3

facit et certum est, hujus dogmatis cognitionem non modo usque ad tempora concilii Nicæni, aut aliquanto post, sed semper in ecclesia Christi perseverasse. Sin propositio hæc, Pater solus Jesu Christi est unus ille verus Deus, prorsus exclusive accipiatur, ita ut Christo veritas divinitatis adimatur, et negetur, quod definivit synodus Nicæna, Filium nempe de Deo vero Deum verum esse; (quod Socinum voluisse nimis manifestum est ;) tum aperte falsum esse contendimus, veteres omnes scriptores usque ad tempora concilii Nicæni ita credidisse. Imo Filium ejusdem esse cum Patre naturæ, ac proinde verum Deum perinde ac Patrem, omnes docuisse ostendemus. Unde ipse Socinus alibi, nempe in Epistola 3. ad eundem Matth. Radeciumi (sibi, ut solet, contradicens) fatetur, “ab ipso ferme nascentis "ecclesiæ Christi initio, usque ad nostra tempora, "tot viros non minus pietate quam doctrina clarissi"mos, tot ipsius Christi sanctissimos martyres, adeo "ut nullus sit numerus, eum alioqui gravissimum

66

errorem secutos fuisse, quod Christus sit unus ille "Deus, qui omnia creavit, aut certe ex illius propria "substantia genitus." Sane autem Filium Dei ex propria Dei substantia genitum, ac proinde de Deo vero Deum verum esse, summa est doctrinæ, quam Patres Nicæni contra Arium asseruerunt.

5. M. Simon Episcopius, theologus cætera doctissimus, sed in antiquitate ecclesiastica plane hospes, cum a Socino diversum senserit, quin et Filii T #рoжаρ non modo ante beatam Virginem, sed etiam ante conditum mundum, contra Socinum palam defenderit; de fide tamen sancita a Patribus Nicænis, plane indigna et intoleranda scripsit. Etenim in i [lb. p. 391.]

66

Nicænum, quæque cum eo conspirarunt symbola, post tertium seculum cusa et composita, (majori imperitia an avaideia haud facile dixerim,) invehiturk : Quod ad cætera," inquit, "post consecuta sym"bola, quæ in conciliis oecumenicis, ut vocantur, "cusa fuerunt, ea, quia recentiora sunt, cum his" (nempe cum symbolis et confessionibus, quibus per tria prima secula, tanquam notis ac tesseris, Christiani et catholici ab infidelibus et hæreticis discernebantur)" comparari non merentur. Et si, quod res "est, dicendum est, ea ab episcopis inter se magna

66

66

cum æmulatione jurgantibus et contendentibus, ex "fervore, si non furore, partiumque studio insano "ac maleferiato, præcipitata potius videri debent, quam a compositis animis profecta." Atque ut intelligas, Nicænum præcipue symbolum ab ipso hic perstringi, mox subdit, "Quis enim nescit, quam " acres in synodo Nicæna disceptationes, quam præ"fracta jurgia inter episcopos excitata fuerint ?" Quis vero, inquam ego, non sentiat, hæc ab animo haud satis sano aut composito profecta esse? adeone decuit virum sobrium ac modestum venerandos augustissimæ synodi antistites convitiis lacerare et proscindere? Sed ad rem. Symbolum Nicænum ab episcopis, ex furore partiumque studio insano ac maleferiato, præcipitatum fuisse non veretur dicere. At Constantinus imperator, qui synodo Nicænæ moderator ipse præfuit, in Epistola ad ecclesias de eadem synodo diserte testatur, quod se præsente in ea ἅπαντα τῆς προσηκούσης τετύχηκεν ἐξετάσεως, “ Cuncta competenti examine discussa fuerint." Idem in

66

* Institut. Theolog. IV. 34. [sect. 2.]

1 Apud Euseb. de Vita Constant. III. 17. [p. 586.]

Epistola ad Alexandrinam ecclesiam proprie scriptam ait, Se inter Nicænos episcopos, velut ex eorum numero unum, et conservum ipsorum, præsentem veritatis examen ita suscepisse, ut ηλέγχθη ἅπαντα, καὶ ἀκριβῶς ἐξήτασται, ὅσα ἢ ἀμφιβολίας (sic enim legendum esse, ex eadem clausula mox a Socrate repetita, satis liquet) ή διχονοίας πρόφασιν ἐδόκει γενναν, i. e. “ Cuncta, 66 quæ controversiæ aut dissensionis materiam exci"tare videbantur, accurate discussa atque examinata “ fuerint.” Ad quam Constantini Epistolam hæc annotat Socrates": Ὁ μὲν δὴ βασιλεὺς τοιαῦτα ἔγραφε τῷ ̓Αλεξανδρέων δήμῳ, μηνύων ὅτι οὐχ ̓ ἁπλῶς, οὐδὲ ὡς ἔτυχε γέγονεν ὁ ὅρος τῆς πίστεως· ἀλλ ̓ ὅτι μετὰ πολλῆς συζητήσεως καὶ δοκιμασίας αὐτὸν ὑπηγόρευσαν· καὶ οὐχ ̓ ὅτι τινὰ μὲν ἐλέχθη, τινὰ δὲ ἀπεσιγήθη, ἀλλ' ὅτι ὅσα πρὸς σύστασιν τοῦ δόγματος λεχθῆναι ἥρμοζε, πάντα ἐκινήθη· καὶ ὅτι οὐχ ̓ ἁπλῶς ὡρίσθη, ἀλλ ̓ ἀκριβῶς ἐξητάσθη πρότερον i. e. Et impe"rator quidem hæc scripsit ad populum Alexandri“ num, docens definitionem fidei non leviter ac teσε mere, sed cum multa inquisitione ac diligenti exa"mine dictatam fuisse: nec quædam in eo concilio “ dicta, quædam silentio tradita, sed quæcunque ad "confirmationem dogmatis dici poterant, cuncta in "medium fuisse prolata; nec causam temere defini"tam, sed prius accurate discussam fuisse." Imo ipse Eusebius, qui in Nicæno consessu primum locum post imperatorem tenuisse videtur, (scriptor integerrimus, et temperati ingenii, neque Arianis partibus iniquus,) expresse refert, fidei in eo concilio conscriptæ episcopos omnes οὐκ ἀνεξετάστως, non temere et inconsulto, sed post accuratum, delibera

66

Apud Socratem Hist. Eccles. I. 9. p. 30. ed. Vales.

n

Pag. 31.

Const. c. 11.

• Vid. not. Vales. ad Euseb. III. de Vita

tum et diligens singularum sententiarum (ac nominatim clausulæ de τ oμoovai) examen coram imperatore adhibitum, unanimi consensu subscripsisse. Vide Epistolam Eusebii ad homines suæ parœciæ apud Socratem Hist. Eccles. I. 8. [p. 22, 23.] Initio quidem concilii non leves inter episcopos quosdam concertationes fuere; sed eæ mox pia et placida imperatoris oratione facile sedatæ et consopitæ, ut idem testatur Eusebius.

6. Anonymus auctor P libri, pridem editi, qui inscribitur Irenicum Irenicorum, &c. audacter pronunciat, Nicænos Patres " novæ fuisse fidei condito"res;" quod et in toto opere, coacervatis ex Patrum monumentis, qui concilium Nicænum antecessere, testimoniis, Nicænæ fidei in speciem repugnantibus, probare nititur. Quod opus "irrefragabilia testimonia "et argumenta" continere dicit Steph. Curcellæus ¶. Eandem denuo telam nuperrime texuit Christophorus Christoph. Sandius in suo, quem vocat, Nucleo Historiæ Ecclesiasticæ, secundum edito, et copiosissima fabularum et contradictionum accessione locupletato; in quo totus in eo est inverecundus ille scriptor, ut imperitis lectoribus et in veterum scriptis minime versatis persuadeat, Patres Antenicænos ad unum omnes plane cum Ario sensisse.

7. Sed virum magnum atque omnigena literatura instructissimum Dionysium Petavium mirari satis nequeo, qui cum summam præ se ferat synodi Nicænæ reverentiam, fidemque in ea confirmatam contra Arianos pro vere apostolica et catholica se agnoscere ubique profiteatur, id tamen Arianis largitur,

P Pag. 84. [Daniel Zuickerus, v. Introduct. ad Prim. et Apost. Trad. §. 2.]

q Quat. Dissert. Theol. Dissert. I. 1 18. in fine.

4

66

66

66

66

66

quod, si verum sit, ad stabiliendam ipsorum hæresim, atque ad Nicænæ synodi fidem et auctoritatem elevandam, adeoque funditus evertendam, quam maxime faciat ; nempe ecclesiæ præsules, et Patres plerosque omnes Antenicænos, prorsus idem quod Arius sensisse. Sic enim ille de Trin. I. 5, 7. " Igitur non"nullis veterum illa de Divinitate ac Personarum in ea diversitate insederat opinio, unum esse summum, ingenitum, neque aspectabilem Deum, qui Λόγον id est Verbum vel Sermonem, quem ἐνδιάθε 66 του, intus inclusum tenebat, ex sese foras produx"erit, vocalem et sonantem: nec tamen vocis instar sonique transeuntem, ac dissipabilem; sed ejus" modi, ut velut corporatus ac subsistens cætera deinceps efficeret. Tum autem a supremo Deo ac "Patre productum esse dixerunt, cum hanc rerum "universitatem moliri statuit, ut illum velut admi"nistrum adhiberet. Quam sententiam alii clarius, "obscurius alii significant. Sed isti fere, Athena"goras, Tatianus, Theophilus, Tertullianus, et Lac"tantius. Tam ii vero quam reliqui, quos comme"moravi "," (quem autem ex Patribus primævis non supra commemoraverat?) ævo, dignitate ac poten"tia superiorem esse Verbo Patrem arbitrati sunt; "ac tametsi de Patris esse substantia sive natura "Filium assererent; (qua una re ab cæteris, quæ "creaturæ proprie vocantur, illius conditionem di"versam faciebant ;) non minus tamen quam crea"turas initium habuisse, hoc est, minime ex æterno "distinctam hypostasim fuisse putarunt." Planius autem loquitur ejusdem libri cap. 8. §. 2. “ Planis

66

[Pro his verbis reliqui quos commemoravi, substituit Petavius in fine tomi, aliqui alii, ut Origenes; et locum ita emendatum citat ipse Bullus, infra, III. 4. 10.]