66

66

"lus ponit discrimen inter solum hanc ultimam ap"paritionem Filii Dei, et priores V. T. quia istæ “fiebant in creatura corporali, non hypostatice unita "Filio Dei; et ita medio supposito creato corporeo, "imo et angelico, loquebatur Filius Dei. At vero in "illa apparitione Verbi incarnati, de qua asserit, no"vissime locutus est nobis in Filio, non mediat aliquod suppositum creatum, neque corporeum, neque angelicum; sed Verbum divinum immediate imme"diatione suppositi loquebatur hominibus. Neque "obstat, quod hoc fuerat media humana natura, quia "hæc caruit proprio supposito, et immediate fuit "unita supposito Verbi. Et hic est legitimus sensus "horum verborum, et sic manet recte explicata dicta contrapositio, et excellentia evangelii supra legem "veterem." Hæc viri eruditissimi responsio, ad verba quidem quod attinet, (pro more scholæ,) barbara, sensu tamen sana ac solida est, veterumque Patrum menti consentanea, ut ex testimoniis paulo superius allatis apparet. Quibus et hæc addas; Justinus Martyr in Apologia pro Christianis, quæ in vulgatis editionibus prima dicitur, cum revera secunda sit, sic de Verbo sive Filio Dei loquiturb: Λόγος γὰρ ἦν καί ἐστιν ὁ ἐν παντὶ ὢν, καὶ διὰ τῶν προφητῶν προειπὼν τὰ μέλ λιντα γίνεσθαι, καὶ δι ̓ ἑαυτοῦ ὁμοιοπαθοῦς γενομένου καὶ δι dážavtos Taŭta. i. e. "Verbum fuit et est in universo "existens: qui et per prophetas, quæ futura erant, "prædixit, et per seipsum hæc, passionibus nobis "similis factus, docuit." Ubi docet, Verbum sive Filium Dei se quidem sub Veteri Testamento prophetis, et per illos aliis, quodammodo manifestasse ; in ultimis vero temporibus per seipsum, assumpta natura nostra, cœlestem nobis doctrinam tradidisse, Pag. 48, 49. [Apol. II. 10. p. 95.]

66

et in hoc excellentiam evangelii supra legem veterem præcipue consistere. Huic concinit Clemens Alexandrinus Pædag. I. 7. Καὶ γὰρ ἦν ὡς ἀληθῶς διὰ μὲν Μωσέως παιδαγωγὸς ὁ Κύριος τοῦ λαοῦ τοῦ παλαιοῦ· δι αὑτοῦ δὲ, τοῦ νέου καθηγεμὼν λαοῦ, πρόσωπον πρὸς πρόσωπον. i. e. “Revera enim erat Dominus per Mosen Pædagogus veteris populi; per seipsum autem populi "novi Dux, facie ad faciem." Et paulo post : Tò μèv οὖν πρότερον τῷ πρεσβυτέρῳ λαῷ πρεσβυτέρα διαθήκη ἦν, καὶ νόμος ἐπαιδαγώγει τὸν λαὸν μετὰ φόβου, καὶ λόγος ἄγγελος ἦν· καινῷ δὲ καὶ νέῳ λαῷ καινὴ καὶ νέα διαθήκη δεδώρηται, καὶ ὁ λόγος γεγένηται, καὶ ὁ φόβος εἰς ἀγάπην μετατέτραπται, καὶ ὁ μυστικὸς ἐκεῖνος ἄγγελος Ἰησοῦς τίκτεται. i. e. “ Prius itaque veteri populo vetus erat testamentum, et "lex cum metu populum erudiebat, et Verbum erat Angelus novo autem et recenti populo novum ac "recens testamentum datum est, et Verbum fuit genitum, et metus in dilectionem conversus est, et mysticus ille Angelus Jesus paritur." Neque aliud voluit Tertullianus, cum in loco paulo superius allato docet," Filium Dei ad humana colloquia de"scendisse ab Adam usque ad patriarchas in visione, "in somnio, in speculo, in ænigmate, &c."

66

66

66

66

15. Itaque veterum Patrum sententiæ nihil solidi obduci potest e sacro codice. Dispiciamus, annon eidem S. Scripturæ satis aperte faveant. Paulus Angelum, qui populo Israelitico in deserto præfuit, (de quo dictum est, Cave tibi a facie ejus, audi verba ejus, ne irrites eum: non enim parcet tibi, neque remittet tibi peccata; nomen enim meum est in illo,) Dei Filium fuisse, qui postea Christus dictus est, aperte docet 1 Cor. x. 9. Mydè ékπeipáswμer tòY

d

Pag. 110, 111. [p. 132.] [§. 7.] • Exod. xxiii. 20, &c.

Χριστὸν, καθὼς καί τινες αὐτῶν ἐπείρασαν, καὶ ὑπὸ τῶν ὄφεων aλovтo. i. e. Neque tentemus Christum, quemadmodum et quidam eorum tentarunt, et serpentibus perierunt. Saltem hæc verba ostendunt, Christum populo Israelitico adfuisse in deserto, ab iisque tentatum fuisse. Nam quod hic excipit Socinus hæreticus, scriptum quidem a Paulo, ne tentemus Christum, sicut nonnulli eorum tentarunt, at non esse 12 scriptum, sicut nonnulli corum tentarunt Christum; ideoque sententiam commode suppleri posse per aliam vocem, nempe Deum; id vero futile est plane. Nam hujus ellipticæ locutionis plurima extant exempla in Scripturis; sic Joan. viii. 56. Abraham concupivit videre diem meum, et vidit; non est repetitum, et vidit diem meum; sed subintelligitur. Sed appositissimum hujuscemodi locutionis exemplum habemus Deut. vi. 16. Non tentabis Dominum Deum tuum, quemadmodum tentasti in loco tentationis; ubi posteriorem orationis partem ad eum, cujus nomen paulo ante expressum est, nempe Dominum Deum, sine ulla ejusdem repetitione referri manifestum est. Præterea nos possemus vicissim quærere ab hæretico, cur non additum fuerit, sicut quidam eorum tentarunt Deumf?" Certe si ea est hujus versus sententia, quam ei affingit hæreticus, non potest reddi ratio hujus ellipseos: at si ea est sententia loci, ut est, quam nos tradimus, ratio ellipseos quam facillime reddi potest. Multo enim insolentior locutio fuisset, si repositum fuisset nomen Christi. Denique magnam hic habet vim particula xaì, quæ ostendit, necessario sic accipienda esse verba apostoli, ac si vellet, Christum tentatum fuisse ab Israelitis in deserto. Quorsum enim attinuisset dixisse, quemad

Vide Cameron. in loc.

modum et, cum in priori membro nulla Dei, sed Christi tantum mentio facta fuerit? Itaque Grotius & pro acumine suo hanc Socinistarum cavillationem plane insulsam esse perspiciens, aliud ipse quæsivit effugium: "Omnino," inquit, "legendum est, undè EKTEιρáÇOμLEV Tоv eóv." Itane vero? omnino? cedo rationem. "Ita," inquit, "legit vetustissimus ille "manuscriptus," nempe Alexandrinus h. At certe vetustissimi illi codices, quibus usi sunt Interpres Syrus, Arabs, vetus Latinus, Ambrosius, Chrysostomus, Theophylactus, omnes habent Xpiorov, non ɛóv* quam etiam lectionem sequuntur alia omnia, quotquot nobis Biblia S. Polyglotta repræsentarunt, exemplaria; nisi quod Lincolniense habeat Kúpov, quod etiam in N. T. est Christi nomen. Neque tantæ auctoritatis est codex Alexandrinus, ut tanto consensui opponi mereatur. Sed et aliam profert rationem vir maximus: "Christus," inquit, "est nomen `hominis, quem tum temporis non extitisse certum "est." Responsio est facillima. Christus hic ponitur pro Filio Dei, qui postea in plenitudine temporis, assumpta natura humana, dictus est Christus; ut sit hic synecdoche quasi integri, quemadmodum et in

66

g In loc.

Certe cum editis iTquais ac scripto

h Et Ethiop. Vers. Nov. Test. Mill. in loc. congruant non solum Irenæus, Theodotus in res Gr. Lat. complures, sed et exemplaria MSS. universim, et quidem Clar. Gr. Lat. Ger. Gr. Lat. quique Marcionis tempora præcessisse videtur, Interpres Vulgatus; omnino crediderim ab apostolo ipso scriptum Xplory, mutatum autem hoc in Oev, ab audaculo quodam studioso, cui minus verum, si placet, quod ex recepta lectione dicitur, Israelitas tentasse Christum in deserto. Id. ib. Bowyer.

i MS. penes J. Covel. S. T. P. Theodoret. et Epiphan. habent Kúpicy. BOWYER. [Versio Slavonica ev confirmat; et in pluribus MSS. Kúpov reperiri testatur Griesbach.]

aliis Scripturæ locis. Eodem autem sophismate idem Grotius vim eludit apertissimi pro Deitate Filii testimonii, nempe Coloss. i. 16. "Certum est," inquit, per Verbum creata omnia; sed quæ præcedunt, "ostendunt, hic de Christo agi, quod hominis est

66

66

nomen. Itaque rectius est éxtion hic interpretari, "ordinata sunt, novum quendam statum sunt conse"cuta." At si ista apostoli verba de creatione proprie dicta non loquantur, crediderim S. Scripturas inexplicabili difficultate laborare, ac nihil certi ex ipsarum verbis, licet in speciem disertissimis, concludi

posse.

16. Ex his autem manifestum est, quæ de apparitionibus Tou λóyou, sive Filii Dei, patriarchis et viris sanctis sub Veteri Testamento factis, tradiderunt Patres primævi, non illorum vana fuisse commenta, sed ab ipsa apostolica doctrina derivata. Addo, (quod et tanquam observatu apprime utile lectori propono,) neque Christi apostolos ista primum docuisse, sed ex antiqua Judæorum cabala sive traditione hausisse; vel certe, quæ apostoli ea de re per Spiritum S. edocti fuerunt, cum traditione illa optime convenire. Nam Philo Judæus Angelum, qui in deserto præfuit populo Israelitico, juxta cum Paulo exponit de Tλoy et primogenito Dei Filio, per quem Deus universum mundum regit et gubernat. Locus disertissimus est in libro de Agriculturak: Kabáπep yap τινα ποίμνην, γῆν, καὶ ὕδωρ, καὶ ἄερα, καὶ πῦρ, καὶ ὅσα ἐν τούτοις φυτά τε αὖ καὶ ζῶα, τὰ μὲν θνητὰ, τὰ δὲ θεῖα, ἔτι δὲ οὐρανοῦ φύσιν, καὶ ἡλίου καὶ σελήνης περιόδους, καὶ τῶν ἄλλων ἀστέρων τροπάς τε αὖ καὶ χορείας εναρμονίους, ὡς ποιμὴν καὶ βασιλεὺς ὁ Θεὸς ἄγει κατὰ δίκην καὶ νόμον, προστησάμενος j Vide Vossii Instit. Orat. IV. 7.

Pag. 195. edit. Par. 1640. [vol. I. p. 308.]