Lebuini audivit anno MDXX decimo Calend, Martias Noviomagus).

A. 1523.

4) Praefatio1) D. M. Lutheri in Meditationes Psalmi 51 Fratris Hieronymi Savanarolae2) a Papa exusti, qui liber anno 1523 in lucem prodiit sub hac inscriptione:

Hieronymi Savanarolae, a papa exusti, meditatio pia et erudita super psalmos: miserere mei: in te Domine speravi. Wittenb. 1523, 4. (cf. Walchii introd. in Opp. Luth. T. XIV p. 22.)

Iesus.

Gratia et pax in Christo. Meditationes sanctas huius sancti viri Hieronymi Savanarolae tibi, lector optime, exhibemus, quo et hoc exemplo videas, quales viros perdere soleat perditionis illa sedes abominabilis, vipera enim quaedam ex eorum numero, qui titulo Francisci inflantur et turgent, hunc virum perdidisse dicitur, nulla culpa, nisi quod Lernae Romanae optabat purgatorem. Et ausus quidem tum fuit antichristus ille sperare memoriam tanti viri exstinctum iri, etiam sub maledictione, sed ecce vivit, et memoria eius in benedictione est. Canonisat eum (quod aiunt) Christus per nos, rumpantur etiam Papae et Papistae simul. Deinde et hoc observabis in istis lucubrationibus, quam nulla sit gloria operum in conspectu Dei, et quam necessaria sola et solida fides misericordiae Dei sine omnibus operibus (quibus fidi possit) in iudicio et morte, quando hic et ipsam fidem cernis luctari et aegre superare per verbum Dei, tantum abest, ut opera

1) Nos textum repetivimus ex Tomo altero, p. 125, Epistolarum D. Mart. Lutheri ed. ab Ioanne Aurifabro; germanice redditur haec praefatio in ed. Walch. Opp. Luth. Tom. XIV, p. 223. 2) Aurif.: Savanorolae.

Lutheri opp. V. A. ad ref. hist. i. p. Vol. VII.

32

quicquam hic posse confidas. Et quamvis aliquando humanae theologiae lutum adhuc in pedibus eius haereat, in qua multum videtur temporis perdidisse (quis enim per id tempus ab istis sordibus satis purus esse potuisset?), tamen credendi, fidendi, sperandi in Dei misericordiam, diffidendi vero et desperandi de nobis et nostris viribus, hoc est Evangelicae doctrinae et Christianae pietatis, purum et pulchrum exemplum tibi monstrat. Non enim per vota sua substantialia, non per statuta, cucullam, missas et opera sui ordinis eum incedere vides, sed in praeparatione Evangelii pacis, indutum lorica iustitiae et armatum scuto fidei et galea salutis stare, non de ordine praedicatorum, sed de communi ordine Christianorum. Vale et imitare, Anno M.D.XXIII.

A. 1523.

5) Praefatio) D. M. Lutheri in Francisci Lamberti Avenionensis commentarios vere evangelicos in regulam Minoritarum, qui libellus s. 1. et a. (Wittenb. 1523) sub hac inscriptione in lucem prodiit:

Christianissimi Doc. Martini Lutheri, et Annemundi Cocti Equitis Galli, pro sequentibus commentariis Epistolae: Evangelici in Minoritarum Regulam Commentarii, Quibus palam fit, quid tam de illa, quam de aliis Monachorum Regulis et constitutionibus sentiendum sit. In Epistola, quae a libri capite est, multarum sectarum perditionis Catalogum invenies. Francisco Lamberto Gallo Theologo authore. (cf. Schütze, (cf. Schütze, Luthers

1) Nos textum repetivimus ex Io. Aurifabri ed. Epp. Lutheri T. II p. 128b, coll. deWettii (Seidemanni) ed. Epp. Luth. T. VI, p. 41, germanice redditur haec praefatio in Walchii ed. Opp. Luth. T. XIV, p. 228, et in ed. Lips. Opp. Luth. XXII, p. 81. Append.

Ungedr. Briefe. III p. 154, de Wette (Seidemann), Luthers Briefe VI, p. 41, et Walchii introd. in T. XIV Opp. Luth. p. 23).

Martinus Luther Pio Lectori1).

Gratiam et pacem. Vide, quaeso, lector carissime, quam verum nimis factum sit, quod Christus ait: Filius hominis, cum venerit, putas, fidem inveniet in terra? En tot hic sectarum genera (ut species et individua taceam), quarum quaelibet proprio furore singularem salutis viam ultra et praeter Christum invenit. Quid reliquum, quaeso, vel Christi vel fidei in terra relinquerent? Plane iocum dixeris, diluvium sub Noe fuisse, si has cataractas, nubes et tempestates hypocritarum spectes. Inter has tamen perditiones primum locum multiceps illa et multipes ac multicolor pestis Minoritica secta 2) merito obtinet, in qua non Francisci exemplar nobis (ut iactant) referunt, sed mendaciis et fucis maiorem orbis partem secum perdunt, ut, quando Evangelion contra totum istarum larvarum cahos impetum facere coepit, merito in hos primum et maximum facere debeat. Id oneris subiit Franciscus Lambertus, ut qui probe eos intus et in cute noscens mysteria pulchre possit prodere, quae magna sui pernicie et didicit apud eos, et nunc miserante Christo, ceu extremum auriculae ex ore lupi, ereptus est ab istorum perditione. Lege igitur felix ac vide, Christum, non solum in Luthero, sed et in multis aliis suis vasis irasci et ulcisci sese de purgurata illa et ebria meretrice, fornicationum matre, simulque nobiscum ora, ut, quod coepit in nobis, perficiat. Amen. Wittembergae M.D.XXIII.

1) Haec inscriptio deest apud Aurifabrum, repetita ex deWettii (Seidemanni) editione. 2) de Wette (Seidemann): pestis Minoriticae sectae.

A. 1523.

6) Praefatio1) D. M. Lutheri in Apologiam Apelli ad episcopum Herbipolens em pro suo coniugio, qui libellus anno 1523 a Luthero Wittembergae editus est sub hac inscriptione :

Defensio Io. Apelli ad episcopum Herbipolensem pro suo coniugio. Wittembergae 1523. 4. (cf. Walchii introd. in T. XIV Opp. Luth. p. 23).

Ioanni Croto.
Iesus.

Gratia et pax. Remitto ad te, optime Crote, defensionem Apelli nostri excusam. Scilicet id merebatur tam pia, libera et erudita apologia, ut Christum in luce quoque et publico praedicaret, frustra frendentibus et tabescentibus impiis. Dominatur enim Christus noster non in coelo duntaxat, nec tantum ab inimicis procul, sed in medio inimicorum suorum, neque alia virtute quam virgae suae emissae ex Sion, id quod et in Apello et socio fratre suo declarat satis hoc die. Tu miraris et indignaris, episcopos sic saevire. At nisi sic agerent, tales episcopi non essent, et nisi tales episcopi essent, sic non agerent. Exusti sunt iam duo fratres Bruxellae, tertius simul (ut vocant) degradatus nescitur in Assyrios aut Babylonios per sophistas translatus sit 2). Multi in carceribus servantur simili victimae devoti. Et incredibili insania saeviunt in Christum ministri Pontificum, alii scribunt maledicta et blasphemias, scilicet illa est obedientia Caesarei edicti de referenda causa no

1) Nos textum repetivimus ex Epp. Luth. ed. ab Io. Aurifabro T. II p. 141, coll. cum Epist. Luth. ed. a deWettio T. II p. 359; germanice redditur a Walchio in Opp. Luth. T. XIV p. 225. 2) deWette: nescitur, in quas Assyrias aut Babylonias per sophistas translatus sit.

stra ad concilium futurum. Nos adhuc quietius agimus, sed si sic perrexerint, nos quoque tandem valefaciemus edicto Caesaris, non quidem exusturi (sicut illi) aut vincturi, aut vi quippiam acturi (hoc enim non est Christianorum), sed verbis et scripturis gloriam verbi defensuri et Papistarum portenta latius castigaturi.

Quod vero hortaris, ut et nostros castigem clamatores, quod magno videlicet sint scandalo suis incompositis tum verbis tum moribus, certe conscientia illis sua testis est, ex me non habere sese, id quod te offendit. At, mi Crote, quis scit, si altissimo consilio tam importunos evangelistas Christus velit sic desipere, non quidem propter nos, quibus nihil possunt nocere, sed propter hostes verbi, episcopos et sophistas? ut qui hactenus toties omni humilitate et modestia petiti rationem reddere volentes nunquam admittere voluerunt, sed occlusis auribus et oculis, ceu furiosi et amentes, ad solum strepitum Evangelii omnia damnarunt et persequuti sunt, digni non sint modestum videre aut audire evangelistam. Tyrannum Apelli cum suis lenunculis vide, an non dignissimi sunt te ipso iudice, ut, qui tam piam et solidam defensionem contemserunt et Christum sapienter loquentem crucifixerunt, non modo sua mendacia et perditiones libenter audiant, sed et Evangelion salutis non alia ratione praedicari videant, quam qua bis, qua ter, qua septies, qua sine fine in illo scandalisentur et pereant? Et qui per sapientem Christum molliri noluerunt, per stultum Christum indurentur, in finem usque. O incomprehensibilia iudicia eius.

Itaque, mi Crote, feramus nostrorum scandala, et orationibus apud dominum iis rebus medeamur. Mihi sane non omnino displicet, aliquot nostrum sic labi (quantum ad ipsam rem pertinet), nam hac infirmitate nostra fiet, ut adversarii spem concipiant triumphi et animentur ad blasphemandum. Haec illorum spes nostra erit salus et illorum ruina, sicut scriptum est: Deiecisti eos, dum allevarentur. Modicum qui venturus est veniet et non