hisque similibus dicis. Commentaria enim scripserunt, in quibus sua potius, quam Paulina aut Christiana tradiderunt: tuas annotationes nemo commentarium appellet, sed indicem duntaxat legendae Scripturae et cognoscendi Christi, id quod nullus hactenus praestitit commentariorum, qui saltem exstet. Nam quod tu causeris, nec tibi ipsi per omnia satisfactum tuis annotationibus, labor est ante me, ut tibi credam, sed ecce credo, non satisfeceris tibi ipsi. Neque hoc quaeritur nec petitur abs te, quin volumus Paulo suam quoque gloriam salvam, ne quando iactet aliquis, Philippum esse Paulo superiorem vel aequalem, sufficit tibi proximum Paulo esse. Nulli invidemus, si propior fieri poterit, scimus te nihil esse, rursus scimus Christum omnia in omnibus esse, qui si per asinam suam loquatur, placebit, cur displiceat, si per hominem loquatur? Nonne homo es? Nonne Christi es? Nonne sensus eius in te est? Quod si tu ipse politiori oratione et copiosiore eruditione libellum hunc ornare et augere voles, gratum erit interim etiam invito te gratum erit, nos potiri rebus et sensibus Pauli tuo ministerio productis. Veniam non peto, si te hoc facto offendo: sed tu desine offendi, quo nos potius offendis, et venia opus habebis. Dominus autem augeat et servet te in aeternum. anno MDXXII. Wittembergae, 29. Iulii Tuus Martinus Lutherus *). *) Walchius falsa opinione ductus in ed. Opp. Lutheri T. XIV, p. 19 et 199 Lutherum refert in Phil. Melanchthonis librum: Pauli ad Colossenses epistola cum commentariis Philippi Melanchthonis. 1529. 8." praefationem latinam conscripsisse et lustum Ionam hanc cum Melanchthonis commentariis in linguam germanicam transtulisse. Melanchthonis enim libro non illa, sed haec est inscriptio:,,Philippi Melanchthonis Scholia in Epistolam ad Colossenses recognita. Wittenbergae 1528. 8. (Panzer IX, 87)," et Lutheri praefatio non est latine composita in hunc Phil. Melanchthonis librum latinum, ut in quo nusquam reperiatur, sed germanice in huius libri versio A. 1522. 3) Praefatio D. M. Lutheri in Jo. Wesseli et nem germanicam a Iusto Iona adornatam, id quod ex ipso huius versionis titulo primo obtutu patet, quippe qui haec afferat:,,Die Epi- | stel S. Pauli zun | Colossern durch Philippum Melanchton ym la- | tein zum andern mal [ ausgelegt. verdeudscht durch Justum Jonam mit einer schö nen vor | rhede Martini Luther an die deudschen | leser. | Gedruckt. 1529, 4. (Tituli pagina figuris typographicis est ornata. In fine: Hat gedruckt Michael Lotter. 1529). D. Irmischer V.V. istam Walchii opinionem secutus in editione Opp. germ. Lutheri Erlangensi (Tom. 63) hanc Lutheri praefationem omisit. Qua tamen cum Lutherus uberius disserat, quid discriminis intercedat inter suum dicendi ac scribendi genus et Melanchthonianum, gravissimi ea est facienda momenti neque omitti potest in edendis Lutheri operibus. Nos igitur editionem originalem versionis germanicae, quam modo nominavimus, sequentes hic praefationem illam omissam typis excudendam curavimus: Vorrede Martin Luther. Da habt ihr abermal ein feines nützliches Buch, mein lieben Freunde, nemlich St. Pauli Epistel zu den Colossern, mit Magistri Philippi Melanchtons Anweisung und Unterricht, darin gar fein, kurz und doch deutlich und reichlich gefasset ist, was ein christliche Lehre und Leben sey, dass wohl dies Büchlein ein gross Buch, und wiederum dies Buch ein klein Büchlein heissen mag, und ein jeder bei sich im Busem als seinen christlichen Schatz täglich zu üben tragen kann. Ich hab zwar selbst solche Magistri Philipps Bücher lieber, denn die meinen, sehe auch lieber dieselben beyde im Lateinischen und Deutschen auf dem Platz, denn die meinen. Ich bin dazu geboren, dass ich mit den Rotten und Teufeln muss kriegen und zu Felde liegen, darum meine Bücher viel stürmisch und kriegerisch sind. Ich muss die Klötze und Stämme ausrotten, Dornen und Hecken weghauen, die Pfützen ausfüllen, und bin der grobe Waldrechter, der die Bahn brechen und zurichten muss. Aber M. Philipps fähret säuberlich und stille daher, bauet und pflanzet, säet und begeusst mit Lust, nach dem Gott ihm hat gegeben seine Gaben reichlich. O der seligen Zeit, so unser verdammte Undankbarkeit solchs uns erkennen aliorum ad ipsum epistolas1). (cf. Walchii introd. in Opp. Luth. T. XIV p. 21.) lässt. Welch ein Schatz sollt es aller Welt gewesen sein vor zwanzig Jahren, wo man ein solch Buch hätte mögen haben. Aber itzt ist es leider dahin kommen, dass die Jüden des Himmelbrods sind überdrüssig worden, wollen Zippeln und Knoblauch in Aegypten essen, ja, das noch ärger ist, Perlen müssen wir vor die Hunde, und Heiligthum vor die Säu werfen, die uns dafür zerreissen und beissen. Wohlan, kommts einmal wieder, dass uns das Wort genommen wird, so werden wir auch umsonst rufen im Jammer, wie unser Vorfahren gethan, und uns niemand erhören. Doch wird dies Büchlein (ob Gott will) wohl kommen, da es Ehre und Lob, Liebe und Dank finden wird. Denn ein gut Wort findt eine gute Stätt, und Gottes Wort fähret nicht umsonst aus, kommt auch nicht leer wieder, wie wir dess in der Schrift Verheissung und Trost haben. Denselbigen stillen frommen Herzen soll dies Büchlein befohlen sein, die sollen ihr Paradies drinn haben, und ihren lieben Herrn Christum drinnen angezeigt und vorgestellt finden als den rechten Baum des Lebens, an welchem sie ohne allen Verdruss sich nicht satt essen können, sondern je länger je lieber soll es heissen, je mehr je lüstiger zu essen, dass sie der Aegyptischen Zippeln und Knoblauch nicht gedenken, auch mit den Amoritern und Cananitern nicht kriegen, noch sich schlagen müssen, sondern ihr Land und Gut mit Frieden und Ruhe besitzen und gebrauchen Gott zu Lob und Ehren in Christo Jesu, unserm Herrn und Heilande, welchem sei Dank gesagt in Ewigkeit für alle seine reiche grundlose Güte an uns erzeigt, Amen. (Germanice redditur haec praefatio Lutheri etiam in ed. Opp. Luth. Isleb. I, 481, Altenburg. IV, 702, Lips. XII, 86, Walch. XIV, 199). 1) In lucem prodierunt hae epistolae a. 1522, forma 4, sub hac inscriptione: Wesseli Epistola Adversus M. Engelbertum Leydensem. Epistola M. Iacobi Hoeck Decani Naldicen. ad M. Wesselum. Epistola apologetica M. Wesseli adversus Epistolam M. Iacobi Hoeck. (cf. Schütze Ungedr. Briefe Luthers T. III p. 297.) Io. Aurifaber in Epist. Luth. T. II p. 89 hanc Praefationem reddit sub hac inscriptione: Praefatio D. M. Lutheri in Farraginem rerum Theologicarum Vuesseli Groningensis viri doctissimi Anno M.D.XXII. (cf. Walchii introd. in Opp. Christiano Lectori Salutem. Helias Thesbites propheta olim (cum sermo Domini esset pretiosus nec abundaret visio, otiosis universis pene prophetis ab impiissima Iesabele) arbitrabatur sese relictum esse solum. Ob id vitae pertaesus optabat animam suam tolli, quod unus impar sibi videretur ferendo oneri intolerabili impiissimi populi et principum eius, nescius adhuc septem millia Domino relicta et Abdiam cum centum prophetis latitantibus servatum. Quae parabola, si parvis liceat componere magna, huius mei seculi esse videtur. Ego enim nescio qua Dei providentia in publicum raptus cum monstris istis indulgentiarum et pontificiarum legum et falso nominatae theologiae sic pugnavi, ut me solum esse putarem. Etsi satis mihi semper fuerit animi, ita ut passim mordacior et immodestior accuser, prae nimia qua ardebam fiducia, semper tamen id optavi, quo tollerer et ego de medio meorum Baalitarum, et civiliter mortuus in angulo mihi viverem, prorsus desperans me posse quicquam promovere apud aëneas istas frontes et cervices ferreas impietatis. Sed ecce et mihi dicitur, esse domino reliquias suas salvas, etiam in hoc tempore, et prophetas in abscondito servatos, nec hoc solum dicitur, sed et cum gaudio ostenditur. Prodiit enim Vuesselus (quem Basilium dicunt) Phrisius Groningensis, vir admirabilis ingenii, rari et magni spiritus, quem et ipsum apparet esse vere theodidactum, quales prophetavit fore Christianos Esaias, neque enim ex hominibus accepisse judicari potest, sicut nec ego. Hic si mihi antea fuisset lectus, poterat hostibus meis videri Lutherus omnia ex Vuesselo hausisse, adeo spiritus utriusque conspirat in unum. Mihi vero et gaudium et robur augescit, iamque nihil Luth. T. XIV p. 22). Nos textum repetivimus ex hoc Aurifabri libro, germanice redditur haec praefatio in Walchii ed. Opp. Luth. T. XIV p. 219. Isleb. I p. 109. Altenb. II, 206. Lips. XXII. Append. p. 79. dubito me recta docuisse, quando tam constanti sensu, peneque eisdem verbis, tamen diverso tempore, alienis coelo et terra, alioque casu, sic ille mihi per omnia consentit. Miror autem, quae infelicitas obstiterit, quominus in publico Christianissimus hic autor versetur, nisi in caussa fuerit, quod sine bello et sanguine vixerit, qua una re mihi dissimilis est. Aut metus Iudaeorum nostrorum eum oppresserit, qui suis impiis inquisitionibus in hoc nati videntur, ut optimos quosque libros faciant haereticos, qui suos Aristoteles et plus quam haereticos nobis statuant Christianos, quorum finis Deo vindice iam desinit in confusionem. Legat itaque pius lector, legatque cum iudicio, quo maxime hic praestat, quod et egregie format, et quos in me. offendit nimia asperitas, in aliis nimia dictionis elegantia, hic non habent quod querantur. Stilus est trivialis, ac pro seculo suo res ipsa tractatur modeste et fideliter. Et si in stercoribus Ennii legit aurum Vergilius, poterit et ex Vuesselo nostro legere, quod opibus eloquentiae suae addet theologus. Dominus Iesus addat ad hunc multos alios Basilios. Vale, Christiane frater, Vittembergae 3. Calend. Augusti. (Aurifaber huic praefationi haec adiunxit: Discessit Vuesselus anno 1489 etc. die S. Francisci, sepultus Groningae in monasterio, quod dicunt Spiritualium Virginum. Vaticinium M. Vuesseli. Magister Ioannes Ostendorpius Canonicus templi divi Lebuini Davatriensis, vir multo studio longaque experientia doctissimus, adolescens admodum Vueselum Phrisium (qui lux mundi vulgo dicebatur) senem adiit et inter cetera ab eo audivit quasi iam quod futurum erat praevidente: Studiose adolescens, ad illum vives diem, quo doctrina recentiorum et contentiosorum istorum theologorum, Thomae, Bonaventurae et aliorum eiusdem farinae, ab omnibus vere Christianis theologis explodetur. Id a iam canescente Ostendorpio in templo divi |