debita spatia, et moras. Ista enim inæqualitas | Etiam huic regimini motus satis levi er et inscite atordinata revera filia cœli est, et generationis mater: tribuit Telesius figuras animalium, ob rivulos scilicet neque a calore aut vehementi, aut præcipiti, aut et loculos matricis. Debuerat autem notare simisubsultorio, aliquid magni expectandum est. Etenim lem efformationem intestis ovorum, ubi non sunt ruet in vegetabilibus hoc manifestissimum est; atque gæ aut inæqualitas: at verum est regimen motus etiam in uteris animalium magna est caloris inæqua- efformationes perficere in modulis et proplasticis. litas, ex motu, somno, alimentationibus et passionibus fœmellarum, quæ uterum gestant; denique in ipsis matricibus terræ, iis nimirum, in quibus metalla et fossilia efformantur, locum habet et viget ista inæqualitas. Quo magis notanda est inscitia aliquorum alchemistarum ex reformatis, qui per calores æquabiles lampadum, et hujusmodi, perpetuo uno tenore ardentium, se voti compotes fore existimarunt. Atque de opificiis et effectibus caloris hæc dicta sint. Neque vero tempestivum est illa penitus scrutari, antequam rerum formæ et corporum schematismi ulterius investigati fuerint, et in lucem prodierint. Tum enim quærenda, et adoperanda, et aptanda sunt instrumenta, quando de exemplaribus constiterit.

genere et cum negativis. Neque enim carnivora | butionis, et digestionis, postquam commixta sint; desustinet herbis nutriri; unde etiam ordo Folitanorum (licet voluntas humana plus possit, quam animantium cæterorum, super corpus suum) post experientiam factam (ut aiunt) tanquam ab humana natura non tolerabilis, fere evanuit. Etiam materiæ diversæ putrefactionum, unde animalcula generantur, notandæ sunt.

nique et prædominantiæ post misturam transactam. Superest ultimo loco ex modis septem operandi septimus et postremus; operatio scilicet per alternationem, et vicissitudines priorum sex: de quo antequam in singulos illos paulo altius fuerit inquisitum, tempestivum non foret exempla proponere. Series autem sive catena hujusmodi alterationis, prout ad singula effecta accommodari possit, res est et cognitu maxime difficilis, et ad opera maxime valida. Summa autem detinet et occupat homines impatientia hujusmodi, tam inquisitionis quam praxeos; cum tamen sit instar fili labyrinthi, quoad opera majora. At

Atque consensus corporum principalium erga subordinata sua (tales enim ii possint censeri, quos notavimus) satis in aperto sunt. Quibus addi possunt sensuum consensus erga objecta sua. Qui consensus cum manifestissimi sint; bene notati, et acriter excussi, etiam aliis consensibus, qui latent, mag-que hæc sufficiant ad exemplum polychresti. nam præbere possint lucem.

LI.

Inter prærogativas instantiarum ponemus loco vicesimo septimo atque ultimo instantias magicas. Hoc nomine illas appellamus, in quibus materia, aut efficiens, tenuis aut parva est, pro magnitudine operis et effectus qui sequitur: adeo ut etiamsi fuerint vulgares, tamen sint instar miraculi; aliæ primo

natura ex sese subministrat parce; quid vero factura sit sinu excusso, et post inventionem formarum, et processuum, et schematismorum, futuris temporibus apparebit. At ista affecta magica (quantum adhuc conjicimus) fiunt tribus modis: Aut per multiplicationem sui; ut in igne, et venenis, quæ vocant specifica; necnon in motibus, qui transeunt et fortificantur de rota in rotam; aut per excitationem sive

At interiores corporum consensus et fugæ, sive amicitiæ et lites (tædet enim nos fere vocabulorum sympathiæ et antipathiæ, propter superstitiones et inania) aut falso ascriptæ, aut fabulis conspersæ, aut per neglectum, raræ admodum sunt. Etenim si quis asserat, inter vineam et brassicam esse dissidium, quia juxta sata minus læte proveniunt; præsto ratio est, quod utraque planta succulenta sit, et depræda-intuitu, aliæ etiam attentius contemplanti. Has vero trix, unde altera alteram defraudat. Si quis asserat esse consensum et amicitiam inter segetes et cyaneum, aut papaver sylvestre, quia herbæ illæ fere non proveniunt nisi in arvis cultis: debuit is potius asserere, dissidium esse inter ea, quia papaver et cyaneus emittuntur et creantur ex tali succo terræ, qualem segetes reliquerint et repudiaverint; adeo ut satio segetum terram præparet ad eorum proventum. Atque hujusmodi falsarum ascriptionum mag-invitationem in altero, ut in magnete, qui excit acus nus est numerus. Quoad fabulas vero, illæ omnino sunt exterminandæ. Restat tenuis certa copia eorum consensuum, qui certo probati sunt experimento; quales sunt magnetis et ferri, atque auri et argenti vivi, et similium. At in experimentis chemicis circa metalla inveniuntur et alii nonnulli observatione digni. Maxima vero frequentia eorum (ut in tanta paucitate) invenitur in medicinis nonnullis, quæ ex proprietatibus suis occultis (quas vocant) et specificis, respiciunt aut membra, aut humores, aut morbos, aut quandoque naturas individuas. Neque omittendi sunt consensus inter motus et affectus lunæ, et passiones corporum inferiorum, prout ex experimentis agriculturæ, nauticæ, et medicinæ, aut alias cum delectu severo et sincero colligi et recipi possint. Verum instantiæ universæ consensuum secretiorum quo magis sunt infrequentes, eo majori cum diligentia sunt inquirendæ, per traditiones, et narrationes fidas et probas; modo hoc fiat absque ulla levitate aut credulitate, sed fide anxia et quasi dubitabunda. Restat consensus corporum modo operandi, tanquam inartificialis, sed usu polychrestus, qui nullo modo omittendus est, sed sedula observatione investigandus. Is est coitio sive unio corporum proclivis, aut difficilis, per compositionem sive appositionem simplicem. Etenim corpora nonnulla facile et libenter commiscentur et incorporantur: alia autem ægre et perverse. Veluti pulveres melius incorporantur cum aquis; calces et cineres cum oleis; et sic de similibus. Neque tantum sunt colligendæ instantiæ propensionis, aut aversionis corporum erga misturam, sed etiam collocationis partium, et distri

|

innumeras, virtute nullatenus deperdita aut diminuta; aut in fermento, et hujusmodi: aut per anteversionem motus, ut dictum est de pulvere pyrio, et bombardis, et cuniculis: quorum priores duo modi indagationem consensuum requirunt: tertius, mensuræ motuum. Utrum vero sit aliquis modus mutandi corpora par minima (ut vocant) et transponendi subtiliores materiæ schematismos (id quod ad omnimodas corporum transformationes pertinet: ut ars brevi tempore illud facere possit, quod natura per multas ambages molitur) de eo nulla hactenus nobis constant indicia. Quemadmodum autem in solidis et veris aspiramus ad ultima et summa; ita vana et tumida perpetuo odimus, et quantum in nobis est profligamus.

LII.

Atque de dignitatibus sive prærogativas instantiarum hæc dicta sint. Illud vero monendum, nos in hoc nostro organo tractare logicam, non philosophiam. Sed cum logica nostra doceat intellectum, et erudiat ad hoc, ut non tenuibus mentis quasi claviculis rerum abstracta captet et prenset (ut logica vulgaris); sed naturam revera persecet; et corporum virtutes et actus, eorumque leges in materia determinatas inveniat; ita ut non solum ex natura mentis, sed ex natura rerum quoque hæc scientia emanet; mirum non est, si ubique naturalibus contemplationibus et experimentis, ad exempla artis nostræ, conspersa fuerit et illustrata. Sunt autem (ut ex iis, quæ dicta sunt, patet) prærogativæ instantiarum numero viginti septem; Nominibus: instan

tatis, januæ, innuentes, polychrestæ, magicæ. Hæc enim aut auxiliantur et medentur intellectui et sensui; aut instruunt praxin, in genere. Reliquæ tum demum conquirendæ sunt, cum conficiemus tabulas comparentiæ ad opus interpretis circa aliquam naturam particularem. Sunt enim instantiæ prærogativis istis insignitæ et donatæ, animæ instar inter vulgares instantias comparentiæ; et, ut ab initio diximus, paucæ illarum sunt vice multarum. Quocirca cum tabulas conficimus, illæ omni studio sunt investigandæ, et in tabulas referendæ. Erit etiam earum mentio necessaria in iis quæ sequuntur. Præponendus itaque erat earum tractatus.

tiæ solitariæ: instantiæ migrantes: instantiæ os- | conformes, monodicæ, deviantes, limitaneœ, potestensivæ : instantiæ clandestinæ : instantiæ constitutivæ instantiæ conformes: instantie monodica: instantiæ deviantes: instantiæ limitaneæ: instantiæ potestatis : instantiæ comitatus et hostiles: instantiæ subjunctivæ : instantiæ fœderis: instantiæ crucis: instantiæ divortii: instantiæ januæ : instantiæ citantes: instantiæ viæ: instantiæ supplementi: instantiæ persecantes: instantiæ virge: instantiæ curriculi: doses naturæ: instantiæ luctæ : instantiæ innuentes: instantiæ polychrestæ : instantiæ magicæ. Usus autem harum instantiarum, in quo instantias vulgares excellunt, versatur in genere, aut circa partem informativam, aut circa operativam, aut circa utramque. Atque quoad informativam, juvant illæ aut sensum aut intellectum: Sensum, ut quinque instantiæ lampadis: Intellectum: aut accelerando exclusivam formæ, ut solitariæ; aut angustando et propius indicando affirmativam formæ, ut migrantes, ostensivæ, comitatus, cum subjunctivis aut erigendo intellectum et ducendo ad genera et naturas communes: idque aut immediate, ut clandestinæ, monodice, fœderis: aut gradu proximo, ut constitutivæ aut gradu infimo, ut conformes: aut rectificando intellectum a consuetis, ut deviantes: aut ducendo ad formam magnam, sive fabricam universi, ut limitaneæ: aut cavendo de formis et causis falsis, ut crucis et divortii. Quod vero ad operativam attinet; illæ practicam aut designant, aut mensurant, aut sublevant. Designant aut ostendendo a quibus incipiendum, ne actum agamus, ut instantiæ potestatis aut ad quid aspirandum, si detur facultas, ut innuentes. Mensurant quatuor illæ mathematica: sublevant polychrestæ et magicæ.

Rursus ex istis instantiis viginti septem, nonnullarum (ut superius diximus de aliquibus) facienda est collectio jam ab initio, nec expectanda particularis inquisitio naturarum. Cujus generis sunt instantiæ

Nunc vero ad adminicula et rectificationes inductionis, et deinceps ad concreta, et latentes processus, et latentes schematismos, et reliqua, quæ aphorismo XXI. ordine proposuimus, pergendum; ut tandem (tanquam curatores probi et fideles) tradamus hominibus fortunas suas, emancipato intellectu, et facto tanquam majore; unde necesse est sequi emendationem status hominis, et ampliationem potestatis ejus super naturam. Homo enim per lapsum et de statu innocentiæ decidit, et de regno in creaturas. Utraque autem res etiam in hac vita nonnulla ex parte reparari potest; prior per religionem et fidem, posterior per artes et scientias. Neque enim per maledictionem facta est creatura prorsus et ad extremum rebellis: Sed in virtute illius diplomatis, "In sudore vultus comedes panem tuum," per labores varios (non per disputationes certe, aut per otiosas ceremonias magicas) tandem et aliqua ex parte ad panem homini præbendum, id est, ad usus vitæ humanæ subigitur.

FINIS LIBRI SECUNDI NOVI ORGANI.

INSTAURATIONIS MAGNE

PARS TERTIA.

ILLUSTRISSIMO ET EXCELLENTISSIMO

PRINCIPI CAROLO,

SERENISSIMI REGIS JACOBI FILIO ET HÆREDI

ILLUSTRISSIME ET EXCELLENTISSIME PRINCEPS,

PRIMITIAS Historiæ nostræ naturalis Celsitudini tuæ humillime offero: rem mole perpusillam, veluti granum sinapis; sed tamen pignus eorum, quæ, Deo volente, sequentur. Obstrinximus enim nos ipsos, tanquam voto, singulis nos mensibus, ad quos Dei bonitas (cujus agitur gloria tanquam in cantico novo) vitam nostram produxerit, unam, aut plures ejus partes, prout fuerint magis aut minus arduæ, aut copiosæ, confecturos et edituros. Moti etiam fortasse erunt alii, nostro exemplo, ad similem industriam, præsertim postquam penitus perspexerint, quid agatur. Nam in Historia naturali bona, et bene instituta, claves sunt et scientiarum et operum. Deus Celsitudinem tuam diu servet incolumem.

CELSITUDINIS TUÆ

Servus humilis et devotus,

FR. ST. ALBAN.

PARASCEVE AD

HISTORIAM NATURALEM ET EXPERIMENTALEM :

SIVE

DESCRIPTIO HISTORIE NATURALIS ET EXPERIMENTALIS,

QUALIS SUFFICIAT, ET SIT IN ORDINE AD BASIN ET FUNDAMENTA PHILOSOPHIÆ VERÆ.

QUOD Instaurationem nostram per partes edamus, | fore experiri, si forte hæc aliquibus aliis curæ esse in eo spectat, ut aliquid extra periculum ponatur. Non absimilis nos movet ratio, ut aliam quandam operis particulam jam in præsenti subjungamus, et cum iis, quæ supra absolvimus, una edamus: ea est descriptio et delineatio Historiæ naturalis et experimentalis, ejus generis, quæ sit in ordine ad condendam philosophiam; et complectatur materiem probam, copiosam, et apte digestam ad opus interpretis, quod succedit. Huic autem rei locus proprius foret, cum ad parascevas inquisitionis ordine deventum fuerit. Hoc autem prævertere, nec locum proprium expectare, consultius nobis videtur; quod hujusmodi historia, qualem animo metimur et mox describemus, res perquam magnæ sit molis, nec sine magnis laboribus et sumptibus confici possit; ut quæ multorum opera indigeat, et (ut alibi diximus) opus sit quasi regium. Itaque occurrit illud, non abs re

possint; ita ut dum nos destinata ordine perficiamus,
hæc pars, quæ tam multiplex est et onerosa, etiam
vivis nobis (si ita divinæ placuerit Majestati) instrui
et parari possit, aliis una nobiscum in id sedulo
incumbentibus; præsertim cum vires nostræ (si in
hoc soli fuerimus) vix tantæ provinciæ sufficere vi-
deantur. Etenim quæ ad opus ipsum intellectus
pertinent, nos marte nostro fortasse vincemus. At
intellectus materialia tam late patent, ut ea (tanquam
per procuratores et mercatores) undique conquiri et
importari debeant. Accedit etiam illud, quod cœp-
tis nostris vix dignum esse æstimemus, ut in re tali,
quæ
fere omnium industriæ pateat, nos ipsi tempus
teramus. Quod autem caput rei est, ipsi nunc præ-
stabimus: ut ejusmodi historiæ modum et descripti-
onem, qualis intentioni nostræ satisfaciat, diligenter
et exacte proponamus; ne homines non admoniti

II.

Historia naturalis, ut subjecto (quemadmodum diximus) triplex; ita usu duplex est. Adhibetur enim aut propter rerum ipsarum cognitionem, quæ historiæ mandantur; aut tanquam materia prima philosophiæ, atque veræ inductionis supellex sive sylva. Atque posterius hoc nunc agitur; nunc, inquam; neque unquam antehac. Neque enim Aris

aliud agant, et ad exemplum naturalium historiarum, | rationes et prolixitatem gignet, æque ubi nimia est, quæ jam in usu sunt, se regant, atque ab instituto ac ubi nulla. nostro multum aberrent. Illud interim quod sæpe diximus, etiam hoc loco præcipue repetendum est: Non si omnia omnium ætatum ingenia coivissent, aut posthac coierint; non si universum genus humanum philosophiæ dedisset operam, aut dederit; et totus terrarum orbis nihil aliud fuisset, aut fuerit, quam academiæ, et collegia, et scholæ virorum doctorum: tamen absque tali, qualem nunc præcipiemus, Historia naturali et experimentali, ullos, qui genere humano digni sint, progressus in philosophia et sci-toteles, aut Theophrastus, aut Dioscorides, aut Caius entiis fieri potuisse, aut posse: Contra vero, compa- Plinius, multo minus moderni, hunc finem (de quo rata et bene instructa hujusmodi historia, additis loquimur) historiæ naturalis unquam sibi proposueexperimentis auxiliaribus et luciferis, quæ in ipso runt. Atque in hoc plurimum est; ut qui partes interpretationis curriculo occurrent, aut eruenda erunt; scribendi. historiam naturalem sibi posthac sumpsepaucorum annorum opus futuram esse inquisitionem rint, hoc perpetuo cogitent atque animo agitent: se naturæ et scientiarum omnium. Itaque aut hoc non lectoris delectationi, non utilitati ipsi, quæ ex agendum est, aut negotium deserendum. Hoc enim narrationibus in præsens capi possit, debere insersolo et unico modo fundamenta philosophiæ veræ et vire; sed conquirere et comparare rerum copiam et activæ stabiliri possunt; et simul perspicient homi- varietatem, quæ veris axiomatibus conficiendis sufnes, tanquam ex profundo somno excitati, quid interficiat. Hoc enim si cogitent, modum hujusmodi. ingenii placita et commenta, ac veram et activam historiæ ipsi sibi præscribent. Finis enim regit philosophiam intersit; et quid demum sit de natura modum. naturam ipsam consulere.

Primo igitur de hujusmodi historia conficienda præcepta dabimus in genere; deinde particularem ejus figuram hominibus sub oculos ponemus: inserentes interdum non minus ad quid inquisitio aptanda et referenda sit, quam quid quæri debeat. Scilicet, ut scopus rei, bene intellectus et prævisus, etiam alia hominibus in mentem redigat, quæ a nobis fortasse prætermissa erunt. Historiam autem istam historiam primam, sive historiam matrem appellare consuevimus.

APHORISMI DE CONFICIENDA HISTORIA PRIMA.

APHORISMUS I.

III.

Quo autem majoris est hæc res operæ et laboris, eo illam minus onerari superfluis consentaneum est. Tria itaque sunt, de quibus homines sunt plane admonendi, ut in illis parce admodum operam suam collocent: tanquam iis, quæ massam operis in immensum augeant, virtutem parum aut nihil promoveant.

Primo igitur facessant antiquitates, et citationes, aut suffragia auctorum; etiam lites et controversiæ et opiniones discrepantes; omnia denique philologica. Neque enim citetur auctor, nisi in re dubiæ fidei; neque interponatur controversia, nisi in re magni momenti. Quæ vero ad ornamenta orationis, et similitudines, et eloquentiæ thesaurum, et hujusmodi inania spectant, omnino abjiciantur. Etiam quæ recipiuntur omnia, et ipsa proponantur breviter et strictim, ut nihil minus sint quam verba. Nemo enim, qui materialia ad ædificia, vel naves, vel hujusmodi aliquas structuras colligit et reponit, ea (officinarum more) belle collocat et ostentat, ut placeant; sed in hoc tantum sedulus est, ut proba et bona sint, et ut in repositorio spatium minimum occupent. Atque ita prorsus faciendum est.

Natura in triplici statu ponitur, et tanquam regimen subit trinum. Aut enim libera est, et cursu suo ordinario se explicat; aut a pravitatibus et insolentiis materiæ, atque ab impedimentorum violentia de statu suo detruditur; aut ab arte et ministerio humano constringitur et fingitur. Atque primus ille status ad species rerum refertur; secundas ad monstra; tertius ad artificialia. Etenim in artificialibus natura jugum recipit ab imperio hominis; nunquam enim illa facta fuissent absque homine. At per operam et ministerium hominis conspicitur prorsus nova corporum facies, et veluti rerum universitas altera, sive theatrum alterum. Triplex itaque est historia naturalis. Tractat enim aut naturæ liber: tatem, aut errores, aut vincula; ut non male eam partiri possimus, in historiam generationum, prætergenerationem, et artium; quarum postremam etiam mechanicam et experimentalem appellare consuevimus. Neque tamen id præcipimus, ut hæc tria separatim tractentur. Quidni enim possint historiæ Tertio, missæ plane faciendæ sunt omnes narramonstrorum in singulis speciebus cum historia ipsa- tiones superstitiosa (non dico prodigiosæ, ubi merum specierum conjungi. Etiam artificialia quando- moria earum reperietur fida et probabilis, sed superque cum speciebus recte conjunguntur, quandoque stitiosa) et experimenta magiæ ceremoniales. Nolumelius separantur. Quamobrem e re nata de his mus enim philosophiæ infantiam, cui historia natuconsilium capere optimum est. Methodus enim ite-ralis primam præbet mammam, fabulis anilibus

Secundo, non multum ad rem facit luxuria illa historiarum naturalium in descriptionibus et picturis specierum numerosis, atque earundem varietate curiosa. Hujusmodi enim pusillæ varietates nihil aliud sunt, quam lusus quidam naturæ, et lascivia, et prope ad individuorum naturam accedunt: atque habent peragrationem quandam in rebus ipsis amœnam et jucundam; informationem vero ad scientias tenuem et fere supervacuam.