tardabit, in quo bene vale. Gratia tecum, Amen. Witembergae, M.D.XXIII.

Martinus Lutherus.

A. 1524.

7) D. M. Lutheri praefatio1) in Bugenhagii interpretationem in librum psalmorum, quae sub hoc titulo prodiit: Io. Pomerani Bugenhagii in librum psalmorum interpretatio, Wittebergae publice lecta. Wittebergae 1524. (cf. Walchii introd. in T. XIV Opp. Luth. p. 16.)

M. Luther, pio lectori gratia et pax *).

Benedictus Deus et pater domini nostri Iesu Christi, qui nos hoc seculo rursum benedixit omni benedictione spirituali coelestium rerum et abundantia frumenti et vini electorum suorum nos satiat, missoque verbo suo liquefacit crystallum, pruinam et nebulam, ante quorum frigus hactenus nemo potuit subsistere. Ex eorum numero est et hic Ioan

1) Nos textum repetivimus ex editione Argentoratensi collata cum textu, qui invenitur in Tomo II. Epistolarum ed. ab Io. Aurifabro p. 241 sub hac inscriptione: Epistola D. Mart. Lutheri praefixa Commentario D. Ioannis Pomerani in Psalterium; germanice haec praefatio legitur apud Walchium, T. XIV Opp. L. p. 177, in ed. Lips. Opp. Luth. XII, 78. Alia enim huius interpretationis editio Basileae in lucem prodiit sub hac inscriptione: Ioannis Pomerani Bugenhagii in librum psalmorum interpretatio, Wittenbergae publice lecta. Basileae, Anno M.D.XXIV. Mense Martio. 4. In fine: Basileae apud Adamum Petri mense Martio anni M.D.XXIV, alia editio excusa est Argentorati sub hoc titulo: Ioannis Po- | merani Bu- genhagii, in librum psal- | morum interpretatio | Wittembergae pu- blice le- cta. | 4. In tituli pagina signis typographicis ornata nec locus nec annus indicatur. In fine legitur: Argentorati excudebat Iohannes Knoblochus. Anno M.D.XXIV. Mense Augusto. *) Apud Aurif. Gratia et pax pio lectori.

nes Pomeranus, episcopus ecclesiae Wittenbergensis voluntate dei et patris nostri, per cuius ministerium tibi, carissime lector, donatur hoc Psalterium spiritu Christi, qui est clavis David, resignatum. Quod ut multis verbis ornem, non est operae pretium, quod abunde satis tibi (scio) commendatum erit, non meo testimonio, sed suo ipsius argumento, quo te coget (si legeris) testificari, spiritum esse, qui loquitur mysteria haec, a tot seculis abscondita. Nam ut conferri possit tam priscorum, quam recentiorum commentariis, etsi odiosum est statuere, audeo tamen dicere, a nemine (cuius exstent libri) esse Psalterium David explicatum, esseque hunc Pomeranum primum in orbe, qui Psalterii interpres dici mereatur. Adeo ceteri fere omnes tantum opinionem quisque suam eamque incertam in hunc pulcherrimum librum congessit, hic vero iudicium spiritus certum te docebit mirabilia. Porro et ego aliquando in hoc libro coepi operam impendere, sed Papistarum tyrannis suspendere me coëgit organum meum in salicibus Babyloniae *) istius. Verum Christus meam sortem vindicavit gloriose, nam loco mei unius, cuius stillas noluit ferre satan, cogitur plurium et maiorum sustinere tonitrua et cataractas. Ita me oportet minui, illos vero crescere. Quare non est, optime lector, ut meum exspectes Psalterion amplius, sed mecum gaude, gratulare, et gratias age Christo salvatori nostro, qui pro uno Luthero paupere et tenui iam ipsiusmet David, Isaiae, Pauli, Iohannis, atque adeo sui ipsius tibi spem, imo rem et copiam fecit clare et palam videndi, audiendi et palpandi, non unius tantum calamo aut lingua, sed exercitu multo, ut Psalm. 67 ait. Gratia tecum. Amen.

*) Apud Aurif.: Babylonis.

A. 1526.

8) Praefatio1) D. M. Lutheri in Commentarium suum in Ionam Prophetam a Vincentio Obsopoeo, magistro Onoldino, latinitate donatum, qui liber a. 1526 in lucem prodiit sub hac inscriptione:

Commentarius Martini Lutheri in Ionam Prophetam, iam nouissime post aliorum tralationes latinus factus a Vincentio Obsopoeo. Praefixa est et noua a Luthero praefatio, qua perstringuntur ii, qui passim sua ita uertunt, ut prorsus euertant et deprauent. Haganoae, Iohan. Secer. Anno XXVI. (cf. de Wette (Seidemann), D. M. Luthers Briefe, VI p. 77). Martinus Luther Vincentio Obsopoeo Suo in Domino.

Gratiam et pacem in Domino. Quod inter cetera mea etiam Ionam prophetam, per me vernaculo commentario tractatum, latinitate donasti, Vincenti carissime, pergratum est mihi, tantum abest, ut moleste feram, quod tu aliquoties suspicatus es. Illi sane molesti sunt, qui non modo quae contempta sunt, sed etiam aliorum optima quaeque sic vertunt, ut penitus subvertant, cum sint et linguarum imperiti et mire indiligentes, ut taceam, quantum errent non raro in sensu, adeo ut negativum reddant, quod est affirmative et e diverso dictum. Tibi autem donatum video cum aliis paucis donum hoc non parvum, ut pure, proprie et diligenter vertas latine mea vernacula. Itaque gaudeo, Ionam meum per te latine loqui, non quod titillet me gloria invulgati operis in aliena lingua, quam frustra sperarem hoc seculo sic Lutherum illum miserum contemnente per omnes et ubique, ut vere cantare vel plorare potius ausim cum Christo: Ego vermis

1) Nos textum huius praefationis reddidimus secundum C. Seidemanni editionem. (deWette (Seidemann), Luthers Briefe VI, p. 77).

et non homo, opprobrium hominum, et abiectio plebis; sed quod bona conscientia laetor, nihil mali, nihil haeretici, nihil seditiosi in Iona meo, sed pia, sana et salutaria lecturos esse pios et bonos lecto res, dum interim inquieti illi et curiosi spiritus blasphemiis audacibus conturbant orbem et in sua monstra trahunt etiam pios et quietos animos. Scilicet satanae ista nequitia est, ut impiis dogmatibus, si perdere non potest omnes, occupet tamen et vexet omnes, ne puri et liberi solis et puris doctrinis Christi studeant. Quo nomine et tibi iam secundo gratulor, qui in tantis turbis prophetarum furientium non cedis, neque mea impotentia scandalizaris, simpliciter autem eligis sincera et solida, in quibus nobis, uno Christo, cooperaris ad propagandam notitiam sanctorum, hoc est, fidem, quae est in ipsum. Macte frater, perge ut coepisti, et dominus te augebit et servabit. Placet autem, ut Ioanni Secerio Haganoae libellum cudendum tradas, quod multo maioribus officiis vir iste dignus sit et in primis fidus et diligens typographus. Nam quod a quibusdam infamatur, quasi is Secerius sit, quem in praefatione postillari quadam accusavi furti, puto fieri aut ignorantia seu fallacia aequivoci nominis, aut malitia hominum, qui hoc praetextu cupiunt homini immerito incommodare, sicut solet ubique satan nihil facere, nisi nocere. Nam in eadem praefatione satis clare testor, Vuitembergae fuisse in nostra typographia illum Secerium, quem vocant Locatorem, qui me inscio exemplar imperfectum sustulit. Itaque hoc meo testimonio hunc meum Secerium, Ionae mei latini excusorem, excusatum facio apud omnes bonos, ne gravetur fortuna seu infortunio potius similis nominis. Hoc volui adiectum epistolae huic, officii causa. Tu vero, Vincenti, in Christo bene vale. Vuittembergae vicesima quinta Aprilis Anno M.D.XXVI.

A. 1528.

9) Praefatio1) D. Mart. Lutheriin Commentarium autoris incogniti in Apocalypsin, qui impressus est Wittembergae a. 1528, et sub hac inscriptione evulgatus est:

Commentarius in Apocalypsin ante Centum annos aeditus. Wittembergae M.D.XXVIII. 8. (cf. Schütze D. M. Luthers bisher ungedruckte Briefe. Leipz. 1781 T. III p. 359, et Walchii introd. in T. XIV Opp. Luth. p. 20.)

Martinus Luther lectori pio.

Gratiam et pacem in Christo. Primum te oro, quisquis es lector huius commentarii, ne quid fictum a nobis editum credas. Ego (si qua fides mea est) testor, hunc codicem esse per optimos viros ab extremis finibus Germaniae, nempe e Sarmaticis Livonicisque regionibus, ad me missum, literis et syllabis seculum suum proprie testantibus deformatum, ut ipse negare non potuerim, esse eum annos circiter septuaginta ante hos annos descriptum. Ex ipso vero codice satis intelligi potest, auctorem eius commentarii fuisse eo tempore, quo monstrum illud maximum stetit schismatis (quod vocant) novissimi, quod tandem Constantiensi conciliabulo per sanguinem Iohannis Huss et Hieronymi Pragensis velut sacrificio quodam placatum et finitum est. Sic enim historiae testantur, eo schismate quadraginta continuis annis trinum fuisse papatum in uno eo

1) Nos textum reddidimus secundum Supplementum epistolarum D. M. Luth. ed. Buddeus. p. 313; germanice legitur haec praefatio in Walchii ed. Opp: Luth. T. XIV, p. 201 et in ed. Lips. T. XII p. 87. Commentarium autem a Iohanne Purvey, Wiclefi discipulo et Capellano Lutterworthensi, anno 1390 in carcere compositum esse, Balaeus refert in libro: Scriptores maioris Brit. cent. VII. 50. ed. Basileae 1557 fol. 343. cf. Cosack: Spaul Speratus p. 90 sqq. et: Unschuldige Nachrichten. 1713, p. 248.