omnia; hoc est, ab ipso, ut causa efficiente, omnia fiant, et in ipsum, tanquam finem, omnia referantur: quæ certe de creatura sine blasphemia dici non possunt. Quibus addas illustrem locum in ejusdem Epistolæ cap. 6. ubi docet Dominum, qui omnia præsciverit, ideo dixisse, se populo suo cor lapideum ablaturum, ipsisque cor novum et carneum inditurum, "Οτι ἔμελλεν ἐν σαρκὶ φανεροῦσθαι, καὶ ἐν ἡμῖν κατοι èv κεῖν. ναὸς γὰρ ἅγιος, ἀδελφοί μου, τῷ Κυρίῳ τὸ κατοικητήριον jμãv Tõs kapdías. i. e. “ Quoniam ipse in carne appa"riturus esset, et in nobis habitaturus. Templum "enim sanctum est Domino, fratres mei, cordis nos"tri domicilium." Ubi de Domino, qui in carne sive natura humana se manifestavit, hoc est, de Filio Dei diserte loquitur; eumque Dominum in cordibus sanctorum, tanquam in templis Deo consecratis, habitare docet. Quæ verba tam clare exprimunt divinam Filii majestatem atque omnipræsentiam, ut nostra explicatione non indigeant. Et plura alia ejus generis in eadem Epistola passim legas.

2. Hermas, cujus scriptoris antiquitatem et auctoritatem supra abunde adstruximus, eandem doctrinam luculentissime tradit. Nam præterquam quod in similitudine nona doceat (ut supra ostensum est) Filium Dei ante omnem creaturam extitisse, Patrique suo adfuisse, idque ut cußovλov, consiliarium, in rerum omnium creatione; (quæ apud sanos omnes sufficiunt ad declarandum veram Filii Divinitatem; nam quis Dei consiliarium Deum esse non existimaverit?) etiam in eadem similitudine paulo post, sustentationem totius orbis, omniumque quæ in orbe sunt creaturarum, (opus vere divinum,) et 4 Pag. 222. [p. 19.] T I. 2, 3. [p. 43.]

immensitatem (quæ itidem soli vero Deo competit) Filio Dei expresse tribuit. Verba sunt: "Nomen “Filii Dei magnum et immensum est, et totus ab eo "sustentatur orbis." Et mox: "Omnis Dei crea"tura per Filium ejus sustentatur;" ubi etiam Filium Dei ab omni Dei creatura apertissime distinguit. Idem Hermas diserte negat, Filium Dei in servi loco sive conditione poni. Testimonium extat in lib. III. Simil. 5. ubi interroganti Hermæ, "Quare "Filius Dei in similitudine hac servili loco poni"tur?" respondet Pastor: "In servili conditione "non ponitur Filius Dei, sed in magna potestate et "imperio." Jam in servi conditione poni, et creaturam esse, ¡oodvvapourra sunt: siquidem omnis creatura servi relationem habet ad Deum, supremum omnium Dominum. Recte enim auctor libri, qui ἔκθεσις πίστεως inscribitur, Justino tributi ": Εἴ τι γάρ ἐστιν ἐν τοῖς οὖσιν, ἢ ἄκτιστος φύσις ἐστὶν, ἢ κτιστή. ἀλλ ̓ ἡ μὲν ἄκτιστος, δεσποτικὴ καὶ πάσης ἀνάγκης ἐλευθέρα· ἡ δὲ, δουλικὴ καὶ νόμοις δεσποτικοῖς ἑπομένη. καὶ ἡ μὲν κατ' ἐξου σίαν ἃ ἂν βούλεται, καὶ ποιοῦσα, καὶ δυναμένη· ἡ δὲ τὴν δια κονίαν μόνην, ἣν παρ' αὐτῆς τῆς Θεότητος εἴληφε, καὶ δυνα μém, kai moloũσa. i. e. " Quicquid enim in rebus extat, μένη, ποιοῦσα. "aut creata est natura, aut increata. Ac increata ແ quidem dominatrix est, libereque extra necessita "tem omnem posita; creata autem servituti ob"noxia, et legibus herilibus obsequens. Et illa qui"dem, pro potestate sua, quæ vult, et facit et pot"est; hæc vero duntaxat acceptum a Deo ipso mi"nisterium et obit et obire potest." Unde et ipse divinus apostolus in Epistola ad Philippenses ii. 6, 7. (qui unus locus, si recte expendatur, ad omnes hæreses adversus Jesu Christi Domini nostri personam 38

t

[§. 5. p. 107.]

" Pag. 374. [§. 4. p. 422.]

repellendas sufficit,) poppy doúλov, servi formam, opponit μopp coũ, formæ Dei: per formam servi omnino intelligens (non sortem illam miseram, quam pro salute nostra Dominus sustinuit, dum flagris cæderetur, conspueretur, ac denique cruci affigeretur; quippe illa, ut ulterior humiliationis gradus, postea in eodem loco distincte exprimitur; sed) ipsam hominis naturam, in cujus similitudine verbis auéσws sequentibus, niks manifeste additis, Christus factus esse dicitur; nimirum quod omnis homo, qualiscunque sit, adeoque creatura omnis, Deo collata, servi omnino rationem habeat.

66

3. Hunc Hermæ illustrem locum adduxit ipse Petavius, ad veram Christi divinitatem confirmandum; sed auctor Irenici Irenicorum Jesuitam propterea sublestæ fidei postulat. Sic enim ipsum affatur*: Atqui hic addere debuisses, Petavi, si non "fallere alios, sed docere voluisses, de qua potestate, "de quo imperio Pastor fuerit locutus; nimirum "non de æquali cum Patre potestate et dominio, "sed de tradita ei post mortem a Patre potestate "dominioque super populum suum, sibi itidem a "Patre datum, et cui Christus ipse doctores præfe "cerit; quo nomine Christum non ut servum, sed "ut Dominum populi sui esse introducique ait." Sed crimen hic, anonyme, in caput tuum recidit ; nisi enim tu fallere alios potius quam docere voluisses, ea hic addere, quæ cum verbis a te productis necessario cohærent, adeoque integrum Hermæ textum lectori tuo exhibere debuisses. Res sic habet: In similitudine ista quinta Christum Servatorem nostrum repræsentaverat Pastor sub duplici oxéoe, ut Filium Dei, et ut Dei servum. Sic enim x Irenic. Iren. p. 20.

ipse parabolam de Filio et servo diserte explicat: "Filius autem," inquit, "Spiritus sanctus est: ser"vus vero ille Filius Dei." Nimirum idem est Filius Dei, quem Spiritum Sanctum dicit, et Filius Dei, quem ut servum in similitudine exhibuerat. Per utrumque Servatorem nostrum omnino intelligit, quem et Filium Dei et servum nuncupat; sed alia atque alia ratione. Filium Dei Christum vocat propter Spiritum illum sanctum, hoc est, Thy beíav púσιν, seu τὸν λόγον, (ut supray a nobis observatum est,) qui Christo homini arctissimo atque ineffabili connexu in unam personam adunitus est. Eundem vero Christum ut servum Dei introducit, respectu habito ad corpus illud, (uti Pastor mox loquitur,) seu naturam humanam, quam Filius ille Dei induit, quaque poppy doúhov revera assumpsit. Neque novum est Pastori nostro, ob duplicem Christi naturam, duplicem etiam ipsi exéow in eadem similitudine tribuere. Nam et in similitudine nona Christum exhibuerat sub imagine tum petræ veteris, quatenus Dei Filius est, ante omnem creaturam una cum Patre existens; tum portæ novæ, quatenus idem homo factus in novissimis diebus apparuit; quemadmodum supra etiam ostendimus. Hæc autem cum Hermas nondum intelligeret, neque capere potuisset, qua ratione, qui Filius Dei est, idem et Dei servus sit, Pastorem suum interrogat, "Quare Filius Dei "in similitudine hac servili loco ponitur?" Huic quæstioni respondet quidem Pastor ea quæ auctor Irenici modo allegavit, de Christo data a Patre omni potestate, &c. Sed hæc integrum Pastoris responsum non absolvunt; siquidem et alia ab eo mox subjiciuntur, quæ propositæ quæstionis pleniorem et y Vid. I. 2. 5. [p. 52.]

magis distinctam solutionem continent, quæque anonymi voto ac sententiæ haud ita conveniunt. Nimirum distinguit rursus Pastor inter Spiritum Sanctum seu τὴν θείαν in Christo φύσιν, et Christi corpus seu naturam humanam; ac servilem conditionem, in qua Filium Dei in similitudine posuerat, ad carnem seu naturam istam humanam duntaxat referendam esse disertis verbis docet. Postquam enim de Spiritu illo locutus fuerat, " qui infusus est omnium "primus in corpore, in quo habitaret Deus," mox hæc verba subjungit: "Hoc ergo corpus, in quod "inductus est Spiritus Sanctus, servivit illi Spiritui, "recte in modestia ambulans et caste, neque om"nino maculavit Spiritum illum. Cum igitur corའ pus illud paruisset omni tempore Spiritui Sancto, "recte atque caste laborasset cum eo, nec succu"buisset in omni tempore, fatigatum corpus illud "serviliter conversatum est, sed fortiter cum Spi"ritu Sancto comprobatum, Deo receptum est "." In quibus verbis liquido liquet, Pastorem loqui de corpore, seu natura Christi humana, deque eo tantum corpore affirmare, quod serviliter conversatum fuerit; quodque post ac propter peractam in terris servitutem istam, cum Spiritu Sancto, seu τ Aéyw, in quo subsisteret, comprobatum, Deo fuerit receptum, hoc est, ad dextram divinæ Majestatis evectum in excelsissimis. Hinc Pastor Christi hominis exalta39 tionem adumbraverat in similitudine per servum, quem Dominus fundi, hoc est, Deus Pater, propter opus bonum, quod præstiterat, Filio suo cohæredem voluit facere. Nempe per servum intelligit corpus,

z Alludere videtur ad verba Pauli, èdiaιwoŋ èv «veúμati' et åveλńpon ¿v dókn, 1 Tim. iii. 16. Vide similem Justini locum notatum III. 2.2.