Ad quam controversiam dirimendam cum essem Londini ipse plus quam 30 locos codicis (nunc bibl. Musei Brit. no. 10546) ab Aemilio Richter laudati, qui est optime manu saec. IX. scriptus multisque picturis ornatus, contuli et ita idem quod Wasserschleben intellexi, textum eius magis cum textu vulgatae quam cum Pseudo-Isidoriano convenire. Attamen hac ex re id tantum colligi potest, Pseudo-Isidorum non verbotenus locos scripturae recepisse sed quasdam res in eis mutavisse aut alia recensione vulgatae adhuc incognita usum esse. Quod etiam locis quos nunc subiiciam probabitur, quamquam diiudicari non licet, utrum ipse textum vulgatae aut Alcuini an iam alius ante eum in recensione ab ipso adhibita textum corruperit.

10. In hoc est charitas non quasi nos dilexerimus deum, sed quoniam ipse prior dilexit nos et misit filium suum propitiationem pro peccatis nostris.

11. Charissimi, si sic deus dilexit nos, et nos debemus alterutrum diligere.

12. Deum nemo vidit unquam. Si diligamus invicem, deus in nobis manet et chariritas eius in nobis perfecta est.

13. In hoc cognoscimus, quoniam in eo manemus et ipse in nobis, quoniam de spiritu suo dedit nobis.

14. Et nos vidimus et testificamur, quoniam pater misit filium suum salvatorem mundi.

15. Quisquis confessus fuerit, quoniam Iesus est filius dei, deus in eo manet et ipse in deo.

16. Et nos cognoscimus et credidimus charitati, quam habet deus in nobis. Deus charitas est; et qui manet in charitate, in deo manet et deus in eo.

In hoc est caritas non quasi nos dilexerimus deum, sed quoniam ipse dilexit nos et misit filium suum propitiationem pro peccatis nostris.

Carissimi, sicut deus dilexit nos et nos debemus alterutrum diligere.

Deum nemo vidit umquam. Si diligamus invicem, deus in nobis manet et caritas eius in nobis perfecta est.

In hoc cognoscimus, quoniam in eo manemus et ipse in nobis, quoniam de spiritu suo dedit nobis.

Et nos vidimus et testificamur, quoniam pater misit filium suum salvatorem mundi.

Quisquis confessus fuerit, quoniam Iesus est filius dei, deus in eo manet et ipse in deo.

Et nos cognovimus et credimus caritati, quam habet deus in nobis. Deus caritas est et qui manet in caritate, in deo manet et deus in eo.

c) Euseb. c. 6. Diligamus nos, karissimi, invicem, quoniam caritas ex deo est. Et omnis qui diligit, ex deo natus est et cognoscit deum.

Qui non diligit, non novit deum, quia (alii cod.: quoniam) deus caritas est.

In hoc apparuit caritas dei in nobis, quoniam filium suum unigenitum misit deus in mundum, ut vivamus per eum.

In hoc est caritas non quasi nos dilexerimus deum, sed quoniam ipse dilexit nos et misit filium suum propitiationem pro peccatis nostris.

Karissimi, si deus dilexit nos et nos debemus alterutrum diligere.

Deum nemo vidit umquam. Si diligamus invicem, deus in nobis manet et caritas eius in nobis perfecta est.

In hoc intellegimus, quoniam in eo manemus et ipse in nobis, quoniam de spiritu suo dedit nobis.

Et nos vidimus et testificamur, quoniam pater misit filium suum salvatorem mundi.

Quisquis confessus fuerit, quoniam Iesus est filius dei, deus in eo manet et ipse in deo.

Et nos agnovimus (al. cognovimus) et credimus (alii: credidimus) caritati, quam habet deus in nobis. Deus caritas est et qui manet in caritate in deo manet et deus in eo.

gata im 2. Korintherbriefe 2, 6-8 bei Evaristus Br. 2 (c. 11 ed. meae), im Galaterbrief 6, 1 bei Alexander Br. 1 (c. 5 ed. meae) und in den Anführungen aus den Psalmen Ps. 49, 19-22 im Brief des Telesphor (c. 4 ed. meae), Ps. 25, 4-12 (c. 5 ibid.), Ps. 1, 4-6 und 2, 1-4 im Brief des Melchiades (c. 5 1. c.) mit jenem, der Vulgata im Wesentlichen conformen Texte nicht stimmen. Diese Differenz ist eine so bedeutende, dass nach meiner Ueberzeugung an eine Benutzung der Alcuin'schen Recension nicht gedacht werden kann. Der Text der pseudoisidorischen Decretalen bei Merlin und Migne ist zwar überaus unzuverlässig und wimmelt, wie die von mir angestellte vollständige Vergleichung mit der Darmstädter Handschrift gezeigt hat, von Fehlern, allein auch in letzterer ist die Abweichung in der Fassung jener Schriftstellen von der Vulgata, unbedeutende Differenzen abgerechnet, dieselbe, wie im Migne'schen Texte."

9. Si testimonium hominum accipimus, testimonium dei maius est, quoniam hoc est testimonium dei, quod maius est, quoniam testificatus est de filio suo.

10. Qui credit in filium dei, habet testimonium dei in se: qui non credit filio, mendacem facit eum, quia non credit in testimonium, quod testificatus est deus de filio suo.

11. Et hoc est testimonium, quoniam vitam aeternam dedit nobis deus. Et haec vita in filio eius est.

12. Qui habet filium, habet vitam, qui non habet filium, vitam non habet.

16. Qui scit fratrem suum peccare peccatum non ad mortem, petat et dabitur ei vita peccanti non ad mortem. Est peccatum ad mortem, non pro illo dico, ut roget quis.

Si testimonium hominum accipimus, testimonium dei maius est, quoniam hoc est testimonium dei quod maius est, quia testificatus est de filio

suo.

Qui credit in filio dei, habet testimonium dei in se: qui non credit filio, mendacem facit eum, quoniam non credit in testimonio, quod testificatus est deus de filio suo.

Et hoc testimonium est, quoniam vitam aeternam dedit nobis deus. Et haec vita in filio eius est.

Qui habet filium, habet vitam, qui non habet filium, vitam non habet.

Qui scit fratrem suum peccare peccatum non ad mortem, petit et dabit ei vitam peccanti non ad mortem. Est peccatum ad mortem, non pro illo dico, ut roget quis.

Qui creditin filium dei, habet testimonium dei in se: qui non credit filio dei, mendacem facit eum, quia non credit in testimonio quod testificatus est deus de filio suo.

Et hoc testimonium est, quoniam vitam aeternam dedit nobis deus. Et haec vita in filio eius est.

Qui habet etc.

Qui scit fratrem suum peccare peccatum non ad mortem, petat et dabitur ei vita peccanti non ad mortem. Est peccatum ad mortem, non pro illo dico, ut roget quis.

Quibus ex textibus tribus inter se comparatis apparet, in versibus ex cap. IV. ep. I. Ioann. prolatis, vulgatam et Alcuinum magis inter se convenire quam cum Pseudo-Isidoro (cf. v. 13) et ad confirmandam sententiam Aemilii Richter tantum v. 10 allegari posse, in quo Alcuinus et Pseudo-Isidorus verbum „prio,“ in vulgata exhibitum omittunt.

Maiore autem iure pro Aemilio Richter v. 7. cap. V. cit. afferri potest; hic enim Pseudo-Isidorus et Alcuinus omnibus in rebus concordant, cum ambo a vulgata multum abhorreant. Attamen aliis in versibus (cf. v. 6. 10. 16) vulgata et Pseudo-Isidorus eadem proferunt et apud Alcuinum diversae lectiones inveniuntur. Cum etiam aliis ex locis a me comparatis nihil certius statuere mihi licuerit, sufficiet hic tantum tertium locum adiungere, ut lector intelligat, hac in re dubitationem a me propositam non tolli 1:

3) III Reg. c. VIII. v. 13 sqq. a) Vulg. 13. Aedificans aedificavidomum in habitaculum tuum, firmissimum solium tuum in sempiternum.

b) Alcuin. Aedificans aedificavi domum in habitaculum tuum, firmissimum solium tuum in sempiternum.

c) Felic. IV. ep. 1. Edificans, inquit Salomon: domino edificavi etc., ut Vulg. et Alc.

1 Re vera textus Alcuini et vulgatae tam parum a se differunt, ut etiam omnibus locis comparatis nihil certi hac de re statui possit. Cf. Hug, Einleitung in die Schriften des neuen Testamentes. 4. Aufl. T. I. p. 416 sqq.

26. Et nunc, domine deus Israel, firmentur verba tua, quae locutus es servo tuo David, patri meo.

27. Ergone putandum est, quod vere deus habitet super terram? si enim caelum et caeli caelorum te capere non possunt, quanto magis domus haec quam aedificavi.

28. Sed respice ad orationem servitui et ad preces eius, domine deus meus: audi hymnum et orationem quam servus tuus orat coram te hodie,

29. ut sint oculi tui aperti super domum hanc nocte ac die; super domum de qua dixisti: erit nomen meum ibi; ut exaudias orationem quam orat in loco isto ad te servus tuus.

30. Ut exaudias deprecationem servi tui et populi tui Israel, quodcunque oraverint in loco isto, et exaudies in loco habitaculi tui in caelo, et cum exaudieris propitius eris.

Tantum id pro certo habendum est, Pseudo-Isidorum quibusdam in locis usum esse versione Hieronymi veteris testamenti ex Hebraeo (cf. Hieron. op. ed. Vallasii T. IX.) quos locos in tabula §. 15 inserta appositis verbis: distinxi. (Cf. p. ČXVII.)

vers. Hier."

§. 17. Cap. III. De collectione capitularium Benedicti Levitae. De Benedicto Levita qui hodie eiusmodi quaestionibus operam dant in duas fere partes discedunt: alteri ut Ballerinii (diss. cit. P. III. c. 6. §. 4), Eichhorn, über die spanische Sammlung (Zeitschrift für geschichtliche Rechtswissenschaft 11, 183), Knust (1. c. p. 11. 15 et in praef. edit. Bened. Levit. Pertz Leg. 2. app. p. 19 sqq.), Stobbe, Geschichte der deutschen Rechtsquellen (Abth. I. p. 237) contendunt, a Benedicto Levita in collectione sua compilanda decretales PseudoIsidorianas excerptas easque aut saltem schedulas et materias a Pseudo-Isidoro ad epistolas falsas confingendas collectas a Benedicto adhibitas esse; alteri, Benedictum sub nomine Pseudo-Isidori latere aut fraudis Pseudo-Isidorianae participem fuisse, velut Walter (Kirchenrecht §. 97, II.), aut Benedictum et Pseudo-Isidorum ex iisdem falsis materiis hausisse, velut Goecke, de exceptione spolii p. 57.

Quarum sententiarum equidem probare possum neutram. Etenim omnes qui hac de re scripserunt, parum accurate quo modo collectiones Benedicti et PseudoIsidori cohaererent, investigarunt. Mea sententia haec est: Pseudo-Isidorum collectione Benedicti Levitae ut fonte usum esse. Quae his rebus probatur:

I. Benedictus saepe fontes a se adhibitos adulteravit; easdem res quas Benedictus in fontes genuinos interpolavit, Pseudo-Isidorus etiam protulit, sed ipse cos quoque locos, ubi Benedictus cum fontibus convenit, novavit.

ratum capud illi qui videbantur aliquid accepisse habebant. Et ubi vulnus infixum est, necesse est, medicinam adhibere qua infixa sanetur macula, i. e. reiterari necesse est etc.... 1 Nam benedictionem quam praedicti corepiscopi ante suam prohibitionem per manus inpositionem dabant, magis nobis videtur vulnus inferre quam salutem et illi qui pontificatus apicem non habebant, quo modo ea quae non habebant dare poterant, quoniam nihil in dante erat, quod ille possit accipere, aut quis hominum, licet more humano loquamur, dare potest quod non habet?

Benedictus hoc in capitulo Pseudo-Isidorum non exscripsit; quamquam quidem, sicut ille, ea quae Innocentius I. statuit de clericis ab haereticis ordinatis de chorepiscopis profert, tamen Benedictus in omnibus rebus magis cum Innocentii I. verbis quam Pseudo-Isidorus convenit. Cum Pseudo-Isidorus autem eandem epistolam Innocentii ad statuta de chorepiscopis confingenda adhibuerit pluraque quam Benedictus mutaverit, ex capite eiusdem locos citatos epistolae Damasi composuisse videtur.

Dicat forsitan quispiam, utrumque tertio eodemque fonte usum fuisse. Quod facile est ad refellendum. Nam capitulum Benedicti, quod profert, Arnone archiepiscopo ad Leonem III. papam misso chorepiscopos ab eo et postea synodo eiusdem auctoritate in civitate Reginisburc habita prohibitos damnatosque, falsum est, ut iam Knust (de fontibus et consilio Pseudo-Isid. p. 92 et Leg. 2. app. p. 27) et Weizsäcker (der Kampf gegen den Chorepiscopat p. 8. 11), cum hac de synodo nullo alio in fonte aliquid traditum sit, affirmaverunt et perspicue apparet ex eo quod confictum secundum c. 3. Innoc. epist. laud., c. 3 eiusd. epist. ad Victor. Rotom. (H. no. 7), c. 16. epist. 167 Leon. M., c. 27 conc. Paris. a. 829, c. 3 Innoc. epist. ad Rufum cit., c. 16 c. 1 epist. Leon. memor., c. 3 cit. Innoc. ep. ad Rufum cit. et Benedictus decreta, quae a synodo facta esse vult, repetiit et adulteravit ex locis modo allatis.

Titulus capituli apud Benedictum ita profertur:,,de chorepiscoporum superstitione atque damnatione“, epistola Damasi autem inscribitur:,,de vana superstitione chorepiscoporum vitanda.“

Leonis epistolae de chorepiscopis et capituli initium similiter conceptae sunt:

Ben.

Omnibus sanctae dei ecclesiae fidelibus et nostris notum esse volumus, quia non parva quaestio de chorepiscoporum superstitione ad nos non solum semel aut bis aut ter venerat, sed saepissime nostris auribus molestiam intulerat. Ipsa enim quaestio non solum inter clericos, sed etiam inter laicos crebrius ventilabatur.

Leon. ep.

Leo Romane ecclesiae et apostolice sedi episcopus universis Germaniarum atque Galliarum regionum episcopis salutem.

Cum in dei nomine in Romana aecclesia synodum episcoporum sive ceterorum consacerdotum Christique fidelium coadunatum habuissemus et de ordinationibus inlicitis super quibus crebrior ad nos illarum partium commeantium sermo perveniret etc.

Pseudo-Isidorum in hoc capitulo a Benedicto exscriptum esse non posse iam ostendi. Itaque cum Damasi epistolae inscriptio ad imaginem tituli Benedicti et initium Leonis epistolae adhibita eiusdem epistola ad Africanos (ed. Ball. 1, 657) secundum idem capituli principium concepta esse videantur, statui non potest, Pseudo-Isidorum et Benedictum ex eodem fonte figmenta sua desumsisse, nam hunc 1 Paullo superius quam locus primus prolatus. 2 Cf. Innoc. ep. ad Decent. Eugub. c. 3

(H. no. 6).