caro fieret Verbum: voluntatem unicam deitatis esse, sicut et substantiam unicam Verbi; neque duas esse Christi naturas, alteram capacem adorationis, alteram incapacem, et id genus alia probe quidem interdum a Patribus asserta, ab istis autem perperam intellecta; si quis, inquam, haec vel his similia protulerit, veniat tibi in mentem illud Salomonis: „Responde stulto secundum stultitiam suam" '), dicitoque: ,,Inconfusae manserunt etiam post unionem Christi hypostases: et si quis post unionem dividit hypostases, anathema esto“, quemadmodum divinus Cyrillus ait. Nam,,legalis illa arca typus quidam est duarum in Christo hypostaseon? Quid vero sunt hypostases? Clarum quod personae, ut idem sanctus Cyrillus et universus Patrum chorus docet. Sic, o fidelis, adversariis per adversa seu contraria occurre. Sic eos expugna. His absurditatibus execrandum Severum macta. His percute Theodosium et Gajanum et Julianum et totam illam decicornem turbam 2), quae unam in isto naturam statuit ). Item in fine cap. XIII., postquam auctor ostendit fusius ex sacratissima Domini nostri passione (cap. XII.) et sepultura validissima contra haereticos argumenta repetenda esse, sic fidelem hominem alloquitur: „Haec mihi imma mente, fidelis, reconde, ut tibi tempore belli adversus alienigenas usui esse queant, crucemque ac sepulcrum tanquam gladium ancipitem arripe. Et quando multiplices suas et intricatas nugacitates de divinitatis passibilitate protulerint, duc illos ad crucem propositam et ibi trucida. Quando autem nostram in Christo naturam negare et in inanem quandam umbram ac phantasiam convertere coeperint,

1) Pror. 26, 5.

2) To dexaxépaτov vocat auctor: Eutychen, Dioscorum, Petrum Fullonem, Timotheum, Theodosium, Julianum, Gajanum, Barsanuphium, Jacobum, venerandum denique hujus orchestrae decem cornibus instructae exarchum Severum (col. 112 C. et 108 B.).

3) col. 191 BCD.

duc illos ac Dominicum sepulcrum, ibique neci deditos ad orcum demitte"). Et in cap. XII., postquam lectorem monuit,,, si quis mala mente arcana mysteria solaque fide intellecta in medium produxerit, ne respondeat ei ad hanc illius curiosam infidelitatem, ne et ipse incipiat cum illo scrutari ea, quae omnem scrutationem et investigationem exsuperent, omniumque creaturarum cognitionem fugiant; sed respondeat illi,, secundum suam stultitiam", proferens, quae communiter ab omnibus Christianis concedantur, et fide simplici in Ecclesia teneantur, et praedicentur “2): ejusmodi quaestionibus ex V. et N. T. compluribus subjunctis, haec addit:,,In promptu habeant prudentes haec arma contra imprudentes, quoties viderint eos maligne et fraudulenter nobiscum disceptare, et hunc librum maligne carpere").

66

Itaque ipsum opus se praebet quasi ducem quendam catholicae veritatis propugnatoribus in instituendis cum heterodoxis disputationibus et quasi armarium promptum, ex quo sumant orthodoxi, quibus Monophysitarum dolos machinasque convincerent. Quum autem non uniuscujusque esse possit, certamen cum haereticis prospere subire, immo nonnulla requirantur, quibus optime instructum esse oporteat, quisquis rem feliciter gerere velit, sane non inepte auctor ponit in ipso operis initio cap. I. „progymnasiam brevem, instruentem quemlibet studiosum, in quibus sese ante omnia exercere et quorum notitiam parare debeat“). Quae progymnasia quum nonnihil contineat, quod lectoris mentem delectare possit, simulque fini meo aliquid conferre videatur: eam integram juvat hic apponere. Requirit autem haec:

,,

1. Ut studiosus ante omnia vitam honestam gravemque ducat, et Spiritum Sanctum incolam in se habeat.

2. Ut definitiones, praecipue magis necessarias, sciat atque memoria retineat.

3. Ut sensa et opiniones adversariorum ad amussim sciat, eorumque scripta revolvat; crebro enim ex ipsis pudefieri et in ruborem dari poterunt.

4. Ut cum profanis et fatuis promiscue et in discriminatim de capitibus fidei in certamen non descendat, sed habito delectu, cum quibus et quando et quantum oportet.

5. Ut omnem divinam Scripturam ') cum timore Dei lustret, non maligna mente, sed in simplicitate cordis; neque ea quae captum nostrum superant, quaeque divinae Litterae suppresserunt, scrutari et contrectare velit. Hoc nimirum est, „os non confringere 2): hoc est, non tangere firma et solida. Ut quae definite dicta sunt (va oqiotinãs leyóuera), ab aliis internoscat; et rursus, quae abusive quaeque simpliciter (za καταχρηστικῶς καὶ ἀκάκως λεγόμενα); cujusmodi illud: ,, Omnis homo mendax ""); et: Non est qui faciat bonum usque ad unum“).

6. Noverit, Ecclesiam traditiones nonnullas etiam extra Scripturam accepisse; quod genus: sacram communionem a jejunis accipi debere; orare ad orientem; Deiparam post partum quoque mansisse virginem; eandemque in spelunca peperisse; et alia multa.

7. Sciat disputationis modos duos esse, alterum per Scripturae testimonia, alterum per probationes ex ipsis rebus petitas; qui modus firmior est et verior. Nam verba Scripturae depravari possunt. Quocirca videri licet, simul atque adversario Scripturae testi

1) Asserit autem cap. 22 col. 289 A., suo tempore „Evangelium jam septuaginta duarum gentium linguarumve litteris consignatum fuisse". 2) Exod. 12, 46. 4) Ps. 13, , 1.

3) Ps. 115, 11.

monium objiciatur, ab ipso vicissim e vestigio aliud testimonium produci; sive sit haereticus sive Judaeus. Quapropter is, cui vires hoc concedant, magis se armet contra adversarios demonstrationibus ex ipsa rerum natura desumptis.

8. Exploratus habeat chronographos; et quo tempore vixerit hic aut ille Pater, et quando haec aut illa haeresis extiterit.

9. Neque illud ignorandum; adversarium, quando per interrogationem ad angustias redactus est, conari, alia interrogatione proposita, alio sermonem transferre. Quod non est tolerandum.

10. Ante disputationem ab adversario juramentum petendum est, quo polliceatur nullo verbo contra conscientiam sese acturum.

11. Ante omnem disputationem detestandae sunt omnes omnino pravae snspiciones et opiniones, quas adversarius de nobis concepit, ut si cum Arabibus disputandum sit, anathemati subjiciamus eum qui dicit duos deos vel qui docet Deum genuisse filium more modoque carni consueto (σagxıxas), vel qui adorat, ut Deum, qualemcunque creaturam in coelo aut in terra. Pari modo caeterae haereses omnesque falsae opinationes, quibus de nobis imbuti sunt, prius anathemate percelli debent. Nam cum haec audiunt, alacrius reliquis aures praebent.

12. Omni Monophysitae praefari oportet, nos non ex Chalcedonensi synodo, sed ex Patribus, qui synodum antecesserunt, contra illos arma sumere, quos et nos et illi orthodoxos fuisse confitemur.

13. Monophysitam praemunire debemus et sincere anathema denuntiare omnibus, qui non confitentur Christum esse verum Deum. Hoc facto induenda est persona Judaei vel Pauli Samosateni, quaerendumque ex illo, unde liqueat Christum esse Deum altissimum;

quemadmodum fecit Ammonius contra Halicarnasseum, quam antithesin invenies in quarta parte ').

14. Observandum est, Monophysitas ipsa calicis sui oblatione redargui. Purum enim merumque vinum offerunt, absque admixtione aquae. Quo indicant, Christum ab omni concretione corporis et animae liberum ex sola nudaque divinitate constare" 2).

Haec ergo sunt, quae ut ante omnia bene sciat, quisquis cum haereticis congredi velit, hac progymnasia requiruntur. Jam vero cum se ipse auctor profiteatur catholicae veritatis propugnatores instructurum, ex hoc ipso conjicere licet, eandem eum viam ac rationem in hoc suo opere instituturum esse, quam sua progymnasia (cap. I.) designavit. Itaque nunc perlustremus capita sequentia.

Atque occurrit nobis caput II., quod inscribitur:,, Cum Deo. Variae definitiones secundum traditionem et fidem sanctae catholicae ecclesiae, ex Clemente et sanctis Patribus collectae, quas ante omnes alias disciplinas discere oportet illum, qui divina adjutus gratia verbo pietatis praeesse cogitat". Meminimus, harum definitionum notitiam auctorem requisivisse in progymnasia sub num. 23). Veniamus ad caput III. Hic initio positos videmus in editis duos articulos, sed perperam, nam ante titulum capitis III. ponendos esse apparet. Horum enim unus pertinet ad scholium praecedens: „Refutatio problematis illius apud Monophysitas valde decantati, nullam esse naturam sine hypostasi". Alter vero articulus non est nisi quaedam praemonitio ad eos qui hunc librum essent lecturi. Ergo caput III. incipiendum est a parte operis sequenti, quae titulum habet: Anastasii minimi

1) Sic latinus interpres transtulit τό: „, ἐν τῷ τετραδίῳ. Τετράδιον autem videtur esse opus quatripartitum". Ergo minus recte translatum puto:,,in quarta parte". Revocatur autem lector ad cap. 14:,,'Aμμwviou Αλεξανδρέως κατὰ Μονοφυσιτῶν.

2) col. 39 et 42.

3) vid. supra pag. 22.