nos auctorem libri de errore profanarum religionum prorsus ignorare. Natales ei fuisse Siculos statuunt**), nescio qua de causa. Afrum fuisse crediderim, si modo perpetuus fere Codicum sacræ Scripturæ Afrorum, qui apud eum observa

*) De Jul. Firm. Materno. p. 11. 12.

**) Mongitor Siculum dicit incertæ patriæ, nimirum in Sicilia, Renda Biblioth. Sicula Vetus. Romæ 1700. p. 167.

1

tur, usus ad hanc opinionem adstruendam sufficeret, cum hi ex Africa ad Italiam Hispaniam Galliamque devehi facillime potuerint; nec Africanæ latinitatis, ex Apulejo, Tertulliano et Cypriano satis notæ, luculenta indicia in ejus libro inveni. Episcopum Mediolanensem Synodo Romanæ a Julio I. Romano Episcopo anno 357. coactæ interfuisse, credit Baronius. Verum Syno-, dus ista est Pseudo-Isidori figmentum*). Julium, Julii Episcopi Romani tempore Episcopum Mediolanensem, ignorant omnes. Maternus vero Me

diolanensis sub Diocletiano et Maximiano Augustis hujus urbis sacris Christianis præfuit anno 307 aut 311, et pro Religione occubuit**). Corruit igitur quod habent Binius et Cajetanus***), eum inter sanctos ecclesiæ Catholicæ referentes. ·

Itaque hoc tantummodo tenendum, Julium Firmicum Maternum, ut ex libro ejus de Errore Profanarum Religionum patet, fuisse virum pium et eruditum atque religionum Ethnicarnm adversarium. Has acriter impugnat, nimio interdum fervore, cum Imperatores ad reliquias earum violenter delendas excitet; quæ vero cum temporibus in quibus vixit, tum exemplis quæ præ oculis habuit danda potius, quam illi culpæ vertenda sunt.

*) Walchii Historie der Kirchenversamlungen. p. 165. **) Ughelli Italia sacra IV. p. 507. Bisoizius in historia Episcoporum Mediolanensium. p. 15.

***) Idea S. S. Siculorum. p. 15 et 125.

V.

In examine de veteri quolibet auctore instituendo primariam aliquam partem sibi vindicat disquisitio de fontibus unde hauserit, inprimis si historici est argumenti. Nec in scriptore ecclesiastico negligendam eam esse, per se patet. Qua de causa, cum adnotationes in Firmicum meum colligerem, sedulo circumspexi scriptores antiquiores quos consuluerit, ita tamen, ut caverem, ne singula qvævis, quæ communia habet cum aliis religionis Christianæ Apologetis, semper ex eorum libris hausta esse arbitrarer, cum ipsa argumenti ratio haud dubie postularet, ut omnes, qui Polytheismum destruerent, easdem fere fabulas et recenserent et refutarent, eædemque iis vel ex eruditis colloquiis et ex institutione Catechumenorum innotuisse potuerint. Sed illos inprimis lacos respexi, in quibus Firmicus easdem, quas cæteri scriptores Apologetici habent, fabulas eadem pene serie et ipsis fere antiquiorum verbis recenset. Hujusmodi autem consensus, ut ex adnotationibus patebit, haud raro animadvertitur cum Clementis Alexandrini Protreptico, Minucii Felicis Octavio, et maxime cum Arnobii libris adversus Gentes. Lactantium porro haud raro consuluisse videtur, et certe Cypriani Testimoniorum libros III perpetua cura tractavit. Namque plurima V. et N. Testamenti dicta, quæ in medium profert, cum textu Cyprianico conspirant, non in vulgaribus tritisque tantummodo locis, sed in iis quoque,