Χριστὸν, καθὼς καί τινες αὐτῶν ἐπείρασαν, καὶ ὑπὸ τῶν ἔφεων ahovтo. i. e. Neque tentemus Christum, quemadmodum et quidam eorum tentarunt, et serpentibus perierunt. Saltem hæc verba ostendunt, Christum populo Israelitico adfuisse in deserto, ab iisque tentatum fuisse. Nam quod hic excipit Socinus hæreticus, scriptum quidem a Paulo, ne tentemus Christum, sicut nonnulli eorum tentarunt, at non esse 12 scriptum, sicut nonnulli corum tentarunt Christum; ideoque sententiam commode suppleri posse per aliam vocem, nempe Deum ; id vero futile est plane. Nam hujus ellipticæ locutionis plurima extant exempla in Scripturis; sic Joan. viii. 56. Abraham concupivit videre diem meum, et vidit; non est repetitum, et vidit diem meum; sed subintelligitur. Sed appositissimum hujuscemodi locutionis exemplum habemus Deut. vi. 16. Non tentabis Dominum Deum tuum, quemadmodum tentasti in loco tentationis; ubi posteriorem orationis partem ad eum, cujus nomen paulo ante expressum est, nempe Dominum Deum, sine ulla ejusdem repetitione referri manifestum est. Præterea nos possemus vicissim quærere ab hæretico, cur non additum fuerit, sicut quidam eorum tentarunt Deum?" Certe si ea est hujus versus sententia, quam ei affingit hæreticus, non potest reddi ratio hujus ellipseos: at si ea est sententia loci, ut est, quam nos tradimus, ratio ellipseos quam facillime reddi potest. Multo enim insolentior locutio fuisset, si repositum fuisset nomen Christi. Denique magnam hic habet vim particula Kai, quæ ostendit, necessario sic accipienda esse verba apostoli, ac si vellet, Christum tentatum fuisse ab Israelitis in deserto. Quorsum enim attinuisset dixisse, quemad

! Vide Cameron, in loc.

et in hoc excellentiam evangelii supra legem rem præcipue consistere. Huic concinit Cle Alexandrinus Pædag. I. 7. Καὶ γὰρ ἦν ὡς ἀληθ μὲν Μωσέως παιδαγωγὸς ὁ Κύριος τοῦ λαοῦ τοῦ παλαι αὑτοῦ δὲ, τοῦ νέου καθηγεμὼν λαοῦ, πρόσωπον πρὸς προ i. e. "Revera enim erat Dominus per Mosen 1 gogus veteris populi; per seipsum autem] "novi Dux, facie ad faciem." Et paulo post : οὖν πρότερον τῷ πρεσβυτέρῳ λαῷ πρεσβυτέρα διαθήκη νόμος ἐπαιδαγώγει τὸν λαὸν μετὰ φόβου, καὶ λόγος ἦν· καινῷ δὲ καὶ νέῳ λαῷ καινὴ καὶ νέα διαθήκη δεδώρητ ὁ λόγος γεγένηται, καὶ ὁ φόβος εἰς ἀγάπην μετατέτ καὶ ὁ μυστικὸς ἐκεῖνος ἄγγελος Ἰησοῦς τίκτεται. i. e.

66

66

66

itaque veteri populo vetus erat testament "lex cum metu populum erudiebat, et Verbu Angelus novo autem et recenti populo nov "recens testamentum datum est, et Verbu 'genitum, et metus in dilectionem conversus

66

d

mysticus ille Angelus Jesus paritur." Nequ voluit Tertullianus, cum in loco paulo super lato docet, "Filium Dei ad humana colloq "scendisse ab Adam usque ad patriarchas in "in somnio, in speculo, in ænigmate, &c."

15. Itaque veterum Patrum sententiæ nih obduci potest e sacro codice. Dispiciamus, eidem S. Scripturæ satis aperte faveant. Pau gelum, qui populo Israelitico in deserto præf quo dictum est, Cave tibi a facie ejus, aud ejus, ne irrites eum: non enim parcet tibi remittet tibi peccata; nomen enim meum illo,) Dei Filium fuisse, qui postea Christu est, aperte docet 1 Cor. x. 9. Mndè èkπeipás

modum et, cum in priori membro nulla Dei, sed Christi tantum mentio facta fuerit? Itaque Grotiuss pro acumine suo hanc Socinistarum cavillationem plane insulsam esse perspiciens, aliud ipse quæsivit effugium: "Omnino," inquit," legendum est, undè ÉKTEIρά wμLEV TOν eóv." Itane vero? omnino? cedo rationem. "Ita," inquit, "legit vetustissimus ille "manuscriptus," nempe Alexandrinus h. At certe vetustissimi illi codices, quibus usi sunt Interpres Syrus, Arabs, vetus Latinus, Ambrosius, Chrysostomus, Theophylactus, omnes habent Xpiorov, non eóv quam etiam lectionem sequuntur alia omnia, quotquot nobis Biblia S. Polyglotta repræsentarunt, exemplaria; nisi quod Lincolniense habeat Kúpov, quod etiam in N. T. est Christi nomen. Neque tantæ auctoritatis est codex Alexandrinus, ut tanto consensui opponi mereatur. Sed et aliam profert rationem vir maximus: "Christus," inquit, "est nomen "hominis, quem tum temporis non extitisse certum "est." Responsio est facillima. Christus hic ponitur pro Filio Dei, qui postea in plenitudine temporis, assumpta natura humana, dictus est Christus; ut sit hic synecdoche quasi integri, quemadmodum et in

g In loc.

Certe cum editis
Touais ac scripto-

h Et Ethiop. Vers. Nov. Test. Mill. in loc. congruant non solum Irenæus, Theodotus in res Gr. Lat. complures, sed et exemplaria MSS. universim, et quidem Clar. Gr. Lat. Ger. Gr. Lat. quique Marcionis tempora præcessisse videtur, Interpres Vulgatus; omnino crediderim ab apostolo ipso scriptum Xperò, mutatum autem hoc in ☺e`y, ab audaculo quodam studioso, cui minus verum, si placet, quod ex recepta lectione dicitur, Israelitas tentasse Christum in deserto. Id. ib. BowYER.

i MS. penes J. Covel. S. T. P. Theodoret. et Epiphan. habent Kúpicy. BOWYER. [Versio Slavonica edv confirmat; et in pluribus MSS. Kúpov reperiri testatur Griesbach.]

aliis Scripturæ locis. Eodem autem sophismate idem Grotius vim eludit apertissimi pro Deitate Filii testimonii, nempe Coloss. i. 16. "Certum est," inquit, "per Verbum creata omnia; sed quæ præcedunt, "ostendunt, hic de Christo agi, quod hominis est "nomen. Itaque rectius est éKTíon hic interpretari, "ordinata sunt, novum quendam statum sunt conse“cuta.” At si ista apostoli verba de creatione proprie dicta non loquantur, crediderim S. Scripturas inexplicabili difficultate laborare, ac nihil certi ex ipsarum verbis, licet in speciem disertissimis, concludi posse.

16. Ex his autem manifestum est, quæ de apparitionibus Tou Móyov, sive Filii Dei, patriarchis et viris sanctis sub Veteri Testamento factis, tradiderunt Patres primævi, non illorum vana fuisse commenta, sed ab ipsa apostolica doctrina derivata. Addo, (quod et tanquam observatu apprime utile lectori propono,) neque Christi apostolos ista primum docuisse, sed ex antiqua Judæorum cabala sive traditione hausisse; vel certe, quæ apostoli ea de re per Spiritum S. edocti fuerunt, cum traditione illa optime convenire. Nam Philo Judæus Angelum, qui in deserto præfuit populo Israelitico, juxta cum Paulo exponit de T λoy et primogenito Dei Filio, per quem Deus universum mundum regit et gubernat. Locus disertissimus est in libro de Agriculturak: Kabázeр yap τινα ποίμνην, γῆν, καὶ ὕδωρ, καὶ ἄερα, καὶ πῦρ, καὶ ὅσα ἐν τούτοις φυτά τε αὖ καὶ ζῶα, τὰ μὲν θνητὰ, τὰ δὲ θεῖα, ἔτι δὲ οὐρανοῦ φύσιν, καὶ ἡλίου καὶ σελήνης περιόδους, καὶ τῶν ἄλλων ἀστέρων τροπάς τε αὖ καὶ χορείας τε αὖ καὶ χορείας ἐναρμονίους, ὡς ποιμὴν καὶ βασιλεὺς ὁ Θεὸς ἄγει κατὰ δίκην καὶ νόμον, προστησάμενος