בקרבו primæva, Mosi locutus promittit, Se Angelum præmissurum populo suo per desertum, et futurum nomen suum in medio ejus. Fuit itaque revera Angelus, qui populo Israelitico præivit ad terram promissam; sed Angelus tamen, in quo Filius Dei nomen, sive virtutem ac potentiam suam divinam posuit, hoc est, in quo ipse singulari modo præsens fuit. Cæterum ex verbis Tryphonis apud Justinum, quæ modo adduximus, liquet, veteribus Judæis nunquam in mentem venisse commentum illud, quod nostro sæculo viris quibusdam doctis inter Christianos placuit; nempe eum, qui Mosi in rubo et monte Sinai apparuit et locutus est, merum fuisse angelum, qui se Deum Abrahami appellaret, Deique nomine cultum divinum sibi adhibitum libenter admitteret. Nimirum absurda nimis et plane horrenda est illa sententia. Quippe nefas est cogitare, histrioniam aliquando exercuisse angelos, et Deum incommunicabile nomen ipsis communicasse, aut talem repræsentationem, in qua creatura omnia, quæ Dei sunt, sibi attribuat. Recte etiam doctissimus Camerot, "Sane," inquit, "patroni clientum personas sæpe "induunt; at ne fando quidem unquam auditum "est, ullum legatum, cum principis sui mandata proponit, aliter loqui quam in tertia persona; Princeps meus hæc dicit; cujus rei illustre testi"monium habemus apud prophetas, apud quos ni"mirum solennis formula est, Dicit Dominus. Imo " in visionibus angeli profitentur se missos"." Hinc ipse Grotius alicubi fatetur, illum, qui veterem 66 t In Annot. ad Heb. ii. 2. u Vide Athanas. Orat. IV. cont. Arian. p. 466. [Orat. III. 12. vol. I. p. 561.] * Ad Gal. iii. 19. legem in Sinai promulgavit, Angelum quidem fuisse singularem, aliis angelis stipatum; non vero merum angelum, sed cui adfuerit ó óyos. 12. Esto igitur, inquies; fuerit Deus, qui in Veteri Testamento, sive per angelum, sive sub angelica repræsentatione sanctis viris apparuit et locutus est; at qua demum ratione adducti crediderunt doctores, fuisse Dei Filium? Respondeo: Ratione, ni fallor, optima, quam ex traditione apostolica edidicerant. Scilicet Deus Pater, quemadmodum per Filium suum mundum primitus condidit creavitque, ita per eundem Filium se deinceps mundo patefecit. Proinde Filius Dei, etsi ultimis demum temporibus per incarnationis dispensationem familiariter cum hominibus conversatus fuerit, semper tamen et ab ipsis ejus incunabulis ecclesiæ præfuit, seque viris sanctis etiam sub V. T. (occulta quidem atque arcana oikoveuía) ingessit. Clemens. Alexand. Pædag. I. 11. Πάλαι μὲν οὖν διὰ Μωσέως ὁ λόγος ἐπαιδαγώγει, ἔπειτα καὶ dià проpητäv. i. e. “Olim itaque per Mosen Verbum Pædagogi fungebatur officio, deinde etiam per prophetas." Origenes contra Celsum lib. VI. O' ὥσπερ ἀπὸ μακροῦ ὕπνου διαναστὰς ὁ Θεὸς ἔπεμψε τὸν Ἰησοῦν τῷ γένει τῶν ἀνθρώπων, τὴν μὲν κατὰ τὴν ἐνσωμάτωσιν οἰκονο μίαν νῦν δι ̓ εὐλόγους αἰτίας ἐπικληρώσαντα, ἀεὶ δὲ τὸ γένος τῶν ἀνθρώπων εὐεργετήσαντα· οὐδὲν γὰρ τῶν ἐν ἀνθρώποις λῶν γεγένηται, μὴ τοῦ θείου λόγου ἐπιδημήσαντος ταῖς ψυχαῖς τῶν κἂν ὀλίγον καιρὸν δεδυνημένων δέξασθαι τὰς τοιάσδε τοῦ θείου λόγου ἐνεργείας. i. e. “ Non velut e longo somno experrectus Deus ad humanum genus Jesum misit, qui, etsi justis de causis nunc demum incarnationis y Pag. 132. [p. 155.] 66 66 66 86 Pag. 329. [§. 78. p. 691.] vide et lib. III. p. 119. [§. 14. p. 456.] et lib. IV. p. 165. [§. 6. p. 506.] 66 dispensationem suscepit, semper tamen in homines "fuit beneficus: nihil enim unquam inter homines "boni gestum est, nisi Dei Verbo animis eorum præ“sente, quantulocunque tempore capacium ejus energiæ." Apertissime autem ac plenissime Tertullia11 nus adv. Prax. c. 15. [p. 509.]" Filius visus est semper, et Filius operatus est semper, ex auctori"tate Patris et voluntate, quia Filius nihil a semet 66 66 ipso potest facere, nisi viderit Patrem facientem, "&c. Sic omnia per Filium facta sunt, et sine illo "factum est nihil. Nec putes sola opera mundi per “Filium facta, sed et quæ a Deo exinde gesta sunt.” Mox cap. 16. sequuntur verba, quæ paulo superius adduximus, "Deus in terris cum hominibus conver"sari non alius potuit, quam Sermo, qui caro erat "futurus." 13. Restat altera objectio, quam ut invictam venditant viri quidam doctissimi, a nobis paucis expedienda. Obtendunt igitur, hanc Patrum sententiam disertissimis S. Scripturæ verbis velut e diametro oppositam esse. Etenim, inquiunt, divinus auctor Epistolæ ad Hebræos i. 1, 2. aperte dicit, Deum, qui multis olim modis locutus fuit Patribus ac prophetis, novissimis demum temporibus locutum esse per Filium suum: per tempus autem novissimum intelligi constat tempus evangelii; ergo ante istud tempus nunquam fuerat locutus Filius Dei, aut Deus per Filium suum; alias non recte opponeret auctor tempus novissimum evangelii tempori antiquo veteris legis, si in utroque apparuerit et locutus fuerit Filius Dei, aut Deus per Filium. 14. Hanc objectionem proponit Ludovicus de Tena, eique ipsi respondet hisce fere verbis ; " Pau a 66 a In cap. i. Epist. ad Heb. difficult. 2. §. 2. [p. 32.] 66 "lus ponit discrimen inter solum hanc ultimam`apparitionem Filii Dei, et priores V. T. quia istæ "fiebant in creatura corporali, non hypostatice unita 66 66 66 Filio Dei; et ita medio supposito creato corporeo, "imo et angelico, loquebatur Filius Dei. At vero in "illa apparitione Verbi incarnati, de qua asserit, no"vissime locutus est nobis in Filio, non mediat aliquod suppositum creatum, neque corporeum, neque angelicum; sed Verbum divinum immediate imme"diatione suppositi loquebatur hominibus. Neque "obstat, quod hoc fuerat media humana natura, quia "hæc caruit proprio supposito, et immediate fuit "unita supposito Verbi. Et hic est legitimus sensus "horum verborum, et sic manet recte explicata dicta contrapositio, et excellentia evangelii supra legem "veterem." Hæc viri eruditissimi responsio, ad verba quidem quod attinet, (pro more scholæ,) barbara, sensu tamen sana ac solida est, veterumque Patrum menti consentanea, ut ex testimoniis paulo superius allatis apparet. Quibus et hæc addas; Justinus Martyr in Apologia pro Christianis, quæ in vulgatis editionibus prima dicitur, cum revera secunda sit, sic de Verbo sive Filio Dei loquitur : Λόγος γὰρ ἦν καί ἐστιν ὁ ἐν παντὶ ὤν, καὶ διὰ τῶν προφητῶν προειπὼν τὰ μέλ λοντα γίνεσθαι, καὶ δι ̓ ἑαυτοῦ ὁμοιοπαθοῦς γενομένου καὶ δι Sážavτos Tauta. i. e. "Verbum fuit et est in universo 66 existens: qui et per prophetas, quæ futura erant, prædixit, et per seipsum hæc, passionibus nobis "similis factus, docuit." Ubi docet, Verbum sive Filium Dei se quidem sub Veteri Testamento prophetis, et per illos aliis, quodammodo manifestasse ; in ultimis vero temporibus per seipsum, assumpta natura nostra, cœlestem nobis doctrinam tradidisse, Pag. 48, 49. [Apol. II. 10. p. 95.] 66 et in hoc excellentiam evangelii supra legem veterem præcipue consistere. Huic concinit Clemens Alexandrinus Pædag. I. 7. Καὶ γὰρ ἦν ὡς ἀληθῶς διὰ μὲν Μωσέως παιδαγωγὸς ὁ Κύριος τοῦ λαοῦ τοῦ παλαιοῦ· δι αὑτοῦ δὲ, τοῦ νέου καθηγεμὼν λαοῦ, πρόσωπον πρὸς πρόσωπον. i. e. "Revera enim erat Dominus per Mosen Pædagogus veteris populi; per seipsum autem populi "novi Dux, facie ad faciem." Et paulo post: Tò μèv οὖν πρότερον τῷ πρεσβυτέρῳ λαῷ πρεσβυτέρα διαθήκη ἦν, καὶ νόμος ἐπαιδαγώγει τὸν λαὸν μετὰ φόβου, καὶ λόγος ἄγγελος ἦν· καινῷ δὲ καὶ νέῳ λαῷ καινὴ καὶ νέα διαθήκη δεδώρηται, καὶ ὁ λόγος γεγένηται, καὶ ὁ φόβος εἰς ἀγάπην μετατέτραπται, καὶ ὁ μυστικὸς ἐκεῖνος ἄγγελος Ἰησοῦς τίκτεται. i. e. “ Prius itaque veteri populo vetus erat testamentum, et "lex cum metu populum erudiebat, et Verbum erat Angelus novo autem et recenti populo novum ac recens testamentum datum est, et Verbum fuit "genitum, et metus in dilectionem conversus est, et mysticus ille Angelus Jesus paritur." Neque aliud voluit Tertullianus, cum in loco paulo superius allato docet," Filium Dei ad humana colloquia de"scendisse ab Adam usque ad patriarchas in visione, "in somnio, in speculo, in ænigmate, &c." 66 66 66 d 15. Itaque veterum Patrum sententiæ nihil solidi obduci potest e sacro codice. Dispiciamus, annon eidem S. Scripturæ satis aperte faveant. Paulus Angelum, qui populo Israelitico in deserto præfuit, (de quo dictum est, Cave tibi a facie ejus, audi verba ejus, ne irrites eum: non enim parcet tibi, neque remittet tibi peccata; nomen enim meum est in illo,) Dei Filium fuisse, qui postea Christus dictus est, aperte docet 1 Cor. x. 9. Mydè èkteipaswμlev TÒV C d Exod. xxiii. 20, &c. |