bewijsvoering verduistert de kanonieke waarheid" ). Het bestaan van tweeërlei waarheid, eene katholieke (catholica veritas)" en eene,philosophische (philosophica veritas)" wordt door hem verworpen; hij erkent slechts één, de eerste, d. i. dezelfde als de goddelijke waarheid 2). De „philosophica veritas" is „falsitas"; zij staat lijnrecht tegenover de veritas canonica" ). Ja, de geschriften der wijsgeeren zijn boeken des doods (libri mortis) *). Zij schrijven de zaligheid toe aan den wil en de genade beide 5). Zij berusten op de rede 6). Zij geven alleen een richtsnoer voor het maatschappelijke leven 7). De geloovigen moeten bij de philosophen niet bedelen wat de katholieke kerk in de schatkamers der Heilige Schrift in ruime mate bezit 8). De philosophen zoeken tijdelijk voordeel. De schrijver richt tot hen hetzelfde verwijt als tot de priesters zijner dagen, dat zij nl. preeken voor geld 9). Worden aldus de wijsgeeren der late middeleeuwen in het algemeen aangevallen, soms Thomisten, Scotisten en Albertisten in één adem genoemd 10), de hardste bestrijding valt ten deel aan Thomas ") en de Thomisten 12), zij het ook dat hij een enkelen keer eene lofspraak op Thomas houdt 13), of zich bij eene andere gelegenheid op de Thomisten beroept 14); hij bestrijdt ze ook wel met hun eigen wapenen 15). Als afschrikwekkende voorbeelden van den verkeerden invloed der wijsbegeerte dienen hem de boven besproken strijd tusschen Hendrik van Zo 1) De libertate christiana, p, iij r; y, iiij v; hierachter, blz. 133, 184. 2) Ib., f, iij v; hierachter, blz. 72. 3) Ib., f, iiij r; hierachter, blz. 73; vgl. y, iij v; hierachter, blz. 182. 4) Ib., e, iv; hierachter, blz. 62. 5) Ib., y, iiij; hierachter, blz. 184. 6) Ib., e, ij; hierachter, blz. 63. 7) Ib., e, ijv; hierachter, blz. 64. 8) Ib., g, iijv; hierachter, blz. 79. 9) Ib., g, iv; ij; x, ij v; hierachter, blz. 76 vlg., 173. Een minder gunstig oordeel over de priesters zijner dagen ook op qu. f, fol. iiij v; hierachter, blz. 74. 10) Ib., f, iiij v; hierachter, blz. 74. 11) Het geheele derde deel, voornamelijk c. 1–6, hierachter blz. 182-200, vormt eene bestrijding van Thomas van Aquino; zie verder y, iiij '; H, ij ; hierachter, blz. 183. Tegenstelling tusschen Thomas en Paulus, z, iiij r, hierachter, blz. 190. 12) Ib., n, ir; n, ij r; p, ir, ijr en v; E, iij v; F, ir; I, iv; hierachter, blz. 116, 118, 129, 131 vlg., 224, 13) Ib., y, iiij v; hierachter, blz. 184. 14) Ib., F, iiij r; hierachter, blz. 232 vlg. 15) Ib., I, iij; hierachter, blz. 253. meren en de universiteit te Leuven, waardoor nagenoeg de geheele universiteit tot dwaling verviel 1), en de geschiedenis der ketterij, door de philosophie ontstaan aan de universiteit te Parijs, welke zaak leidde tot de veroordeeling van 219 „wijsgeerige" stellingen door bisschop Stephanus in het j. 1276 2). Dat in deze stellingen ook schitterende waarheden voorkwamen 3), zooals de leer van de praecessie der dag- en nachtevening, was aan onzen schrijver onbekend; hare veroordeeling kon hem dus geen leed wezen berokkenen. Zij lagen op het gebied van natuur- en sterrenkunde, waarop hij, als vele anderen, een vreemdeling was. In dit opzicht betoonde hij zich slechts een kind van zijnen tijd, gelijk in den dialektischen vorm, dien hij aan zoo menig hoofdstuk van zijn geschrift heeft gegeven. Hoezeer hij ook eene theologie die zich altijd maar bewoog rondom het oplossen van "quaesties", afkeurde 1), hij zelf gebruikt nog zoovele distincties 5), dat zijn geschrift hier en daar voor ons minder aangenaam leesbaar is geworden. Toch waait ons hier een frissche geest tegen. Getroost men zich de noodzakelijkheid om den uitwendigen schoolschen vorm te ontleden en tot de kern der gedachten door te dringen, dan wordt de genomen moeite steeds ruimschoots beloond 6). 1) De libertate christiana, i, iiij r; hierachter, blz. 93. 2) Ib., f, ij v; i, iij v; hierachter, blz. 70, 93. .... 3) Ze zijn o. a. afgedrukt achter sommige uitgaven van Petrus Lombardus, zooals achter: Petri Lombardi Parrhysiensis ecclesie quondam antistitis viri diuinarum rerum eruditissimi Sententiarum Textus Cuilibetque distinctioni Henrici Gorichemij propositiones.. alludunt [Basileae] Anno M,D.XIII, qu. O, fol. ij-vr, en in de Bibliotheca magna veterom patrvm, Par. 1644, T. IV, p. 918-926. Vergelijk F. Pijper, Sterrenkunde en kerkleer in de middeleeuwen, in den Tijdspiegel, 1895, Dl. I, blz. 281–288. .... 4) De libertate christiana, g, i▾; hierachter, blz. 75. 5) Ib., e, iij v; k, ijr; k, iiij r; m, ij; m, iij '; iiij r; n, i r en v; ijr; hierachter, blz. 65, 97, 101, 111, 115, 116 vlg. 6) Het werk, waarvan thans de herdruk volgt, is gedrukt met Romeinsche letter in 4-formaat. Pagineering ontbreekt. Signatuur: a ij—I ij. Aantal bedrukte bladen: 128. Aantal regels per blz.: 36. Hoogte: 20.5 c.M. Breedte: 14.1 c.M. De herdruk berust op het exemplaar der bibliotheek van de Groote kerk te Emden. Het exemplaar der Wolfenbuttelsche bibliotheek komt hiermede geheel overeen. DE LIBER TATE CHRISTIANA prestantiffimi Viri, Dni Joan nis Pupperi Gocchiani. Hic videre licebit De vario & multiplici intel lectu sacræ scripturæ, De libertate voluntatis & eius operationibus, De eo inquo sit meritum humani operis, De voto religionis longe aliter quam Thomas alijque scholastici tractarunt. Introspice hospes, nam & hic dij sunt. An. D. XXI. Mensis Martij. CVM GRATIA & PRIVILEGIO CORNELIVS GRAPHEVS OMNIBUS FRATRI- in Christo Iesu, nostrae a ijr ESVS Christus dominus noster, cui gloria et honor per omne aeuum, primum per manum Mosi, e grauissimo pharaonicae seruitutis iugo, deinde e Mosaicae legis maledictione, per sanguinis sui effusionem redemptos, in Euangelicam libertatem nos asseruit, factus ex muliere, factus sub lege, factus maledictum, factus peccatum, vt nos qui peccato, qui legi, qui maledicto obnoxij eramus, a lege, a peccato, a maledicto (aeterna inuenta redemptione) absolueret, vt adoptione ius filiorum acciperemus. Quoniam autem per misericordem dei dispensationem, adoptiui sumus haereditatis eiusdem filij, emisit deus spiritum filij sui in corda nostra clamantem, Abba pater. Itaque iam non sumus serui, sed filij, quod si filij et haeredes per Christum dominum nostrum. Sed proh dolor, proh lachrymae, proh gemitus, e tantae libertatis dulcedine, recidimus in seruitutem plusquam egyptiacam, in superstitionem plusquam iudaicam plusquam pharisaicam Recidimus a Christo ad Mosem, regressi sumus a Mose ad Pharaonem, non ferentes leuissimum euangelicae libertatis cibum, reuertentes e christianae vitae solitudine, ad egyptiacarum carnium ollas, nec euangelico contenti ocio, ad opus latericium nos iterum mancipantes, Christi spernentes iugum, leueque onus, ad humanarum constitutionum pondera vltro accurrentes, attendentes spiritibus impostoribus, non credentes euangelio, non fidentes certissimis Christi promissis, sed fabulis hominum. Et pro euangelio, decreta, pro Christo Aristotelem quemdam, pro pietate ceremonias, pro veritate mendacium sectantes, omnia timentes, nihil cum fiducia, cum amore agentes: // O nos stultos, o insensatos. Quis satan, quis ille im- ɑ ij▾ postor spiritus qui nos sic fascinauit? vt iam plus octingentis annis a libertate ad miseram seruitutem, a fide ad diffidentiam, a spe ad |