id est, ea, quibus liberum arbitrium tollitur. Hic videbis, quid fumus hominis possit contra fulgura et tonitrua Dei.

Primum, cum innumerabiles locos Scripturae citarit pro libero arbitrio, tanquam formidabilem nimis exercitum (ut animosos redderet Confessores et Martyres et omnes Sanctos et Sanctas liberi arbitrii, pavidos vero et trepidos omnes illos abnegatores et peccatores in liberum arbitrium), contemptibilem fingit turbam contra liberum arbitrium, atque adeo duos tantum locos prae caeteris evidentiores facit in hac parte stare, nimirum ad caedem solum parata, eamque non magni negotii, quorum alter est Exod. 9: Induravit Dominus cor Pharaonis, alter Mala. 1: Iacob dilexi, Esau autem odio habui. Utrumque vero Paulus ad Romanos latius explicans mirum quam odiosam et inutilem disputationem, iudice diatribe, susceperit. Nisi vero spiritus sanctus rhetoricae aliquantulum gnarus esset, periculum erat, ne tanta simulati contemptus arte fractus prorsus de causa desperaret et palmam libero arbitrio concederet ante tubam. Sed ego inferius succenturiatus illis duobus locis ostendam et nostras copias, quanquam ubi talis est pugnae fortuna, ut unus fuget decem millia, nullis opus est copiis. Si enim unus locus vicerit liberum arbitrium, nihil profuerint ei innumerabiles" suae

copiae.

Hic igitur diatribe invenit novam artem eludendi manifestissimos locos, nempe quod tropum velit inesse verbis simplicissimis et clarissimis, ut quemadmodum superius pro libero arbitrio agens omnia verba imperativa et coniunctiva legis per sequelas adiectas et similitudines affictas elusit, ita nunc contra nos actura omnia verba promissionis et affirmationis divinae per tropum repertum torquet, quorsum visum est, ut utrobique sit incomprehensibilis Proteus. Quin id ipsum magno supercilio exigit sibi a nobis permitti, ut qui et ipsi soleamus, ubi urgemur, tropis repertis elabi, ut ibi: Extende

manum tuam ad quod volueris, id est, gratia extendet manum tuam, ad quod ipsa velit; Facite vobis cor novum, id est, gratia faciet vobis cor novum, et similia. Indignum igitur videtur, si Luthero liceat tam violentam tortamque interpretationem afferre, et non multo magis liceat probatissimorum Doctorum interpretationes sequi. Vides itaque hic, non de textu ipso nec iam de sequelis et similitudinibus, sed de tropis et interpretationibus pugnari. Quando ergo erit, ut simplicem purumque aliquem sine tropis et sequelis textum pro libero arbitrio et contra liberum arbitrium habeamus? An tales textus nusquam habet Scriptura, perpetuoque dubia erit causa liberi arbitrii? ut quae nullo certo textu firmatur, sed solis sequelis et tropis, per homines mutuo dissentientes inductis, agitatur sicut ventis arundo.

Sic potius sentiamus, neque sequelam neque tropum in ullo loco Scripturae esse admittendum, nisi id cogat circumstantia verborum evidens, et absurditas rei manifestae, in aliquem fidei articulum peccans, sed ubique inhaerendum est simplici puraeque et naturali significationi verborum, quam grammatica et usus loquendi habet, quem Deus creavit in hominibus. Quod si cuivis liceat, pro sua libidine sequelas et tropos in Scripturis fingere, quid erit Scriptura tota nisi arundo ventis agitata aut Vertumnus aliquis? Tum vere nihil certi neque statuetur neque probabitur in ullo articulo fidei, quod non queas aliquo tropo cavillari. Vitari potius, sicut praesentissimum venenum, debet omnis tropus, quem non cogit ipsamet Scriptura.

Vide, quid acciderit tropologo illi Origeni in enarrandis Scripturis? quam dignas praebet occasiones calumniatori Porphyrio 1), ut Hieronymo quoque videantur parum facere, qui Origenem tuentur. Quid accidit Arianis in tropo illo, quo Christum

1) In ed. 1525 et 1526: Purphyrio.

fecerunt Deum nuncupativum? Quid nostro seculo accidit novis istis prophetis in verbis Christi: Hoc est corpus meum, ubi alius in pronomine, Hoc, alius in verbo, Est, alius in nomine, Corpus, tropicus est? Ego id observavi, omnes haereses et errores in Scripturis non venisse ex simplicitate verborum, ut iactatur paene toto orbe, sed ex neglecta simplicitate verborum, et ex affectatis proprio cerebro tropis aut sequelis.

Exempli gratia: Ad quodcunque voles extende manum tuam, ego nunquam (quod memini) hac violenta interpretatione tractavi, ut dicerem: Gratia extendet manum tuam, ad quod ipsa velit; Facite vobis cor novum, id est, gratia faciet vobis cor novum et similia, licet me diatribe publico libello sic traducat, tropis scilicet et sequelis distenta et illusa, ut non videat, quid de quo loquatur, Sed sic dixi: Extende manum etc. verbis simpliciter, ut sonant, acceptis seclusisque tropis et sequelis nihil aliud significari, quam quod exigitur a nobis extensio manus, significaturque, quid facere debeamus, ut est natura verbi imperativi apud Grammaticos et usum loquendi.

Diatribe vero neglecta hac verbi simplicitate, sequelis vero et tropis violenter adductis, sic interpretatur: Extende manum, id est, potes vi propria extendere manum; Facite cor novum, id est, potestis facere cor novum, Credite in Christum, id est, potestis credere, ut idem sit apud eam, quod imperative et quod indicative dicitur, alioqui parata est ridiculam et frustraneam facere Scripturam. Atque has interpretationes, nulli Grammatico ferendas, non licet in theologis violentas et affectatas dicere, sed probatissimorum sunt Doctorum, tot seculis receptorum.

Sed facile est diatribae, tropos hoc loco admittere et sequi, ut cuius nihil refert, certane sint an incerta quae dicuntur, quin hoc agit, ut incerta sint omnia, ut quae consulit, relinquenda potius quam scrutanda esse dogmata de libero arbitrio. Ideo hoc satis illi fuerat, utcunque amoliri dicta,

quibus se sentit urgeri. Nobis autem, quibus res agitur seria et qui certissimam veritatem pro stabiliendis conscientiis quaerimus, longe aliter agendum est. Nobis, inquam, non est satis, si dixeris, potest hic tropus esse, sed quaeritur, an debeat et oporteat tropum hic esse. Quod si non monstraris, necessario inesse tropum, nihil prorsus effeceris. Stat ibi verbum Dei: Ego indurabo cor Pharaonis. Si tu dixeris, sic accipiendum esse vel accipi posse: Ego permittam indurari, audio quidem sic posse accipi, audio hunc tropum populari sermone vulgatum, ut Ego te perdidi, quia statim non correxi errantem. Sed non est illi probationi locus, non quaeritur, an tropus ille sit in usu, non quaeritur, an aliquis possit eum hoc loco Pauli usurpare, sed hoc quaeritur, an tutum ac certum sit recte hoc loco usurpare, et an Paulus velit eo uti; non de alieno lectoris usu, sed de ipsius autoris Pauli usu quae

ritur.

Quid facies conscientiae sic quaerenti? Ecce Deus autor dicit: Indurabo cor Pharaonis, aperta et nota est significatio verbi Indurare, homo vero lector dicit mihi: Indurare hoc loco est occasionem indurandi dare, dum non statim corrigitur peccator. Qua autoritate, quo consilio, qua necessitate vocis illa naturalis significatio mihi sic torquetur? Quid si erret lector et interpres? unde probatur, illam torturam verbi hoc loco fieri debere? Periculosum, imo impium est, verbum Dei sine necessitate, sine autoritate torquere. An huic animulae laboranti tum sic consules: Origenes sic sensit, aut sic; desine talia scrutari, cum sint curiosa et supervacanea? At illa respondebit: Hoc Mosen et Paulum admoneri oportuerat, antequam scriberent, atque adeo ipsum Deum, ut quid nos curiosis et supervacaneis scriptis divexant?

Non iuvat itaque diatriben hoc miserum effugium troporum, sed tenendus est hic fortiter Proteus noster, ut nos faciat certissimos de tropo huius loci, idque vel clarissimis Scripturis vel evidentibus miraculis, Ipsi sic opinanti, etiam consentiente

omnium seculorum industria, nihil credimus, sed pergimus et urgemus, tropum hic nullum esse posse, simpliciter vero, ut sonant verba, sermonem Dei esse accipiendum. Neque enim nostri arbitrii est (ut diatribe sibi persuadet) verba Dei fingere et refingere pro libidine nostra, alioqui quid reliquum est in tota Scriptura, quod non redeat ad Anaxagorae philosophiam, ut quodlibet ex quolibet fiat? Dicam enim: Deus creavit coelum et terram, id est, disposuit, non autem fecit ex nihilo, vel: Creavit coelum et terram, id est, angelos et daemones, vel iustos et impios. Quis, rogo, tum non statim aperto libro theologus fuerit? Sit igitur hoc ratum ac fixum, quando diatribe non potest probare, tropum inesse his locis nostris, quos diluit, concedere cogitur nobis, verba, ut sonant, esse accipienda, etiamsi probaret, alias tropum eundem in omnibus locis Scripturae et in omnium usu esse vulgatissimum. Atque per hoc semel defensa sunt omnia nostra, quae confutare voluit diatribe, inventaque est confutatio eius prorsus nihil efficere, nihil posse, nihil

esse.

Quando igitur illud Mosi: Indurabo cor Pharaonis, sic interpretatur: Mea lenitas, qua tolero peccantem, alios quidem ad poenitentiam adducit, Pharaonem autem obstinatiorem reddet in malitia, pulchre dicitur, sed non probatur sic oportere dici, nos vero non contenti dicto probatum quaerimus.

Item illud Pauli: Miseretur cuius vult, indurat quem vult, plausibiliter interpretatur, id est, Deus indurat, cum non statim castigat peccantem, miseretur, cum mox ad poenitentiam per afflictiones invitat; sed quo probatur haec interpretatio?

Item illud Esaiae *): Errare nos fecisti de viis tuis, indurasti cor nostrum, ne timeremus te. Esto, Hieronymus ex Origene sic interpretatur: Seducere dicitur, qui non statim revocat ab errore; quis nos certos facit, Hieronymum et Origenem recte inter

*) Esai. 63..