propriam suam significationem Sabellii errorem confirmare; nedum Patres Nicænos voluisse per vocabulum illud Sabellianismum Christiano orbi propinare; sed id solum dixisse, Eustathium suosque, qui To oμooúσov amplecterentur, Sabellianismum introducere voluisse, hoc est, ita vocem interpretatos fuisse, ut Sabellianæ hæresi omnino faveret. Imo expresse dicit Socrates, Eusebium in iisdem literis, quibus Eustathium homoousii vocabulo utentem accusavit Sabelliani erroris, palam professum fuisse, se τὴν ἐν Νικαίᾳ πίστιν οὐ παραβαίνειν, “ a Nicæna fide nul"latenus recedere." An jure Eusebius Sabellianismi arguerit Eustathium, non necesse est ut anxie inquiramus. Certe tamen Marcellum, Eustathii magistrum, purum putum Sabellianismum in scriptis suis asseruisse, ex Eusebii libris, contra eundem elucubratis, liquido constat. Ideoque Hilarius in libro ad Constantium, et Basilius Magnus in Epistolis LII. LXXIV.et LXXVIII. aliique diserte Marcellum inter hæreticos reponunt. Quod vero Marcellus ille apud magnum Athanasium in flagranti gratia aliquamdiu saltem fuerit, id hominis vafritiei et simulationi, zeloque et ardori, quem adversus Arianos ostenderet, omnino imputandum videtur. Ad ipsum quoque Eustathium quod attinet, quanquam nollem temere viri, a plurimis catholicis in pretio habiti, magnique itidem Athanasii amicitia nobilitati, famæ atque existimationi quicquam detrahere; ingenue tamen fateor me nescire, quomodo fieri potuerit, ut episcopi Antiochiæ congregati (fuerint licet maximam partem Ariani) illum proprie, ex omnibus homoousii assertoribus, ὡς τὰ Σαβελλίου μᾶλλον φρονοῦντα, ἢ ἅπερ ἡ ἐν Νικαίᾳ σύνοδος ἐδογμάτισεν, " ut qui Sabel[Ep. LXIX. CCLXIII. et CXXV.] "lii potius dogmati, quam Nicænæ synodi decretis "consentiret," accusarent; proptereaque ipsum sede Antiochena deponerent, (quod testatur Socrates ex aliorum narratione, licet ipse levissima de causa de eorum fide dubitet I. 24.) nisi ipse aliquam saltem ansam atque occasionem istiusmodi accusationi præbuisset. Quid, quod Cyrus Beroa episcopus, qui, referente Georgio Laodicea Ariano apud Socratem ibidem, Eustathium coram synodo Sabellianismi accusavit, catholicus fuit, et postea ab Arianis ob assertam doctrinam catholicam ipse depositus, ut testatur Athanasius in Epistola ad solitariam vitam agentes? Ait quidem Georgius, Cyrum quoque illum ob Sabellii dogma depositum fuisse; sed per Sabellii dogma omnino ibi intellexit hæreticus consubstantialis doctrinam, ut recte notavit Valesius; quo observato, évavτiopáveiα in Georgii narratione, quæ male habuit Socratem, facile conciliatur. Verum hæc omnia quid ad Sandii institutum faciunt? nam qualis, quæso, est hæc consequentia, Eusebius Pamphili Eustathium Antiochenum accusavit, quod vocem homoousii, a Nicænis 31 Patribus recte intellectam, ipse ita interpretatus sit, ut ad invehendam in ecclesiam Sabellii hæresim inserviret; ergo Sabellii asseclæ ante synodum Nicænam ipsum homoousii vocabulum usurparunt, atque amplexi sunt? Quod obiter notat Sandius, de convenientia Montani et Sabellii in dogmate de SS. • Omnino credo, Eustathium pía in Deo iricrari pertinacius defendisse; dum scil. per inioTao nihil aliud forte quam ovcíar intelligeret; quam etiam ob causam postea Eustathiani, ab ipso cognominati, tanquam Sabelliani ab aliis catholicis vitabantur; indeque ingens apud Antiochiam schisma subsecutum. Vide Petav. de Trinit. IV. 4. 10. et seqq. t Vide Vales. annot. ad Socrat. p. 14. [ad I. 24. p. 58.] Trinitate, mox commodiori loco expendemus. Iterum igitur dico, nullo modo verisimile mihi videri, Sabellianos unquam homoousii vocabulo sponte ac libenter usos fuisse; quamvis, postquam vox ista synodi Nicænæ auctoritate sancita fuerit, ipsam in suæ hæresis patrocinium, obtorto quasi collo, trahere conati fuerint. Nam poooov per se adeo Sabellianæ hæresi non convenit, ut ipsi plane repugnet. Quod a Basilio Magno Epist. CCC. " præclare observatum his verbis, Αὕτη δὲ ἡ φωνὴ καὶ τὸ τοῦ Σαβελλίου κακὸν ἐπανορθοῦται· ἀναιρεῖ γὰρ τὴν ταυτότητα τῆς ὑποστάσεως, καὶ εἰσάγει τελείαν τῶν προσώπων τὴν ἔννοιαν· οὐ γὰρ αὐτὸ τί ἐστιν ἑαυτῷ ὁμοούσιον, ἀλλ ̓ ἕτερον ἑτέρῳ. i. e. “ Vox ista "et Sabellii impietatem corrigit; tollit enim hypo"staseos identitatem, perfectamque personarum no"tionem inducit. Non enim idem sibi ipsi consub"stantiale est, sed alterum alteri." Concludo igitur, Paulum Samosatenum, ut Sabellio in Trinitatis dogmate consentientem, vocem homoousii ad hæresim suam declarandam non usurpasse; neque propterea Antiochenos Patres vocabulum illud rejecisse. 10. Magnus Athanasius, quo nemo melius rem hanc scire poterat, (quippe Nicænæ synodo ipse interfuit, in qua, cum omnia de Toμoovoi accurate examinarentur, non est dubium, quin hæc præcipua, de Antiochenorum Patrum definitione, objectio imprimis discussa fuerit,) tradit in libro De Synodis Arim. et Seleuc. Paulum Samosatenum non Tò oμooúσlov confessum fuisse, sed potius ex vocabulo illo, a catholicis in explicando dogmate de Filii divinitate usurpato, sophisma contexuisse, quo dogma illud convelleret; ac propterea PP. Antiochenos vocem illam silentio supprimendam censuisse. Recitabi" [Ep. LII. 3. vol. III. p. 146.] mus ipsius verba, rem hanc totam dilucide explicantia; sed Latine tantum, præter morem nostrum, quia longior est perioche. Athanasius igitur eo in libro, postquam ostenderat, homoousii vocem, ante synodum Antiochenam a Dionysio episcopo Romano et concilio episcoporum, sub ipso Romæ in causa Dionysii Alexandrini congregato, confirmatam, quin et ab ipso illo Dionysio Alexandrino agnitam fuisse, deinceps de aviyia synodorum Antiochenæ et Nicænæ sic fuse disserit: "Si quis igitur culpat Ni 66 cænos, quod non dixerint omnia, quæ ipsorum "antecessoribus placuerunt, idem quoque pari jure "reprehenderit septuaginta episcopos," (Antiochiæ contra Samosatenum congregatos,) " quod ea, quæ "antecessorum suorum erant, non observaverint. "Antecessores autem eorum fuere duo isti Dionysii, cæterique qui Romæ tum congregati fuere. Ve"rum neque hos neque illos fas est culpare. Omnes "enim quæ Christi sunt curavere, studiaque sua "contra hæreticos intenderunt; et hi quidem Sa"mosatensem, illi vero Arianam hæresim condemna"runt; recte autem et præclare et hi et illi pro sub“jecta materia scripserunt. Et quemadmodum bea"tus apostolus in Epistola ad Romanos dixit", Lex 'spiritualis est, et lex sancta est, et præceptum 66 66 sanctum, et justum, et bonum; paulo autem post, "Nam quod impossibile erat legi, in quo infirma"batur, &c. Neque tamen quis ob id sanctum vi - Athanas. tom. I. pag. 919, 920. edit. Paris. 1627. [§. 45. vol. I. p. 758.] * [In edd. vet. legebatur ὡς εἰρηκόσι πάντα τὰ δόξαντα τοῖς πρὸ αὐτ τῶν, ubi Bullus correxisse videtur ὡς μὴ εἰρηκόσι nec sine causa : melius autem legitur in ed. Benedict. napà tà défavτa.] "rum reprehenderit, quasi qui contraria et pugnan"tia scripserit; sed potius eum admiratione prose 66 quatur, tam congruentia pro re nata ad singulos " scribentem, &c. ita quoque etsi amborum conci"liorum Patres diversimode de consubstantiali men❝tionem fecere, non tamen propterea ab illis dissi"dere debemus, sed illorum mentem ac sententiam "scrutari. Quod si fecerimus, omnino inveniemus "ambas synodos inter se consentire. Qui enim Sa"mosatenum sustulerunt, hanc vocem consubstan"tiale corporaliter accepere; cum scilicet Paulus sophisticari vellet, et diceret, Si non ex homine "Christus Deus factus est, igitur consubstantialis est Patri, unde necessario sequitur, tres esse substantias, unam quidem, quæ prior sit, reliquas vero "duas ex eo oriundas: ideoque merito vitantes illud "sophisma Pauli dixere, Christum non esse con"substantialem: non enim ita se habet Filius ad 66 66 66 66 Patrem, ut ille cogitabat. Illi vero, qui Arianam "hæresim anathemate percusserunt, cum Pauli calli"ditatem animadvertissent, neque hoc modo in re"bus incorporeis, præsertim in Deo, consubstantiale accipiendum esse considerassent; cognoscentesque "non creaturam, sed genitum quiddam ex substan"tia Patris Verbum esse, et substantiam Patris ori30 (6 ginem, radicem et fontem esse Filii; et veram un"decunque esse similitudinem geniti cum genitore ; "et nequaquam eum, uti nos, diversæ naturæ esse, "ac proinde separari a Patre, sed ipsius eum esse Filium, nec ab eo dividi posse, ut nec splendor a "luce; atque ante oculos habentes Dionysii exempla, "de fonte scilicet, et reliqua, quæ in Apologia ejus "de uovi continentur, et imprimis unitricem Ser"vatoris vocem, Ego et Pater unum sumus; et, |