alligato, ut non possit brachium nisi in laevam porrigere, diceret: Ecce habes ad dextram vinum optimum, habes ad laevam toxicum, utro velis, porrige manum.

Credo tibi suavissime blandiri istas tuas similitudines, sed simul non vides, si stent similitudines, quod multo plura probent, quam probare statuisti, imo probent, quae tu negas et improbata velis, nempe liberum arbitrium omnia posse. Perpetuo enim tractatu oblitus, quod dixisti, liberum arbitrium nihil posse sine gratia, probas, quod liberum arbitrium omnia possit sine gratia. Nam hoc efficiunt sequelae et similitudines tuae, ut aut liberum arbitrium se solo ea possit, quae dicuntur et praecpiuntur, aut frustra, ridicule, intempestive praecipiantur. Hae autem sunt veteres cantilenae Pelagianorum, quas etiam Sophistae exploserunt, atque tu ipse damnasti. Sed interim significas hac obliviscentia et mala memoria tua, quam nihil vel intelligas vel afficiaris causae. Quid enim turpius rhetori, quam perpetuo aliena à statu causae tractare et probare, imo contra causam et se ipsum semper declamare.

Dico igitur denuo: Verba Scripturae adducta per te sunt imperativa, et nihil probant, nihil statuunt de viribus humanis, sed praescribunt facienda et omittenda. Sequelae vero vel additiones et similitudines tuae, si quid probant, probant hoc, liberum arbitrium omnia posse sine gratia; at hoc probandum non est a te susceptum, imo negatum, ideo probationes eiusmodi aliud nihil sunt, quam improbationes fortissimae. Si enim arguam (si forte veternum diatribes excitare queam), dum Moses dicit: Elige vitam et serva mandatum, nisi homo possit eligere vitam et servare mandatum, ridicule Moses illud homini praeciperet, nunquid isto argumento probavi, liberum arbitrium nihil posse boni, aut habere conatum sine suis viribus? Imo probavi contentione satis forti, aut hominem posse eligere vitam et servare mandatum, sicut praecipitur, aut Mosen esse ridiculum praeceptorem; sed Mosen ridiculum praeceptorem esse quis audeat dicere? Sequitur

Hoc

ergo, hominem posse, quae praecipiuntur. modo perpetuo disputat diatribe contra suum ipsius institutum, quo se non sic disputaturam promisit, sed quendam conatum liberi arbitrii ostensuram, cuius tamen non meminit multum tota serie argumentorum, tantum abest, ut probet, quin contrarium potius probat, ut ipsa potius omnia ridicule et dicat et disputet.

Iam ut ridiculum sit, iuxta similitudinem inductam, ut alligatus dextro brachio iubeatur in dexteram porrigere manum, cum non possit nisi in laevam. Nunquid etiam ridiculum est, si ligatus vel utroque brachio superbe contendat, vel ignarus praesumat, sese in utramque partem omnia posse, ac tum iubeatur in utram partem porrigere manum, non ut rideatur eius captivitas, sed ut praesumtio falsa libertatis et potentiae suae coarguatur, vel ignorantia captivitatis et miseriae suae sibi innoteseat? Diatribe nobis perpetuo fingit hominem talem, qui vel possit, quod praecipitur, vel saltem cognoscat sese non posse. At talis homo nusquam est. Atque si quis talis esset, tum vere aut ridicule praeciperentur impossibilia, aut frustra esset spiritus Christi.

Scriptura vero talem proponit hominem, qui non modo sit ligatus, miser, captus, aeger, mortuus, sed qui addit, operante Satana principe suo, hanc miseriam caecitatis miseriis suis, ut se liberum, beatum, solutum, potentem, sanum, vivum esse credat. Scit enim Satan, quod, si homo suam miseriam nosset, nullum retinere in suo regno posset, quod agnitae miseriae et clamantis Deus non possit non statim misereri et auxiliari, ut qui prope esse contritis corde tanta laude praedicetur per omnem Scripturam, ut etiam Esaiae 61 Evangelium pauperibus praedicare et contritis mederi Christus sese missum testetur. Proinde Satanae opus est, ut homines teneat, ne suam miseriam agnoscant, sed praesumant sese posse omnia, quae dicuntur. Mosi vero et legislatoris opus est contrarium, ut per legem homini miseriam suam patefaciat, ut sic contritum et confusum in sui cognitione ad gra

tiam praeparet et ad Christum mittat, et sic salvus fiat. Non igitur ridicula, sed vehementer seria et necessaria sunt, quae per legem geruntur.

Qui nunc ista intelligunt, facile simul intelligunt, diatriben tota serie argumentorum prorsus nihil efficere, dum nihil nisi verba imperativa colligit e Scripturis, quae nec intelligit, quid velint, et quare dicantur, deinde adiectis suis sequelis et similitudinibus carnalibus tam robustam offam miscet, ut plus asserat et probet, quam instituerat, ac contra se ipsam disputet, ut non fuerit opus, ulterius singula percurrere; una enim solutione solvuntur omnia, dum uno argumento nituntur omnia. Tamen, ut obruatur copia, qua me voluit obruere, pergam aliquot recensere.

Esaiae 1: Si1) volueritis et audieritis me, bona terrae comedetis, ubi magis congruebat dicere iudice diatribe: Si voluero, si noluero, si nulla est libertas voluntatis.

Satis ex supra dictis patet responsio. Deinde quid esset ibi congruitatis, si diceretur: Si voluero, bona terrae comedetis? An diatribe sentit prae nimia sapientia, bona terrae comedi posse, nolente Deo 2), aut rarum et novum esse, quod non nisi volente Deo bona suscipimus?

Sic1) illud Esaiae 30: Si quaeritis, quaerite, convertimini et venite. Quorsum attinet hortari eos, qui nulla parte suae potestatis sunt? ac si vinculis astricto dicat quis, move te istic, ait diatribe.

Imo quorsum attinet (inquam) citare locos, qui se solis nihil probant, et adiecta sequela, hoc est, depravato eorum sensu, omnia tribuunt libero arbitrio, cum solum conatus quidam nec libero arbitrio ascribendus probari debuit?

Idem 1) dicetur ad illud Esaiae 45: Congregamini et venite, convertimini ad me, et salvi eritis; et 52: Consurge, consurge, excutere de pulvere, solve vincula colli tui; item Ieremiae 15: Si converteris, convertam te, si 3) separaveris pretiosum a vili,

1) In ed. Ien. margini inscriptum est: Erasmus. 2) In ed. 1526: volente Deo. 3) In ed. 1525 et ed. Ien: et si.

tanquam os meum eris. Evidentius vero Zacharias) liberi arbitrii conatum indicat, et gratiam conanti paratam: Convertimini (inquit) ad me, dicit Dominus exercituum, et convertar ad vos, dicit Dominus.

In his locis diatribe nostra prorsus nihil discernit inter voces legis et Evangelii, tam scilicet caeca et ignara est, ut, quid lex, quid Evangelium sit, non videat. Ex Esaia enim toto, praeter illum unum locum, Si volueritis, nullum legis verbum affert, reliqui omnes sunt Evangelici, quibus contriti et afflicti verbo gratiae oblatae vocantur ad consolationem. Sed diatribe verba legis ex ipsis facit. Obsecro autem te, quid ille in re theologica vel sacris literis efficiat, qui nondum eo pervenit, ut quid lex, quid Evangelium sit, norit, aut, si norit, contemnat tamen observare? Is omnia misceat oportet, coelum, infernum, vitam, mortem, ac prorsus nihil de Christo scire laborabit. De qua re meam diatriben infra pluribus monebo.

Illud Ieremiae **) et Zachariae vide: Si converteris, convertam te, et: Convertimini ad me, et convertar ad vos. Nunquid sequitur: Convertimini, ergo potestis converti? Nunquid sequitur: Dilige Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, ergo poteris diligere ex toto corde? Quid igitur concludunt argumenta eiusmodi, nisi liberum arbitrium gratia Dei non egere, sua vero virtute omnia posse? Quanto rectius igitur verba, ut posita sunt, accipiuntur? Si conversus fueris, convertam et ego te, hoc est, si desieris peccare, desinam et ego punire, atque si conversus bene vixeris, benefaciam et ego, vertens captivitatem et mala tua. Sed ex iis non sequitur, quod sua vi homo convertatur, nec hoc ipsa verba dicunt sed dicunt simpliciter, Si convertaris, quo monetur homo, quid debeat. Cognito autem eo ac viso, quod non possit, quaerat unde possit, nisi Leviathan diatribes (id est, additamentum et sequela eius) interveniat, quae dicat, alioqui frustra

*) Zach. 2. **) Ierem. 15.

diceretur: Convertimini, nisi sua vi possit converti homo. Quod quale sit, et quid efficiat, satis dictum est.

Stupor quidam vel lethargia quaedam 1) est, quod illis verbis, Convertimini, Si converteris, et similibus putatur vis liberi arbitrii confirmari, nec observatur, quod eadem ratione et isto verbo confirmaretur, Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, cum utrobique sit par significatio imperantis et exigentis. Non minus vero requiritur dilectio Dei, quam conversio nostri, et omnium praeceptorum, cum dilectio Dei sit vera conversio nostri. Et tamen ex illo dilectionis praecepto nemo arguit liberum arbitrium; ex illis vero verbis: Si volueris, Si audieris, Convertere, et similibus, omnes arguunt. Si ergo ex illo verbo (Dilige Dominum Deum tuum ex toto corde) non sequitur, liberum arbitrium aliquid esse aut posse, certum est, quod nec ex illis sequitur: Si volueris, Si audieris, Convertimini, et similibus, quae vel minus exigunt, vel minus vehementer exigunt, quam illud: Dilige Deum, Ama Dominum.

Quicquid igitur respondetur ad verbum illud, Dilige Deum, ne concludat pro libero arbitrio, idem dicetur ad omnia alia verba imperandi vel exigendi, ne concludant pro libero arbitrio. Scilicet quod diligendi verbo ostenditur forma legis, quid debeamus, non autem vis voluntatis aut quid possimus, imo quid non possimus, idem ostenditur aliis omnibus verbis exactionis. Constat enim Scholasticos etiam asserere, exceptis Scotistis et Modernis, hominem non posse diligere Deum toto corde. Ita nec ullum aliorum praeceptorum praestare potest, cum in hoc uno omnia pendeant, teste Christo. Sic relinquitur, etiam Scholasticis Doctoribus testibus, verba legis non arguere virtutem liberi arbitrii, sed ostendere, quid debeamus, et quid non possimus.

Verum diatribe nostra magis ineptiens ex illo Zachariae *): Convertimini ad me, non solum indicativum infert, sed etiam conatum liberi arbitrii, et gratiam conanti paratam contendit probare.

1) In ed. Ien.: lethargus quidam. *) Zach. 1.