| doctrinarum ; et census excipiatur, quæ ex illis locu. 68 Horum, quos enumeravimus, omnium defectuum remedia, præter illius postremi, quin etiam ejusdem postremi, quoad partem ejus activam, quæ spectat ad designationem scribentium, opera sunt vere basilica: erga quæ privati alicujus conatus et industria fere sic se habeat, ut Mercurius in bivio: qui digitum potest in viam intendere, pedem inferre non potest. At speculativa illa pars, quæ ad examen doctrinarum (quid nimirum in singulis desideretur) pertinet, etiam industriæ hominis privati patet. Mihi igitur in animo est, perambulationem doctrinarum, et lustrationem generalem et fidelem aggredi, præcipue cum inquisitione sedula et accurata, quænam earum partes neglectæ incultæque jaceant, hominum industria nondum subactæ, et ad usum conversæ ; ut hujusmodi delineatio et registratio, et publicis designationibus, et privatorum spontaneis laboribus facem accendat. In quo nihilominus consilium est, hoc tempore omissiones duntaxat, et desiderata notare: non autem errores et infelicitates redarguere: aliud enim est inculta loca indicare, aliud culturæ modum corrigere. PARTITIO UNIVERSALIS DOCTRINE HUMANE. Literaria. Ecclesiastica..................... APPENDICES HISTORIE.. Civilis specialis. Historia generationum....... quamque difficilem provinciam sustineam; etiam quam sint vires minime voluntati pares: attamen magnam in spem venio, si ardentior meus erga literas amor me longius provexerit, usurum me excusatione affectus; quia non simul cuiquam conceditur, amare et sapere. Nescius equidem non sum, eandem judicii libertatem aliis relinquendam, quam ipse usurpaverim. Equidem libenter æque acceperim ab aliis, ac impertiverim, humanitatis illud officium: "Nam qui erranti comiter monstrat viam,” etc. Prospicio etiam animo complura ex illis, quæ tanquam omissa et desiderata in registrum hoc nostrum referre visum fuerit, in diversas censuras incursura: alia scilicet quod sint dudum peracta, et jam extent: alia quod curiositatem sapiant, et fructum promittant perexilem: alia quod nimis ardua existant, et fere impossibilia, quæ ab hominibus absolvantur. Ad priora duo quod attinet, res ipsæ pro se causam agent; circa postremum de impossibilitate ita statuo: ea omnia possibilia et præstabilia censenda, quæ ab aliquibus perfici possint, licet non a quibusvis; et quæ a multis conjunctim, licet non ab uno; et quæ in successione seculorum, licet non eodem ævo; et denique quæ publica cura et sumptu, licet non opibus et industria singulorum. Si quis tamen sit, qui malit Salomonis illud usurpare: "Dicit piger, Leo est in via ;" quam illud Virgilii : "Possunt, quia posse videntur:" satis mihi erit, si labores mei inter vota tantum sive optata melioris notæ habeantur. Sicut enim haud omnino rei imperitum esse oportet, qui quæstionem apposite instituat; ita nec sensus inops videatur, qui haud quaquam absurda optaverit. MEMORIA. Historia præter-generationum. 2. Memoriæ Historia cœlestium. Historia globi terræ et maris. Historia collegiorum majorum, sive Historia collegiorum minorum, sive Historia Nemeseos. Commentarii. Registra. Chronica temporum Vitæ personarum. Relationes actionum. Historia justa Antiquitates. Mixta. Orationes. Epistolæ. PHANTASIA. NARRATIVA. 2. universalis. Historia particularis. {Annalisarna. THEOLOGIA INSPIRATA. Ejus Partitiones Theologis relinquuntur. APPENDICES PHILOSOPHIA. DOCTRINA de natura. SPECULATIVA. THEOLOGIE INSPIRATE. DOCTRINA DE NUMINE, SIVE THEOLOGIA NATURALIS. Theologiæ, tam inspiratæ quam naturalis, Appendix-Doctrina de angelis et spiritibus. Axiomata Scientiarum communia. OPERAT. .... Physica specialis .... Doctrina de legitimo usu rationis humanæ in divinis. Appendices Physica Metaphysica ... DOCTRINA CIRCA Appendices duæ operativæ. Philosophiæ naturalis, GENERALIS DE NATURA, ET STATU Inventarium opum humanarum. hominis. tam speculativæ, quam operativæ, Appendix magna-Mathematica.... Cosmetica. Athletica RATIO. Effœminata. Agilitas. Pictoria. Musica. Doctrina de concretis; quæ dividitur sicut Hist. Nat. Doctrina de abstractis. S Doctrina de motu voluntario. Divinatio. ... Physiognomia. Interpretatio somniorum. S Doctrina de schematismis materiæ. Doctrina de motibus. DOCTRINA De Homine. PHILOSOPHIA HUMANITATIS. DOCTRINA CIRCA ANIMAM HOMINIS. Doctrina de usu et objectis facultatum animæ. LOGICA. ETHICA. Ars inveniendi Ars judicandi Reductio directa. 2. Doctrina de elenchis.. Emblema. Doctrina de memoria ipsa. SHieroglyphica et Gestus. Accentus. Grammatica literaria. Alphabeta. Magistralis aut initiativa. Per assertiones aut per quæstiones. Per informationes, et anticipationes prius infusas aut impressas. J Dispositio totius operis vel argumenti. Colores boni et mali. Ars retinendi Doctrina de inveni- Indicium ab experimentis ad experimenta, sive Experientia literata. endis argumentis. Topica Judicium per syllogismum. Ars tradendi Doctrina de methodo sermonis, Methodi partes duæ.. ..... Doctrina de exemplari DOCTRINA CIVILIS Generalis. Antitheta rerum. Formulæ minores orationum. Elenchi sophismatum. Elenchi imaginum sive idolorum..... Bonum simplex... Bonum comparatum. Doctrina de characteribus animorum. Georgica animi Doctrina de remediis. Appendix doctrinæ de cultura animi-Congruitas inter bonum animi et bonum corporis. Bonum Bonum activum. Doctrina de conversatione. J Doctrina de proferendis finibus imperii. ...... Idola tribus. J Conservativum. CAPUT PRIMUM. Partitio universalis doctrinæ humanæ in historiam, poësim, philosophiam, secundum tres intellectus, facultates, memoriam, phantasiam, rationem; quod que eadem partitio competat etiam theologicis. PARTITIO doctrinæ humanæ ea est verissima, quæ sumitur ex triplici facultate animæ rationalis, quæ doctrinæ sedes est: historia ad memoriam refertur, poësis ad phantasiam, philosophia ad rationem. Per poësim autem, hoc loco intelligimus non aliud, quam historiam confictam, sive fabulas. Carmen enim styli quidam character est, atque ad artificia orationis pertinet; de quo suo loco. Historia proprie individuorum est, quæ circumscribuntur loco et tempore. Etsi enim historia naturalis circa species versari videatur; tamen hoc fit ob promiscuam rerum naturalium (in plurimis) sub una specie, similitudinem; ut, si unam noris, omnes noris. Sicubi autem individua reperiantur, quæ aut unica sunt in sua specie, veluti sol et luna; aut a specie insigniter deflectunt, ut monstra; non minus recte constituitur narratio de illis in historia naturali, quam de hominibus singularibus in historia civili. Hæc autem omnia ad memoriam spectant. | Poësis, eo sensu, quo dictum est, etiam individuorum est; confictorum ad similitudinem illorum, quæ in historia vera memorantur: ita tamen ut modum sæpius excedat, et quæ in rerum natura nunquam conventura, aut eventura fuissent, ad libitum componat et introducat; quemadmodum facit et pictoria. Quod quidam phantasiæ opus est. Philosophia individua dimittit; neque impressiones primas individuorum, sed notiones ab illis abstractas complectitur; atque in iis componendis et dividendis, ex lege naturæ et rerum ipsarum evidentia, versatur. Atque hoc prorsus officium est atque opificium rationis. Hæc autem ita se habere, si quis intellectualium origines petat, facile cernet. Individua sola sensum percellunt, qui intellectus janua est. Individuorum eorum imagines, sive impressiones a sensu exceptæ, figuntur in memoria, atque abeunt in eam, a principio tanquam integræ, eodem, quo occurrunt, modo: eas postea recolit, et ruminat anima humana; quas deinceps aut simpliciter recenset; aut lusu quodam imitatur; aut componendo et dividendo digerit. Itaque liquido constat, ex tribus his fontibus, memoriæ, phantasiæ, et rationis, esse tres illas emanationes, historiæ, poëseos, et philosophiæ: nec alias aut plures esse posse. Etenim historiam et experientiam pro eadem re habemus; quemadmodum etiam philosophiam et scientias. Neque alia censemus ad theologica partitione opus esse. Differunt certe informationes oraculi et sensus, etre et modo insinuandi: sed spiritus humanus unus est, ejusque arculæ et cellæ eædem. Fit itaque, ac si diversi liquores, atque per diversa infundibula, in unum atque idem vas recipiantur. Quare et theologia, aut ex historia sacra constat; aut ex parabolis, quæ instar divinæ poëseos sunt; aut ex præceptis et dogmatibus, tanquam perenni quadam philosophia. Quod enim ad eam partem pertinet, quæ redundare videtur, prophetiam videlicet, ea historiæ genus est: quandoquidem historia divina, ea polleat supra humanam prærogativa, ut narratio factum præcedere, non minus quam sequi possit. CAPUT SECUNDUM. Partitio historiæ in naturalem et civilem, ecclesiastica et literaria sub civili comprehensa. Partitio historiæ naturalis in historiam generationum, præter-, generationum, et artium. HISTORIA aut naturalis est, aut civilis: in naturali, naturæ res gestæ et facinora memorantur; in civili, hominum. Elucent proculdubio divina in utrisque, sed magis in civilibus, ut etiam propriam historiæ speciem constituant, quam sacram aut ecclesiasticam appellare consuevimus. Nobis vero etiam ea videtur literarum et artium dignitas, ut iis historia propria seorsum attribui debeat: quam sub historia civili (quemadmodum et ecclesiasticam) comprehendi intelligimus. | Partitionem historiæ naturalis moliemur ex statu et conditione ipsius naturæ, quæ in triplici statu posita invenitur, et tanquam regimen trinum subit. Aut enim libera est natura, et cursu consueto se explicans, ut in cœlis, animalibus, plantis, et universo naturæ apparatu; aut a pravitatibus et insolentiis materiæ contumacis, et ab impedimentorum violentia, de statu suo detruditur, ut in monstris; aut denique ab arte et opera humana constringitur, et fingitur, et tanquam novatur, ut in artificialibus. Sic itaque partitio historiæ naturalis in historiam generationum, præter-generationum, et artium; quam postremam, etiam mechanicam, et experimentalem appellare consuevimus. Harum prima libertatem naturæ tractat: secunda errores: tertia vincula. Libenter autem historiam artium, ut historiæ naturalis specimen, constituimus: : quia inveteravit prorsus opinio, ac si | aliud quippiam esset ars a natura, artificialia a naturalibus: unde illud malum, quod plerique historiæ naturalis scriptores, perfunctos se putent, si historiam animalium, aut plantarum, aut mineralium confecerint, omissis artium mechanicarum experimentis. Sed et illabitur etiam animis hominum aliud subtilius malum; nempe, ut ars censeatur solummodo tanquam additamentum quoddam naturæ, cujus scilicet ea sit vis, ut naturam (sane) vel inchoatam perficere, vel in deterius vergentem emendare, vel impeditam liberare; minime vero penitus vertere, transmutare, aut in imis concutere possit: quod ipsum rebus humanis præproperam desperationem intulit. At contra, illud animis hominum penitus insidere debuerat; artificialia a naturalibus, non forma aut essentia, sed efficiente solummodo differre; homini quippe in naturam, nullius rei potestatem esse, præterquam motus, ut scilicet corpora naturalia aut admoveat, aut amoveat. Ubi igitur datur admotio corporum naturalium, aut remotio, conjungendo (ut vocant) activa passivis, omnia potest homo; ubi non datur, nihil neque interest, si res ponantur in ordine ad aliquem effectum, utrum hoc fiat per hominem, vel absque homine. Aurum aliquando excoquitur igne, aliquando in arenulis purum invenitur, ministrante sibi ipsi natura: iris similiter fit ex nube roscida in sublimi; fit etiam per aspersionem aquæ, hic apud nos. Itaque natura omnia regit: subordinantur autem illa tria; cursus naturæ ; exspatiatio naturæ; et ars, sive additus rebus homo: ideoque in historia naturali, tria illa comprehendi par est; quod etiam C. Plinius magna ex parte fecit: qui historiam naturalem solus pro dignitate complexus est; sed complexam, minime ut decuit, imo potius indignis modis tractavit. Harum prima habetur mediocriter exculta: sequentes duæ ita tenuiter et inutiliter tractantur, ut in desideratorum classe reponendæ sint. Neque enim reperias satis instructam et locupletem collectionem operum naturæ eorum, quæ a cursu ordinario generationum, productionum, et motuum aberrarunt, et deflexerunt: sive sint illi fœtus certarum regionum aut locorum singulares; sive temporum eventus insoliti; sive casuum (ut ait ille) ingenia; sive proprietatum abditarum effectus; sive monadica naturæ in sua specie. Non negaverim, inveniri libros nimio plures, fabulosis experimentis, commentitiis secretis, et frivolis imposturis, ad voluptatem et novitatem, refertos; cæterum narrationem gravem et severam, de heteroclitis et mirabilibus naturæ, diligenter examinatam ac fideliter descriptam, non, inquam, invenio præsertim cum debita rejectione, et publica tanquam proscriptione mendaciorum et fabularum, quæ invaluerunt. Nam ut res se nunc habet, si forte mendacia aliqua circa res naturales obtinuerint, et celebrata sint (sive quod tantum possit reverentia antiquitatis, sive quod illa denuo examini subjicere sit molestum, sive quod mirifica scilicet ornamenta putantur orationis, propter similitudines et comparationes) nunquam postea exterminantur aut retractantur. | quis sibi unicam veritatis inquisitionem proponat; quod et majestas tua exemplo proprio confirmavit. Tu enim, duobus illis clarissimis et acutissimis religionis ac naturalis philosophiæ oculis, tales umbras prudenter ac perspicaciter perlustrasti; ut te soli simillimum probaveris, qui polluta loca ingreditur, nec tamen inquinatur. Cæterum illud monuerim, narrationes istas cum rebus superstitiosis conjunctas, seorsum componi, neque cum puris et sinceris naturalibus commisceri oportere. Quod vero ad narrationes attinet, circa prodigia et miracula religionum; illa certe aut non utique vera sunt, aut nulla ex parte naturalia; ideoque ad historiam naturalem non pertinent. | Finis hujusmodi operis, quod exemplo suo decoravit Aristoteles, nil minus est, quam ut curiosis et inanibus ingeniis gratificetur, sicut faciunt mirabilarii et prodigiastri: verum duas ob causas, utramque seriam et gravem; unam, ut axiomatum corrigatur iniquitas; quæ plerunque in exemplis tritis et vulgatis fundamentum habent; alteram, quod a miraculis naturæ ad miracula artis expeditus sit transitus et pervius. Neque enim huic rei plus inest negotii, præterquam ut naturæ vestigia persequaris sagaciter, cum ipsa sponte aberret; ut hoc pacto postea cum tibi libuerit, eam eodem loci deducere, et compellere possis. Neque vero præceperim, ut ex historia ista mirabilium, superstitiosæ narrationes, de maleficiis, fascinationibus, incantationibus, somniis, divinationibus, et similibus, prorsus excludantur, ubi de facto et re gesta liquido constet. Nondum enim innotuit, quibus in rebus et quousque, effectus superstitioni attributi ex causis naturalibus participent. Ideoque licet hujusmodi artium usum et praxin merito damnandum censeamus, tamen a speculatione et consideratione ipsarum (si strenue excutiantur) notitiam haud inutilem consequemur, non solum ad delicta in hoc genere rerum rite dijudicanda; sed etiam ad naturæ secreta ulterius rimanda. Neque certe hæsitandum de ingressu et penetratione, intra hujusmodi antra et recessus, si | Quantum ad historiam naturæ subactæ, et factitiæ, quam mechanicam appellare solemus; invenio sane collectiones quasdam de agricultura, etiam de artibus compluribus mechanicis: sed, quod pessimum est in hoc genere, semper negliguntur et rejiciuntur experimenta, in artibus singulis familiaria et vulgata; quæ tamen ad interpretationem naturæ æque aut plus faciunt, quam minus trita. Nam labes quædam literis aspergi videatur, si forte viri docti se submittant inquisitioni, aut observationi rerum mechanicarum, nisi fuerit earum, quæ pro arcanis artis, aut pro rebus admodum raris, aut subtilibus reputentur: quod tam inanis ac superciliosæ arrogantiæ vitium merito irrisit Plato, quando Hippiam sophistam jactabundum inducit cum Socrate disputantem, sincero et solido veritatis investigatore: qui, cum de pulchritudine sermo institutus esset, pro vago suo et soluto disputandi more, primum intulit exemplum virginis pulchræ, dein equæ pulchræ, postremo ollæ fictilis pulchræ et affabre factæ : hoc ultimo exemplo Hippias commotus, dixit: "Stomacharer certe, nisi humanitatis ratio me eo adigeret, cum quoquam disputare, qui exempla tam vilia et sordida allegaret." Cui Socrates, "Te quidem ita decet, cum tam nitidis sis amictus vestibus et pulchris calceis :" et alia per ironiam. Enimvero, illud pro certo asseri possit, grandia exempla haud optimam, aut tutissimam afferre informationem. Id quod exprimitur non insulse in pervulgata illa fabula de philosopho: qui cum stellas sublatis oculis intueretur, incidit in aquam: nam si oculos demisisset, stellas illico in aqua videre potuisset; verum suspiciens in cœlum, aquam in stellis videre non potuit. Eodem modo sæpe accidit, ut res minutæ et humiles plus conferant ad notitiam grandium, quam grandes ad notitiam minutarum. Bene siquidem notavit Aristoteles, “cujusque rei naturam in portionibus ejus minimis optime cerni." Quam ob causam, reipublicæ naturam perscrutatur primo in familia, et in simplicissimis combinationibus societatis (mariti scilicet et uxoris, parentum et liberorum, domini et servi) quæ in quolibet tuguriolo occurrunt. . Simili plane ratione natura hujusce magnæ civitatis (universitatis nimirum rerum) ejusque dispensatio, in prima quaque symbolizatione et minimis rerum portionibus investiganda est: uti fieri videmus, quod secretum illud naturæ (habitum pro maximo) de verticitate ferri, tactu magnetis exciti, ad polos, se conspiciendum præbuit, non in vectibus ferreis, sed in acubus. Ego vero, si quod sit mei pondus judicii, sic plane |
0 Reviews Reviews aren't verified, but Google checks for and removes fake content when it's identified Write review |