ἐὰν γενώμεθα ναοί χωροῦντες τὸ ἅγιον αὐτοῦ Πνεῦμα· καθὼς εἶπεν ὁ ἅγιος τοῦ Θεοῦ ̓Απόστολος, ὅτι Ὑμεῖς ναὸς Θεοῦ ἐστε, καὶ τὸ Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ οἰκεῖ ἐν ὑμῖν. Αρα γοῦν Θεὸς ἐκ Θεοῦ τὸ Πνεῦμα, δι' οὗ Πνεύματος ἁγίου ναοὶ καλούμεθα, ἐὰν κατοι κήσωμεν τὸ αὐτοῦ Πνεῦμα ἐν ἡμῖν. Πνεῦμα γάρ Χριστοῦ, Πνεῦμα Πατρὸς ἐκπορευόμενον, καὶ τοῦ Υἱοῦ λαμβάνον, ὡς αὐτὸς ὁ Μονογενῆς ὁμολογεῖ.

resident. Ideoque eadem illa Dei Ecclesia, et ortho- Α Υἱῷ, καὶ ἡμεῖς ἐν αὐτῷ διὰ τοῦ ἁγίου Πνεύματος, doxa fides in Domino manet; et unigenitus Dominus in Patre, et Pater in Filio, et nos in ipso per Spiritum sanctum, si modo templa efficiamur ejusmodi, quæ sanctum ejus Spiritum capiant, quemadmodum Apostolus loquitur: Vos tempium Dei estis, et Spiritus Dei habitat in vobis'. Proinde Deus ex Deo Spiritus est, per quem templa sancti Spiritus appellantur, si ipsius in nobis Spiritum habitare patiamur. Quippe Christi Spiritus, Spiritus ipse testatur Unigenitus'.

B

est a Patre procedens, et accipiens a Filio, ut

XXVIII. Quæ nos omnia in eo quem diximus libro uberius explicavimus, quem etiam in Pamphy liam ac Pisidiam misimus. Hoc vero loco, quoniam ad eas sententias de quibus deinceps quæstio movetur, pervenimus, necessario eadem repetere studuimus, propter hæresis hujus conditorem Arium, et Arianos ejus asseclas, quo omnem illorum improbitatem discutiamus, quæ et id quod dulce est in amarum, et bonum in malum, et lucem in tenebras convertit. Nam adversus ejusmodi homines væ ilJud omnino per Isaiam prophetam Dominus impre catur, qui bona in mala commutant. Quorum quidem causa nequaquam ascribenda Deo est, sed cuilibet istorum, sive vana quadam gloriola, sive anticipato animi judicio, sive affectata nescio qua sapientia, sive afflatu dæmonis opinione suscepta a veritatis itinere aberraverint, pravitatemque suam, sic tanquam ingentem calamitatem, in orbem terrarum invexerint. 753 Age igitur nos iterum de his sermonem instituamus hoc loco, ut quæ Domi- c nus elocutus est pervidere possimus, quemadmodum Apostolus ait : Et nos Spiritum Dei habemus, ut cognoscamus quæ a Deo donata sunt nobis, quæetloquimur. Hæc igitur Domini verba sunt : Da illis vitam habere in seipsis. Hæc est autem vita æterna, ul cognoscant te XXIX. Hic omnia turbat, ac permiscet Arius, et Arii fautores, qui hoc nobis objiciunt : Cum omnino Deum obsecrasse, atque hæc verba usurpasse dicatur, Pater, da illis vitam habere in seipsis, non potest ei qui vitam præbeat æqualis videri. Nam si ex Patris essentia foret, vitam ipse tribueret, non a Patre peteret, ut iis illam daret, qui ea quorum ipse largitor sit, precibus impetrarent. At illud D οὐκ ἴσασιν οἱ καθ ̓ ἑαυτῶν τὴν διάνοιαν διαστρέ ignorare homines isti videntur, qui mentem sibi inagno suo malo depravarunt, ob id unum huc accessisse Dei Filium, nobis ut exemplar ac salus esset, medio in mundo consistens, velut in theatro quodam athleta, qui omnia disjiciat et evertat, quæ adversus veritatem insurgunt, quæque infidelitas ac diaboli fraus et calumnia concitavit, sive per simulacrorum cultum, sive per Judæorum fastum, sive per infidelitatem, sive per humanæ opinionis arrogantiam; quo homines moderationem animi et humilitatem doceret; ne quis cum homo sit, magnum se esse quiddam arbitretur, sed ad communem omnium parentem universa referat. Quocirca licet vita • 1 Cor. 111, 16. Joan. xv, 26; xvi. 14, 15. 6 Γ. τῷ.

ΚΗ'. Ταῦτα οὖν πάντα ἐν τῷ περὶ πίστεως λόγῳ προειρημένῳ ὑφηγησάμεθα, ἐν τῷ, ὡς εἶπον, γρα φέντι εἰς τὰ μέρη τῆς Παμφυλίας καὶ Πισίδος. Ένα ταῦθα δὲ, ἐπειδὴ ἐφθάσαμεν εἰς τὰς ἑξῆς ζητουμέ νας λέξεις, ἀναγκαίως πάλιν ἐπιμνημονεῦσαι ἐσπου δάσαμεν τὰ αὐτὰ, ὡς εἰπεῖν, διὰ τὸν προκείμενον αίρεσιάρχην "Αρειον, καὶ τοὺς ὑπ' αὐτοῦ Ἀρειανούς, ἵνα ἐκλύσωμεν τὰς αὐτῶν κακίας, τὰς τὸ γλυκὺ εἰς πικρὸν μεταβαλλούσας, καὶ τὸ ἀγαθὸν εἰς φαῦλον, καὶ τὸ φῶς εἰς σκότος. Τοῖς γὰρ τοιούτοις τελείως ὑπὸ τοῦ Κυρίου διὰ τοῦ ἁγίου Ἡσαΐου τὸ οὐαὶ ὁρίζε ται, τοῖς τὰ ἀγαθὰ εἰς κακὰ μεταβάλλουσι. Καὶ Θεὸς οὐδαμοῦ αἴτιος τῶν τοιούτων· ἀλλ ̓ ἕκαστος τούτων ἢ κατὰ κενοδοξίαν, ἢ κατὰ πρόληψιν, ἢ κατὰ ἐθελοσο φίαν, ἢ κατὰ οἴησιν δαιμονιώδη ἐξέπεσε τῆς ἀληθείας, καὶ τῷ κόσμῳ παρεισήγαγε θλίψιν, τὴν αὐτῶν μοχθη ρίαν. Φέρε γοῦν διὰ ταύτης τῆς λέξεως διαλάβωμεν, ἵνα γνῶμεν τὰ ὑπὸ Κυρίου λελαλημένα, ὥς φησιν ὁ ἅγιος Απόστολος· Καὶ ἡμεῖς Πνεῦμα Θεοῦ ἔχομεν, ἵνα γνῶμεν τὰ ὑπὸ Θεοῦ χαρισθέντα ἡμῖν, ἢ καὶ λαλοῦμεν, καὶ τὰ ἑξῆς. Φησὶ γοῦν ὁ Κύριος· Δὲς αὐτοῖς ζωὴν ἔχειν ἐν ἑαυτοῖς. Αὕτη δέ ἐστιν ἡ αἰώνιος ζωή, ἵνα γινώσκωσί σε τὸν μόνον ἀλη θινὸν Θεὸν, καὶ ὃν ἀπέστειλας Ἰησοῦν Χριστόν. solum verum Deum, et quem misisti Jesum Christum".

ΚΘ'. ̓Αναπηδᾷ δὲ κυκῶν οὗτος ὁ Ἄρειος, καὶ οἱ ὑπ' αὐτοῦ, καὶ λέγουσι· Τό ̓ ὅλως εὔξασθαι τῷ Θεῷ, καὶ λέγειν· Πάτερ, δὺς αὐτοῖς ζωὴν ἔχειν ἐν ἑαυ τοῖς· οὐκ ἔστιν ἴσος τῷ παρέχοντι τὴν ζωήν. Εἰ γὰρ ἦν ἐκ τῆς τοῦ Πατρὸς οὐσίας, αὐτὸς ἂν ἐχαρίζετο τὴν ζωὴν, καὶ οὐκ ἂν ᾐτεῖτο τὸν Πατέρα δοῦναι τοῖς λαμβάνουσι τὰ ὑπ' αὐτοῦ διδόμενα δι' αἰτήσεων. Καὶ

ψαντες, ὅτι τὰ πάντα ὁ Μονογενὴς ἦλθεν, ἵνα γένηται ὑμῖν ὑπογραμμὸς καὶ σωτηρία, μέσος ἑστὼς τοῦ κόσμου, ὡς ἐπὶ θεάτρου ἀθλητοῦ δίκην, διαλύοντος πάντα τὰ κατὰ τῆς ἀληθείας ἐπαναστάντα ἔκ τε τῆς ἀπιστίας καὶ συκοφαντίας, καὶ πλάνης διαβόλου, πή μὲν διὰ εἰδωλολατρείας, πὴ δὲ διὰ Ἰουδαϊκῆς οἰκή σεως, πὴ δὲ δι' ἀπιστίας, πὴ δὲ διὰ τῆς ἐπάρσεως τῆς τῶν ἀνθρώπων υπολήψεως· ἵνα διδάξῃ τοὺς ἀν θρώπους ταπεινοφρονεῖν, τοῦ μή τινα ἑαυτὸν ἡγήσασθαί τι ἄνθρωπος ὤν, ἀλλ ̓ εἰς τὸν Πατέρα τῶν ὅλων ἀναφέρειν τὸ πᾶν. Καὶ διὰ τοῦτο, καίπερ ὢν ζωή, ὡς λέγει, Ἐγώ εἰμι ἡ ζωὴ δυνάμενος παρέχειν τὴν ζωὴν, οὐ βούλεται ταράξαι τὸ δίκαιον, ἀλλὰ Isa. v, 29. 1 Cor. 11, 12, 13. Joan. xvii, 2, 3.

ferre per sese possit, juris tamen ac justitiæ legem perturbare noluit; sed idcirco venit, ut ad unum principium unamque divinitatem, veritatem, concordiam, uniusque gloriæ prædicationem, hominum salutem, mentemque traduceret. Ob id coram discipulis Patri supplicare voluit. Nam quis demum filius a patre non postulat? aut quis pater non filio largitur? quis porro filius a patris natura diversus est? Propterea unicus Dei Filius a Patre gcnitus, plenus gratiæ et veritatis ', nullum complementum requirebat, cum nihil ipsi de veritate deesset, sed plenus gratiæ ac veritatis foret. Sed etsi plenus sit, atque et largiatur ipse, et largiri possit, nihilominus in Patrem refundere omnia voluit.

ἦλθεν εἰς μίαν ἀρχὴν, εἰς μίαν θεότητα, εἰς μίαν Α ipse sit, ut testatur, Ego sum vita ', eamque conἀλήθειαν, εἰς μίαν ὁμόνοιαν, εἰς μίαν δοξολογίαν, συναγαγεῖν τῶν ἀνθρώπων σωτηρίαν τε καὶ διά νοιαν· καὶ ἐνώπιον τῶν μαθητῶν τὸν Πατέρα αἰτεῖται. Τις γὰρ υἱὸς παρὰ πατρὸς οὐκ αἰτεῖται ; τίς δὲ πο τὴρ υἱῷ οὐ δίδωσι; ποῖος δὲ υἱὸς ἀλλοῖος τυγχάνει παρὰ τὴν τοῦ πατρὸς φύσιν ; Καὶ διὰ τοῦτο Υἱός μονογενής παρὰ Πατρός, πλήρης χάριτος καὶ ἀλη θείας, οὐκ ἐπεδέετο του πληρώματος, οὐκ ἐλλιπής τῆς ἀληθείας, ἀλλὰ πλήρης χάριτος καὶ ἀληθείας. Ὁ δὲ πλήρης ὢν καὶ δίδωσι, καὶ δύναται δοῦναι. Βούλεται δὲ πάντα ἀνάγειν ἐπὶ τὸν Πατέρα. Δοξάζει γὰρ Υἱὸς τὸν Πατέρα· δοξάζει ὁ Πατὴρ τὸν Μου νογενῆ. Ἐγὼ γάρ σε ἐδόξασα ἐπὶ τῆς γῆς, ἔλε γεν ὁ Υἱὸς τῷ Πατρί· καὶ ὁ Πατήρ ἔλεγε τῷ Υἱῷ· Ἐδόξασά σε, καὶ πάλιν δοξάσω. Οὐκ ἔνι γὰρ διάστασις, οὐκ ἔνι φθόνος θεότητος. Δὸς οὖν αὐτοῖς ἔχειν ζωὴν ἐν ἑαυτοῖς. Ο ζωὴ ὢν ζωὴν θέλει παρά Πατρὸς λαμβάνειν, καὶ διδόναι τοῖς μαθηταῖς, αὐτὸς ὢν ζωή, ἵνα μὴ διέλῃ τὴν μονάδα, ἵνα μὴ σκῶλος γένηται τοῖς Ἰουδαίοις· ἵνα ἀκούσωσιν οἱ Ἰουδαῖοι παρὰ τοῦ Πατρὸς αὐτοῦντα, καὶ διδόντα τοῖς αὐτοῦ μαθηταίς.

C

Δ ́. Πῶς οὖν αἰτεῖ τὸν Πατέρα ὁ Υἱός; Ως μὴ ἔχων καὶ αἰτῶν ; Οὐχί· ἀλλὰ τὴν μονάδα τῆς Τριάδος σημαίνων, τελείως παρέχουσαν τῷ λαμβάνοντι τὰ δῶρα ἄξια. Ἵνα δὲ σημάνῃ, ὅτι μία ἐστὶν ἡ θεότης, πάλιν ἐν ἄλλῳ τόπῳ οὐκέτι αιτούμενος δίδωσιν, ἀλλ' αὐθεντίᾳ τὰ ἴδια, ὡς πηγὴ ὢν ἀπὸ πηγῆς, καὶ Θεὸς ὢν ἐκ Θεοῦ, ἐνεφύσησεν εἰς τὸ πρόσωπον αὐτῶν, καὶ εἶπε· Λάβετε Πνεῦμα ἅγιον. Καὶ ἄλλοτε ἐπῆρε τὰς χεῖρας, καὶ εἶπε· Λάβετε Πνεῦμα ἅγιον· καὶ ἔχει ἐν ἑαυτῷ ζωὴν, ἵνα ᾧ βούλεται δοῦναι δῷ. Ὡς γὰρ ὁ Πατὴρ ἔχει ζωὴν ἐν ἑαυτῷ, οὕτω καὶ ὁ Υἱὸς ἔχει ζωὴν ἐν ἑαυτῷ. Καὶ ὁρᾷς, ὅτι ἕνεκεν τιμῆς πρὸς τὸν Πατέρα, καὶ ἕνεκεν μιᾶς ἑνότητος, καὶ μιᾶς δοξολογίας, καὶ τοῦ μὴ τοὺς μαθητάς νομίσαι μὴ ἀπὸ τοῦ Θεοῦ τοῦ νόμου καὶ τῶν προφητῶν παρεκκλίνειν ὁ Μονογενής ἦλθε τὰς διανοίας τῶν πιο στευόντων, τούτου ἕνεκα Θεὸς ὢν, καὶ προγινώσκων τὴν τῶν ἀνθρώπων κακοήθειαν, τὸν λόγον ὡς πρὸς τὸν Πατέρα πέμπει, καὶ τὴν δόξαν ἀναφαίρετον τῷ Πατρὶ δίδωσιν, ἵνα Μανιχαῖος καταισχυνθῇ ἀρνού- D μενος τὸν Πατέρα, ἵνα οἱ μαθηταὶ μάθωσιν, ὅτι αὐτή ἐστιν ἡ θεότης ἐν Παλαιᾷ καὶ Καινῇ Διαθήκῃ· ἵνα οἱ Ἰουδαῖοι ἐντραπῶσιν, ὅτι οὐκ ἦλθεν ὁ Μονογενής διδάξαι ἄλλον Θεὸν, ἀλλὰ ἀποκαλύψαι αὐτοῦ τὴν θεότητα, καὶ Πατρὸς αὐτοῦ τοῦ ἐπουρανίου. Δὸς οὖν αὐτοῖς ἔχειν ζωὴν ἐν ἑαυτοῖς. Καίτοιγε αὐτὸς ἑκήρυττε ταύτην τὴν ζωήν. Πῶς οὖν τὸν Πατέρα ᾔτει, ἵνα δῷ αὐτοῖς ὁ αὐτὸς ἐδίδασκε, καὶ ἐδίδου; Τὴν γὰρ ζωὴν ὕστερον ἀπεφήνατο λέγων· Αὕτη, φησὶν, ἐστὶν ἡ ζωή, ἵνα γινώσκωσί σε τὸν μόνον ἀληθινὸν Θεόν.

Nam Filius glorificat Patrem 3, ac vicissim Pater unicum Filium glorificat. Ego enim clarificavi te super terram, 754 ait Patri Filius ; et Pater Filio : Clarificavi le, et iterum clarificabo *. Neque enim ullum in Divinitate dissidium, aut invidia reperitur. Da, inquit, illis habere vitam in seipsis. Ergo vita ipsa vitam a Patre postulat, quam cum discipulis communicet, ne aut unitatem divideret, aut Judæis offensionem præberet, ut ipsum Judæi a Patre petentem ac discipulis erogantem audirent.

XXX. Quomodo igitur Filius a Patre postulat? Tanquam id quo carebat peteret? Minime vero ; sed Trinitatis unitatem expressit, quæ consentanea dona iis qui accipiunt perfecte tribuit. Atque ut intelligeremus unicam esse divinitatem, idem al o loco non jam postulans, sed propria auctoritate velut sua largitur, utpote fons ex fonte, ac Deus ex Deo progressus, cum scilicet in discipulorum vultus inspirans, Accipite, dixit, Spiritum sanctum . Alias quoque sublatis manibus, Accipite, inquit, Spiritum sanctum. Item: Vitam habet in seipso, ut cuicunque voluerit, det. Nam, Ut Pater vitam habet in seipso, sic et Filius eamdem habet in sese 7. Vides igitur quemadmodum, ut honorem Patri deferret, atque ut singularem esse divinitatem, gloriamque significarent, tum ne discipuli ab legis illum et prophetarum Deo fidelium animos revocare velle unicum Dei Filium crederent, cum idem ille Deus esset, et hominum improbitatem cognosceret, orationem ad Patrem converterit, eique gloriam, quæ auferri nullo modo potest tribuerit; ut et Manichæus ille, qui Patrem abnegat, erubesceret, et discipuli eamdem in Veteri Novoque Testamento divinitatem esse discerent; denique ut Judæis pudorem incuteret, dum animadverterent non alterius cujusdam Dei prædicandi gratia venisse Filium, sed ut tam suam, quam cœlestis sui Parentis divinitatem delegeret. Da igitur, inquit, illis vitam habere in seipsis. Atqui hanc ipsam vitam ille prædicabat. Cur igitur a Patre postulabat, ut hoc illis conferret, quod ipse doceret ac tribueret? Nam, quod ad

vitam attinet, hanc ipse postea declaravit, fac est, ait, vita, ut cognoscant te solum verum Deum .

22.

Joan. xi, 25; xtv. 6. • Joan. 1, 14. 1 Joan. v, 26. * Joan. xvi, 3.

Joan. xiv, 15. Jan. xvi, 4. * Joan. x11, 28. Joan. xx,

Β

ΛΛ'. Εἶτα ὁ ̔́Αρειος καὶ οἱ ἀπ' αὐτοῦ ἀναπηδῶσι διὰ τῆς λέξεως, ὥς τι κατὰ τῆς ἀληθείας εὑράμενοι· ὅτι εἶπε, μόνον, φησί, τὸν ἀληθινὸν Θεόν. Οράς τοίνυν, ὅτι μόνος ἐστὶν ὁ Πατὴρ ὁ ἀληθινός. Ἐρωτῶμεν δὲ ὑμᾶς καὶ αὐτοί· Τί οὖν φατε ; Μόνος ἐστὶν ὁ Πατὴρ ὁ ἀληθινός. Ὁ δὲ Υἱὸς τί ἄρα ἔσται; Οὐκ ἔστιν ἀληθινὸς ὁ Υἱός ; Εἰ οὐκ ἔστιν ἀληθινὸς ὁ Υἱὸς, ματαία ή πίστις ἡμῶν, μάταιον τὸ ἐν ἡμῖν κήρυ γμα· εὑρεθήσεσθε ἀπεικάζοντες τὸν Υἱόν, [τοῦ] βλασ φημοῦντες καθ' ἑαυτῶν, τοῖς ἀνωνύμοις καὶ ἀθε μίτοις εἰδώλοις, οἷς εἴρηκαν οἱ προφῆται ἐκ προσα ώπου τῶν ἠπατημένων, ὡς ἕκαστος τῶν προφητῶν τῆς λέξεως ταύτης ἐπεμνήσθη λέγων, καὶ τὸ, Ψευ δεῖς ἐποίησαν ἑαυτοῖς θεοὺς οἱ πατέρες ὑμῶν, καὶ ψευδεῖς ἐγένοντο οἱ βουνοί. Αρα οὖν καὶ ὁ Μονο γενὴς παρ' ὑμῖν οὕτως κρίνεται, καὶ οὕτως αἰσχρῶς περὶ τοῦ ἐξαγοράσαντος ὑμᾶς, εἶχε ἐξηγόρασε, δια νοεῖσθε. Οὐκέτι δὲ τῆς αὐτοῦ ἐπαύλεως έστε, ἀρνού μενοι τὸν ὑμῶν Σωτῆρα, καὶ τὸν ἀγοράσαντα ὑμᾶς. Εἰ γὰρ οὐκ ἔστιν ἀληθινὸς ὁ Θεός, οὔτε προσκυ νητός ἐστι. Καὶ εἰ ἔστι κτιστὸς, οὐ Θεός. Καὶ εἰ οὐκ ἔστι προσκυνητὸς, πῶς ἄρα θεολογεῖται; Παύ σασθε, οἱ πάλιν τὴν φύσιν ἐργαζόμενοι τὴν Βαβυ λωνίαν ", οἱ τὴν εἰκόνα καὶ τὸν τύπον ἐγείραντες τοῦ Ναβουχοδονόσορ, οἱ τὴν πολυθρύλλητον ταύτην σάλπιγγα ἕνωσιν 10 τῶν πολεμούντων σαλπίζοντες, οἱ ἐν μουσικοῖς καὶ ἐν κυμβάλοις, καὶ ἐν ψαλτηρίῳ διὰ τῶν πεπλανημένων ὑμῶν ῥημάτων εἰς πτῶσιν τους λαοὺς φέροντες, εἰκόνι μᾶλλον δουλεῦσαι παρασκευάζοντες ἤπερ Θεῷ καὶ ἀληθείᾳ. Καὶ τίς ἀληθινὸς C ἕτερος, ὡς ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ; Τίς γὰρ ἐξισωθήσεται τῷ Κυρίῳ ἐν υἱοῖς Θεοῦ; φησὶν ἡ Γραφή· καὶ, "Ετερος πρὸς αὐτὸν οὐ λογισθήσεται. Καὶ τί φησιν ; Ἵνα ἴδῃς, ὅτι περὶ τοῦ Υἱοῦ λέγει, καθεξής διηγούμενός φησιν· Ἐξευρε πᾶσαν ὁδὸν ἐπιστήμης, καὶ ἔδωκεν αὐτήν· καὶ μετὰ ταῦτα· Ἐπὶ γῆς ὤφθη, καὶ τοῖς ἀνθρώποις συνανεστράφη, Πῶς οὖν οὐκ ἀληθινῶς πρὸς αὐτὸν ταῦτα εἴρηται ; δ καὶ λέγων· Ἐγώ εἰμι ἡ ἀλήθεια.

XXXI. flic Arius cjusque fautores exsultant, at- A que ex hac voce, magnum se ad oppugnandam veritatem adjumentumn nactos putant. Nam solum, inquiunt, verum Deum appellavit. Ergo, ut vides, solus Pater verus Deus est. 755 Sed nos vicissim illos interrogamus : Quidnam igitur dicitis? Solus, inquiunt, Pater verus est. Quid ergo de Filio dicemus ? Non est verus Filius ? Si verus non est, inanis est fides nostra; vana est et apud nos facta prædicatio. Vos autem eo tandem redigemini, ut non sine ingenti in Deum contumelia, quæ vestrum in caput recidat, Dei Filium exsecrandorum ac delestandorum simulacrorum haud dissimilem staluatis. De quibus in eorum qui decepti fuerant persona prophetae cum loquuntur, eamdem quam vos in Dei Filio vocem adhibuerunt; velut in hoc loco : Falsos sibi fecerunt deos patres vestri, mendaces fuerunt colles'. Ejusmodi proinde Dei Filius a vobis constituitur, ac tam de eo turpiter, qui vos redemit, si tamen redemerit, cogitatis. Quocirca nihil ad ejus caulam pertinetis, cum vos Salvatorem vestrum, a quo empti estis, abnegetis. Etenim si verus Deus non est, neque adorandus est. Si creatus est, non est Deus. Quod si minime adorandus est, quomodo Deus esse prædicatur? Desinite itaque vos tandem, qui novam hic Babylonem instauratis, ac Nabuchodonosoris effigiem atque imaginem erigitis, qui celeberrimam hanc tubam cogendis militibus inflatis, qui subdolis vestris vocibus, tanquam musicis instrumentis, cymbalis et psalteriis populos in lapsum erroremque præcipitatis, quos imagini servire potius quam Deo ac veritati jubetis. Quis enim perinde verus est alter ac Dei Filius? Nam quis aquabitur Domino in filiis Dei 3 (ut Scriptura loquitur); et : Aller cum ipso minime comparabitur *. Quid porro? Ut de Filio sermonem esse cognoscas, deinceps ista subjecit : Invenit omnem viam scientiæ, et dedit illam . Tum postea: In terra visus est, el cum hominibus conversatus est ". Nonne hæc vere de illo dicta sunt? qui et de se testatus est : Ego sum veritas ".

XXXII. At enim dices: Cur Dei Filius verus Deus ita loquitur: Ut cognoscant te solum verum Deum ? Ne scilicet deorum fingi turba posset; ne vitalis cognitionis divortium ullum fieret. Nam si Pater solus verus Deus est, verus est etiam ex Patre Filius, ab codem revera genitus. Cum enim Patri defert, eumque solum verum Deum esse declarat, seipsum quoque verum a Patre genitum esse monstravit. Quocirca verus Paler 756 Deus est, verus Deus, et unigenitus Filius. Sed undenam comprobari istud potest ? Si nimirum voces ipsas attente perspexeris. Siquidem hoc loco Patrem solum verum Deum esse

p

D

ΛΒ'. 'Αλλ' ἐρεῖς μοι· Πῶς εἶπεν (94) ὁ Μονογενής ἀληθινός Θεός "Ινα γινώσκωσί σε τὸν μόνον " ἀληθινὸν Θεόν; ἵνα μὴ πολυθεία νομισθείη, ἵνα μή διαίρεσις γένηται τῆς ζωτικῆς γνώσεως. Εἰ γὰρ μόνος ἀληθινὸς Θεὸς ὁ Πατήρ, ἀληθινὸς ὁ Υἱὸς ἐκ Πατρὸς, ἀληθινῶς γεγεννημένος. Τιμῶν γὰρ τὸν Πατέρα, καὶ μόνον αὐτὸν Θεὸν ἀληθινὸν ἀποκαλύ πτων, ἑαυτὸν ἔδειξεν ἐκ Πατρὸς ἀληθινὸν γεγεννη μένον. Διὰ τοῦτο ἀληθινὸς Πατήρ, ὁ ἀληθινὸς Θεὸς ὁ Υἱὸς ὁ μονογενής. Καὶ πόθεν τοῦτο δεικτέον; Αλλ ὅρα μοι τὰς λέξεις ἐνταῦθα ὡς μόνον ἀληθινὸν Θεὸν φάσκει ἐνταῦθα τὸν Πατέρα. Ἐν δὲ τῷ κατὰ Ἰωάν 4 Baruch. 11, 36. * ibid. 32. • ibid. 58.

1 Jerem. 11, 25. • Dan. m, 1 sqq. 3 Psal. LxxxvΙΙΙ, 7. * Joan, xvi, 5. F. φύσει οι Βαβυλῶνα.

▾ Joan. xiv, 6.

9

(94) 'Αλλ' ἐρεῖς μοι Πῶς εἶπεν. Vide concilii Aquileiensis Acta, ubi Ambrosii opera Palladius et Sccundianus Ariani episcopi damna i sunt, qui

10 F. ἐν ὠσίν, vel εἰς ἕνωσιν.

inter cætera Dei Filium verum Deum fateri compulsi miris tergiversationibus eludunt.

νην Εὐαγγελίῳ, ὅτι, φησίν, Ἧν τὸ φῶς τὸ ἀλη- A definit. At in Joannis Evangelio, Erat, inquit, lux

ΑΓ. Ἔτι δὲ καὶ περὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἀναγκάζομαι τοῦ λέγειν ἐνταῦθα, ἵνα μὴ παραλείψας τι, δῶ τοῖς βουλομένοις ἐχθροῖς τὰς αὐτῶν ἔχειν προ φάσεις. Οὕτω γὰρ καὶ τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, ὡς αὐτὸς ὁ Κύριος μαρτυρεῖ λέγων, τὸ Πνεῦμα τῆς ἀληθείας, τὸ Πνεῦμα τοῦ Πατρός· ὁ δὲ Ἀπόστολος, Πνεῦμα Χριστοῦ. ̓́Αρα γοῦν τὸ πνεῦμα τῆς ἀληθείας, πνεῦμα ἀληθείας, πνεῦμα Θεοῦ, ὡς Θεὸς ἀληθινὸς, ὡς φῶς ἀληθινὸν, ὡς πνεῦμα Πατρός, ὡς πνεῦμα Υἱοῦ. Μία γάρ ἐστιν ἡ Τριάς, μία ή δοξολογία, μία ή θεότης, μία ἡ κυριότης. Πατήρ Πατήρ, Υιός Υἱός, ἅγιον Πνεῦμα ἅγιον Πνεῦμα· οὐ συναλοιφὴ ἡ Τριάς, οὐ διεστῶσα τῆς ἰδίας αὐτῆς μονάδας, οὐκ ἐλλιπής τῆς τελειότητος, οὐκ ἀλλοῖα τῆς ἰδίας ιδιότητος, ἀλλὰ πάντα τελειότης, τρία τέλεια, μία θεότης. Καὶ πέπτωκεν ἡ τῶν δι' ἐναντίας μάχαιρα. Καὶ γὰρ οὕτω γέγραπται, ὅτι Βέλος νηπίων ἐγενήθησαν. Καὶ γὰρ τὰ νήπια, κάν τε θέλῃ λαμβάνειν βέλη, ἀνίσχυρα τυγχάνει, μὴ δυνάμενα ἐν χερσὶν αὐτῶν τι πράττειν. Ἐὰν δὲ καὶ D παραταραχθῇ τὰ νήπια, μᾶλλον ἑαυτὰ σφάζει, καὶ ἑαυτὰ ἀδικεῖ, μὴ δυνάμενα ἄλλοις ἐπιχειρεῖν τοῦ βέλους τὸ ἐπιχείρημα· ὡς καὶ οὗτοι καθ' ἑαυτῶν ἐπεστράτευσαν τὴν πλάνην· οὐδὲν δὲ ἐνσκήψουσιν εἰς τοὺς υἱοὺς τῆς ἀληθείας.

tere queant. Sic et isti errorem suum contra semetipsos convertunt; neque quidquam adversus veritatis filios infligunt.

255

pit ': ita illi quos ad partes suas pellicere volunt, Α καὶ οὗτοί, ἐὰν θέλωσι περιποιήσασθαι, τὸ πρῶτον

μὲν κολακείαις πολλαῖς, καὶ δαψιλείᾳ καὶ προσοχή. ὑποσχέσει τε ἅμα καὶ φοβερισμοῖς, ὅτι Τοῖς βασιλιά κοῖς προστάγμασι, καὶ τῷ τοῦ βασιλέως Ουάλεντος θυμῷ ἐναντιοῦσθε, τοῖς μὴ βουλομένοις κατὰ τὴν αὐτῶν πίστιν φέρεσθαι. Καὶ τί φασι; τί γάρ ἐστιν ὁ λέγομεν; αὕτη ἐστὶν ἡ πίστις, μόνον δὲ ὅτι κενοῦς ξεῖτε. Ιδωμεν οὖν, εἰ ἡ αὐτή ἐστι πίστις. Φασὶν ουν Ὁμολογοῦμεν τὸν γεγεννημένον Υἱὸν ἐκ Πατρὸς, καὶ οὐκ ἀρνούμεθα. ̓Αλλὰ δεῖ ἡμᾶς, φασὶ, καὶ τὸ κτίσμα ὁμολογεῖν, καὶ τὸ ποίημα. Οὐδὲν δὲ ἠλιθιώτερον. Πάν γὰρ τὸ κτιζόμενον οὐχ ὅμοιον τυγχάνει τῷ γεγενη μένῳ, οὔτε τὸ γεννώμενον ὅμοιον τῷ κτιζομένῳ, μάτ λιστα πρὸς ἐκείνην τὴν μίαν ἀκραιφνῆ καὶ τελείαν οὐσίαν. Πάντα γὰρ ὑπὸ Θεοῦ ἔκτισται μόνος δὲ ὁ B Υἱὸς τοῦ Θεοῦ γεγέννηται, καὶ μόνον τὸ ἅγιον Πνεύμα ἐκ Πατρὸς προῆλθε, καὶ ἐξ Υἱοῦ ἔλαβε. Τὰ δὲ ἄλλα πάντα κτιστά, καὶ οὔτε προελθόντα ἐκ Πατρὸς προῆλθεν, οὔτε τοῦ Υἱοῦ λαμβάνοντα, ἀλλὰ ἐκ τοῦ πληρο ματος τοῦ Υἱοῦ, καθὼς γέγραπται· Τῷ γὰρ Λόγῳ τοῦ Θεοῦ τὰ πάντα ἐστερεώθησαν, καὶ τῷ πνεύ ματι τοῦ στόματος αὐτοῦ πᾶσα ἡ δύναμις αὐτ τῶν. Ἀλλὰ, φασί, δεῖ ὁμολογεῖν καὶ τὸ κτίσματ ἐπειδὴ εἶπεν ἡ Γραφή, τροπικώτερον λεγόμενον τὸ κτίσμα, καὶ τροπικῶς λεγόμενον τὸ γέννημα. Κάν τε γὰρ εἴπωμεν γέννημα, οὐχ ὡς ἐν τῶν γεννημάτ των ἐροῦμεν. "Αρα οὖν ἐν ᾧ ἐροῦσι τὸ γέννημα, καὶ οὐκ ἀληθινὸν τὸ γέννημα, τοὺς ἀκεραιοτέρους ἀπατῶσι. Καὶ τὸ κτίσμα δὲ ὁμολογοῦμεν, φασίν. Ἐπειδὴ γὰρ καὶ θύρα κέκληται ὁ Χριστὸς, καὶ ὁδὸς, καὶ στύλος, καὶ νεφέλη, καὶ πέτρα, καὶ ἀρνίον, καὶ ἀμνὸς, καὶ χίμαρος, καὶ μόσχος, καὶ λέων, καὶ πηγὴ, καὶ σορία, καὶ Λόγος, καὶ Υἱὸς, καὶ ἄγγελος, καὶ Χριστὸς, καὶ Σωτήρ, καὶ Κύριος, καὶ ἄνθρωπος, καὶ Υἱὸς ἀνθρώπου, καὶ λίθος ἀκρογωνιαίος, καὶ ἥλιος, καὶ προφήτης, καὶ ἄρτος, καὶ βασιλεὺς, καὶ οἰκο δόμος, καὶ γεωργὸς, καὶ ποιμὴν, καὶ ἄμπελος, καὶ ὅσα τοιαῦτα. Οὕτω, φασὶ, καὶ τὸ κτίσμα λεγομεν, καταχρηστικῶς· δεῖ γὰρ ἡμᾶς ὁμολογεῖν.

primum blanditiis ac munificentia, omnibusque
sedulitatis officiis aggredi solent; tum pollicitatio-
nes, ac terrores adjiciunt. Vos enim, inquiunt,
principis edictis, et imperatoris Valentis voluntati
resistitis. Ita eos alloquuntur qui suum ad dogma
transire noluerint. Deinde quid tandem est? in-
quiunt. Quid porro dicimus? Eadem fides est ; nisi
quod inani gloriæ studio ducimini. Videamus ita-
que eademne sit fides. Atque illi quidem sic asse-
runt: Confitemur Filium ex Patre genitum; nec
eum negamus; verum nobis quoque creatura et
opificium confitendum. Quo quidem nihil est ine-
plius; quidquid enim creatum est, dissimile est
genito, neque quod genitum est, creato simile est ;
præsertim si de sincera illa perfectaque natura
sermo sit. Nam omnia a Deo creata sunt; solus Dei
Filius genitus est, ac solus Spiritus sanctus a Pa-
tre processit et a Filio accepit. Cætera omnia
creata sunt; neque a Patre processerunt; neque
a Filio acceperunt; sed ex plenitudine Filii, uti scri-
ptum est * : Quippe, Verbo Domini omnia firmata
sunt, et spiritu oris ejus omnis virtus eorum 3. Atqui
eliam creaturam confiteri nos oportet, inquiunt,
quandoquidem Scriptura creaturæ nomen, itidem-
que fetus per tropum ac metaphoram usurpavit.
Quare etsi fetum appellemus, non eadem ejus est,
ac cæterorum fetuum ratio. 758 Quocirca dum
fetus vocabulum sic usurpant, verum ut esse fetum
Dei Filium negent, simplicioribus illudunt. Praeterea C
etiam creaturam, inquiunt, esse confitemur. Etenim
Christus janua dicitur, et via, columna, nubes,
petra, ovis, agnus, hædus, vitulus, leo, fons, sa-
pientia, Verbum, Filius, angelus, Christus, Salva-
tor, Dominus, homo, Filius hominis, lapis angula-
ris, sol, propheta, panis, rex, architectus, agricola,
pastor, vitis, et id genus alia. Ita et creaturam, in.
quiunt, abusu quodam nominis appellamus; idque
nobis omnino fatendum est.

ΛΕ'. Φεύγε τῆς τοιαύτης κακῆς ὑπονοίας καὶ παρ νουργίας. Μὴ δῴη Κύριός τινι τῶν τῆς ἀληθείας υἱῶν ὑπαχθῆναι τῇ τοιαύτῃ εἰρωνεία, ἵνα 11 διὰ τῶν τοιούτων ὑποθέσεων καὶ τὸ τοῦ κτίσματος ὄνομα εἰς τὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ εἰσδεξάμενον πεισθῆναι, καὶ οὕτως

XXXV. Apage sceleratam illam opinionem el callidam; nec permittat unquam Dominus, ullus ut ex veritatis filiis ejusmodi cavillatione circumveniatur; atque iis rationibus inductus creaturæ nomen ad Dei Filium accommodari posse sibi persuadeat, atque ita profiteatur. Etenim hujus nobis ap- D ὁμολογεῖν· δότωσαν γὰρ ἡμῖν τούτου τὴν χρήσιν, καὶ pellationis usum, atque explicatas rationes afferant. Nam illa quidem omnia per catachresin usurpantur, neque Filii divinitatem impetunt, aut illius essentiam a paterna ulla ex parte deficere arguunt. Sive janua vocetur ; quoniam per illum ingredimur; sive via ", quoniam per ipsum ambulamus; sive columna, quod veritatis firmamentum ille sit; sive nubes, quod Israelitas protexerit ; sive alio modo columna, propter ignis illius splendorem, qui per solitudinem illuxit ; sive manma to, quoniam cœlestem illum panem negaverant; sive panis, quia

6

10

τὴν τῶν λογισμῶν ἀπόδοσιν. Πάντα γὰρ ἐκεῖνα και ταχρηστικῶς εἴρηται, οὐδὲν εἰς τὴν θεότητα τοῦ Υἱοῦ ἐνσκήπτοντα, οὔτε ἐλλιπῆ ποιούμενα πρὸς τὸν Πατέρα τῆς αὐτοῦ οὐσιότητος. Κἄν τε θύρα λεχθεί, ἐπειδὴ δι' αὐτοῦ εἰσερχόμεθα· κἄν τε ὁδὸς, ἐπειδὴ δι' αὐτοῦ βαδίζομεν, κἄν τε στύλος, ἐπειδὴ αὐτός ἐστιν ἑδραίωμα τῆς ἀληθείας· κἄν τε νεφέλη, ἐπειδὴ ἐσκέπασε τοὺς υἱοὺς Ἰσραήλ· κἄν τε στύλος διὰ τὸ φωτεινὸν τοῦ πυρὸς, ὃ ἐφώτισεν ἐν τῇ ἐρήμῳ· κἄν τε μάννα, ἐπειδὴ ἠρνήσαντο αὐτὸν ἄρτον ἐπουράνιον· κἄν τε ἄρτος, ἐπειδὴ δι' αὐτοῦ ἰσχυροποιούμεθα· καν