SANCTI BERNARDI ABBATIS CLARÆ-VALLENSIS OPERUM TOMUS SEXTUS COMPLECTENS Sermones Guerrici abbatis Igniacensis, S. Bernardi discipuli; GUIGONIS, Carthusiæ Majoris prioris quinti, epistolas, nec non varios auctores qui de Sancti Bernardi vita et rebus gestis scripserunt. Accessere Documenta quædam historica. DE BEATO GUERRICO ABBATE IGNIACENSI (1). (D. TISSIER, Bibliotheca Patrum Cisterc., t. I, in Exordio Magno Cisterciensi, dist. 3, capp. 7, 8.) 907-908 Sanctæ recordationis domnus Guerricus, quondom abbas Igniaci, dum adhuc sub disciplina beati Bernardi monachus esset in Clara- Valle, et regalibus sacræ doctrinæ uberibus lactaretur, haud degenerem se tanti Patris filium moribus et vita probabat. Tanto siquidem sublimius arcem virtulis conscendere didicerat, quanto secretius magno Dei munere de incorruptionis titulo testimonio conscientiæ gloriabatur. Sicut enim hi quibus secreta tanti viri nosse datum fuerat, astruebant, immaculatam incorruptionis tunicam duce gratia usque ad exitum vitæ conservavit. Porro quantæ puritatis et integritatis fuerit vita et conversatio ejus, quamque purissimum devotionis thymiama quotidie Deo in ara cordis incenderat, Dominus gloriosis et manifestis indiciis declarare dignatus est. Succedente vero tempore venerabilis Guerricus factus abbas Igniaci, qualem se exhibuerit, quam strenue officium sibi commissum adimpleverit, non est nostræ parvitatis edicere. In hoc tamen nimis contristabatur, et se ipsum valde humiliabat, quod pene continue conventum fratrum deserere. et in infirmitorio jacere causa debilitatis suæ cogebatur; nec poterat ita fratribus suis exemplum quotidiani laboris præbere. Verum quidquid minus habebat de exercitio corporali, totum sinceræ pietatis affectus, et ardens in Deum devotio supplebat. Conqueritur ipse debilitatem et insufficientiam suam in quodam sermone, ita dicens : « Amici venerunt ad me de via: sed non habeo quod ponam ante illos. » Plane quam sanæ verbis doctrinæ fuerit, luculentissimi atque disertissimi et vere spirituales Sermones ejus, quos in solemnitatibus præcipuis in conventibus fratrum fecit, et a cantore ejusdem ecclesiæ excepti sunt, manifeste declarant. Cum autem fidelis servus Domini Guerricus, fidelissima distributione conservis suis annona Domini sui dispertita, plenus dierum et virtutum transiturus esset de hoc mundo ad Patrem, tactus ægritudine, ipsiusque ægritudinis molestia ingravescente, ad extrema deductus est. Curiosius vero cunctos angulos conscientiæ suæ eo discutiente, ne quid forte esset quod perperam gestum et inemendatum districtum sibi Judicem offensum redderet, et malignis spiritibus occasionem calumniandi præberet, recordatus est libelli Sermonum, quem fecerat : simulque memoriæ occurrit, Patres statuisse, nullum absque generalis capituli licentia libros facere debere; et graviter ingemiscens convocatis fratribus dixit: « En, fratres, dum vestris profectibus invigilare, vestræque petitioni parere studui, crimen inobedientia, quod, testante sancto Sumuele, quasi scelus idololatria est, incurri. Libellum nempe Sermonum, quem rogatu vestro dictavi, temerarie nimis absque capituli generalis licentia edere præsumpsi. Quapropter quantocius illum afferentes igne cremate, ne pro culpa inobedientiæ ultricibus gehennæ flammis tradar consumendus. » Dei vero providentia accidit ut jam in aliis quaternulis transcriptus esset liber, Deo aliquid melius pro nobis et in hoc disponente: ne videlicet sancta Ecclesia ipsius, et præcipue Cisterciensis ordo tantæ eruditionis gratia privaretur. Mirabili namque temperamento ita litteralis scientiæ lepos in volumine illo tumet, et Christianæ simplicitatis humilitas sic in eo resplendet, ut non modo minime onerosus, verum etiam gratiosus valde sit legentibus. Porro ignitum eloquitum Domini vehementer quod in Sermonibus illis invenitur, ita movet, afficit et accendit legentem, ut durissimus corde sit, qui non ex eorum lectione compunctus ad meliora proficere studeat. (1) Hunc Belgam fuisse existimant, et quidem ex magistro scholæ Tornacensis canonicum, quem Bernardus anuo 1131 ad se traxit. Factus est abbas Igniaci, in diœcesi Remensi, post Humbertum, viPATROL. CLXXXV. rum eximiæ pietatis, de quo in Epistolis et in Sermonibus sancti Bernardi. Manricus Guerrici obitum circiter annum 1157 reponit. Ejus Sermones pari fere, qua Bernardi, reverentia legi merentur. GUERRICI ABBATIS IGNIACENSIS DISCIPULI S. BERNARDI SERMONES PER ANNUM. 909 SERMO I. DE ADVENTU DOMINI Aeum; exsultabimus et lætabimur in salutari ejus (Isa. xxv, 9). 2. Sicut autem Ecclesia in antiquis justis exspectavit adventum primum; sic in novis reexspectat secundum sicut in primo certa de pretio redemptionis; sic in secundo, de præmio remunerationis atque hujus exspectatione spei suspensa a terrenis, tam feliciter quam ardenter inhiat æternis. Cum igitur alii festinantes præsentibus beari, nec sustinentes consilium Domini, currunt ad diripiendam prædam hujus mundi; beatus vir cujus est nomen Domini spes ejus, et non respexit in vanitates et insanias falsas (Psal. xxxix, 5). Qui abstinet se a vitiis eorum, tanquam ab immunditiis, sciens melius esse humiliari cum mitibus, quam dividere spolia cum B superbis (Prov. xvi, 19). Loquensque secum consolatur se, et ait: Pars mea Dominus, dixit anima mea : propterea exspectabo eum. Bonus est Dominus sperantibus in eum, animæ quærenti illum. Bonum est præstolari cum silentio salutare Dei (Thren., 2426). Defecit quidem anima mea in salutare tuum, o Domine, sed in verbum tuum supersperavi (Psal, CXVIII, 81). Spes quidem quæ differtur, scriptum est, affligit animam (Prov. x111, 12): sed, licet lassa sit ex desiderii dilatione, secura est tamen ex promissione. In ipsum solum sperans, sed et supersperans adjiciam spem sicut assidue adjicitur tribulatio super tribulationem, dilatio super dilationem. Certus sum enim quia apparebit in finem, et non mentietur. 910 Ideoque, et si moram fecerit, exspectabo eum, quia veniens veniet, et non tardabit (Habac. 11, 3), ultra præstitutum tempus vel opportunum. Quod opportunum? Cum impletus fuerit numerus fratrum nostrorum, et consummatum fuerit tempus misericordiæ ad pœnitentiam indultum. Audi Isaiam ad superna sæpius admissum consilia, quo videlicet consilio Dominus judicium differat. Propterea, inquit, Dominus exspectat ut misereatur vestri; et ideo exaltabitur parcens vobis, quia Deus judicii Dominus. Beati omnes qui exspectant eum (Isai xxx, 18). 4 Propterea, si sapis, prospicies tibi quomodo dilationis hujus induciis utaris: utique si peccator es, ad pœnitentiam, non ad negligentiam; si sanctus, ut proficias in sanctitate, non ut deficias a fide. Si autem dixerit malus servus ille in corde suo: Moram De divinorum promissorum exspectatione. 1. Salvatorem exspectamus (Tit. II, 13). Vere exspectatio justorum lætitia, exspectantium beatam. spem, et adventum gloriæ magni Dei et salvatoris nostri Jesu Christi. Et nunc quæ est exspectatio mea, inquit justus, nonne Dominus? (Psal. xxxvIII, 8.) Et conversus ad Dominum: Scio, inquit, quia non confundes me ab exspectatione mea (Psal. cxvın, 116); quia jam substantia mea apud te est (Psal. xXXVIII, 8), quia natura nostra de nobis sumpta, et pro nobis oblata, apud te glorificata est: spem nobis tribuens, quia ad te omnis caro veniet Psal. LXIV, 3); caputque membra sequentur, ut holocaustum compleatur. Pleniore tamen fiducia, quia tutiore conscientia, Dominum exspectare potest, cui dicere datum est : Substantia possessiunculæ meæ, o Domine, apud te est; quia facultates meas, vel tibi erogando, vel pro te contemnendo, in cœlis thesaurizavi, et ad pedes tuos omnia mea deposui, sciens quia potens es depositum meum non modo servare, sed etiam in centuplum restituere, et vitam æternam adjicere. Quam beati vos, pauperes spiritu, quia juxta consilium admirabilis Consiliarii thesaurizastis vobis thesauros in cœlo; ne se in terra thesauri vestri remanerent, corda vestra pariter putrescerent! Ubi enim, inquit, thesaurus tuus, ibi et cor tuum (Matth. VI, 21). Eant igitur, cant corda post thesauros suos; C sursum affixa sit cogitatio, et ad Dominum suspensa exspectatio, ut et vobis competat dicere cum Apostolo: Nostra autem conversatio in cælis est, unde etiam Salvatorem exspectamus (Philipp. 11, 20). O exspectatio gentium ! universi qui te exspectaut non confundentur. Te expectaverunt patres uostri, omnes justi ab origine mundi in te speraverunt, et non sunt confusi (Psal. XXI, 5, 6). Jam enim suscepta misericordia tua in medio templi tui, chorus lætantium et laudantiumconcinit: Benedictus qui venit in nomine Domini (Matth. xx1, 9). Exspectans exspectavi Dominum, et intendit mihi (Psal. xxxix, 2). Et in humilitate carnis agnoscentes majestatem divinitatis: Ecce, inquiunt, Dominus noster iste; expectavimus eum, et salvabit nos: iste Dominus, sustinuimus et a terrenis suspenderes. Sed nec ante mortem deponi passus es, et nos usque ad mortem in cruce perseveremus, et de ipsa tanquam de sublimi gradu facilior sit in coelum conscensus. Gratias tibi, Domine Jesu! ibi sumus, ibi te exspectamus, non Eliam, qui ad deponendum nos veniat; sed Eli, id est, Dominum nostrum, qui nos suscipiat. Modicum ibi, modicum ibi, si mandas atque remandas. Ego quidem mandatis tuis semel credidi; sed adjuva incredulitatem meam, ut immobilis ibi te exspectem, reexspectem, donec quod credo videam: credo enim videre bona Domini in terra viventium. Credis et tu: igitur exapecta Dominum, viriliter age, confortetur cor tuum, et sustine Dominum! (Psal. xxvi, 13, 14). Væ his qui perdiderunt sustinentiam, et diverterunt B in vias pravas. Et quid facient, cum inspicere cœperit Dominus? Qui tamen longanimiter se mandat exspectari, alibi se cito venturum esse promittit: in altero nimirum sustinentiam informans; in altero pusillanimes confortans, imparatos terrens, et pigros excitans. Ecce, inquit, venio cito, et merces mea mecum est,reddere unicuique secundum opera sua (Apoc. xxi, 12): et ad Jerusalem: Cito veniet salus tua: quare mærore consumeris? (Mich. iv, 9). Et revera tempus breve est, maxime uniuscujusque nostrum; licet longum videatur æstuandi, seu præ labore, seu præ amore. Ideoque utrumque necesse est: ut timeamus Judicem qui prope est, et forsitan mihi, forsitan tibi in januis est; et longanimiter exspectemus, si moram fecerit. Veniens veniet ille Dominus, timor et desiderium nostrum, requies et merces laborantium, dulcedo et amplexus amantium, beatitudo omnium, salvator noster Jesus Christus, qui vivit et regnat per omnia sæcula sæculorum. facit Dominus meus venire; et cœperit percutere conservos suos, manducet autem et bibat cum ebriosis:veniet Dominus servi illius in die qua non sperat, et hora qua ignorat, et dividet eum, partemque ejus ponet cum hypocritis: illic erit fletus et stridor dentium (Matth. XXIV, 48-51). Hujus servi nequam et infidelis videtur esse vox illa tædii et desperationis, quæ apud Isaiam legitur: quia videlicet moram faciente Domino, frequentibus nuntiis ejus increduli et illusores insultare videntur : Manda, remanda; manda, remanda; exspecta, reexspecta; modicum ibi, modicum ibi. Sed quæ pœna sequatur miseros, propheta non tacuit, cum post pauca subintulit: Et erit eis, inquit, verbum Domini, quod videlicet subsannant, dicentes prophetis : Manda, remanda; manda, remanda; exspecta, reexspecta; modicum ibi, modi cum ibi: ut vadant et cadant retrorsum, et conterantur, et illaqueentur, et capiantur (Isai. xxvш, 13). Vadunt retrorsum per apostasiam, cadunt in criminalia, illaqueantur mortifera delectatione, vel quadam inextricabili peccandi necessitate, ut nec velint, nec possint pœnitere capiuntur improvisa morte, conteruntur æterna damnatione. Nescit enim finem suum homo: sed sicut pisces capiuntur hamo, et aves laqueo; sic homines, inquit Salomon, capiuntur tempore malo, cum eis extemplo supervenerit (Eccle.x, 12). Propterea videlicet, ne pro dilatione spei fides nostra tepescat, aut æstuet patientia, et incipiamus esse de illis qui ad tempus credunt, et in tempore lentationis recedunt (Luc. vi, 13): clamat nobis de C cœlo qui fidem donat, donatam probat, probatam coronat, inquiens: Quis crediderit, non festinet (Isai. xxvIII, 16), scilicet videre quod credit. Si enim quod non videmus, speramus: per patientiam exspectamus. Sponsæ quoque suæ, quam sibi desponsavit in fide, mandat Deus per Osee, dicens: Dies multos exspectabis me: non fornicaberis, et non eris viro (Osce III, 3). Hoc nempe est Dominum veraciter exspectare, si fidem ei servemus: ut licet careamus consolatione præsentiæ ejus, adulterum tamen non sequamur; sed pendeamus ad reditum ejus. Sic namque Dominus ait in eodem propheta; Pendebit populus meus ad reditum meum (Id. x1, 7). Pulchre omnino et proprie, pendebit, tanquam inter cœlum et terram : licet adhuc apprehendere cœlestia non valeat, non velit tamen tangere terrena. Et si aliquando tangit, non nisi summis articulis, id est, extremis partibus animæ; propter necessitatem scilicet corruptionis nostræ, cui cogimur servire, quamdiu crcatura vanitati subjecta est, non volens (Rom. viii, 12). Vulgo dicitur : Male exspectat, qui pendet. Ego autem dico; Feliciter exspectat, qui sic pendet. Quamobrem elegituspendium anima mea, et in ipso suspendio mortem ossa mea: ut perseveranter in cruce ista pendere merear, donec immoriar. 911 4. O Domine Jesu, cum animam potestate positurus esses, et quo genere mortis id facere velles, tuo subesset arbitrio; suspendium elegit anima tua, ut exaltatus a terra, nos quoque ad te traheres, SERMO II. Quomodo Christo advenienti occurrendum. 1. Ecce venit Rex, occurramus obviam Salvatori nostro. Salomon pulchre ait: Aqua frigida animæ sitienti, et nuntius bonus de terra longinqua (Prov. xxv, 25). Bonus itaque nuntius, qui adventum Salvatoris nuntiat, reconciliationem mundi, bona superventuri sæculi. Quam pulchri pedes annuntiantium pacem, annuntiantium bona! (Isa, LII, 7.) D Multi siquidem, non unus. Multi inquam, sed in uno spiritu longa seric ab initio sæculi nobis supervenere nuntii, et omnium vox una, simul una sententia Venit ecce venit (Ezech. xxxix, 8). Et unde, inquis, isti venere nuntii? Ut scriptum est, de terra longinqua (Isa. XXXIX, 3; quia de terra viventium, quæ magno interstitio separata est ab hac terra morientium: nam inter nos et illos adhuc chaos magnum firmatum est. Inde tamen prophetæ nobis, sicut et angeli missi sunt; quia si corpore hic versabantur, spiritu illuc assumebantur, quando mittendi erant ; ut ilîic audirent et viderent, quod hic nuntiarent. Hujusmodi nuntii aqua refrigerii, potusque sapientiæ sunt salutaris animæ Deum sitienti: cui nimirum qui nuntiat adventum vel alia mysteria Salvatoris, haurit ei, et propinat aquas in A videtur exigere Scriptura, ut spiritus noster levans gaudio de fontibus Salvatoris, ut etiam nuntianti sibi, sive Isaiæ, sive cuilibet ex prophetis, eadem anima respondere videatur verbis Elizabeth, quia eodem potata spiritu quo Elizabeth: Et unde mihi hoc, ut veniat Dominus meus ad me? (Luc. 1, 34, 43.) Ecce enim, ut facta est vox annuntiationis tuæ in auribus meis, exsultavit in gaudio spiritus in corde meo, gestiens occurrere Deo Salvatori suo. se super se, Christo venienti quodammodo occurrere gestiat et desiderio se extendens in anteriora, impatiens que morarum, jam videre contendat futura. Ego namque non solum ad secundum adventum, sed etiam ad primum arbitror pertinere, quod tot locis Scripturarum ei monemur occurrere. Quomodo, inquis? Quia videlicet sicut secundo adventui occurremus motu et exsultatione corporis : sic et primo occurrendum est affectu et exsultatione cordis. Scitis enim quia resumptis in resurrectione corporibus novis, secundum doctrinam Apostoli, rapiemur in nubibus obviam Christo in aera, et sic semper cum Domino erimus (1 Thess. IV, 16). Sic nec modo desunt nubes, quæ spiritus nostros, si nimis non fuerint pigri terræque affixi, sublevabunt ad altiora; ét sic cum Domino erimus, vel hora dimidia. Agnoscit, ni fallor, experientia vestra quod loquor, cum aliquando vocem dederunt nubes, id est, sonuerunt in Ecclesia prophetarum, vel apostolorum voces, ad quam sublimia sensus vestri, quasi vehiculo nubis, fuerint subvecti; et eo usque nonnunquam excesserint, ut gloriam Domini quantulumcunque mererentur speculari. Tunc, ni fallor, vobis innotuit veritas illius sermonis, quem Dominus de illa nube pluit, quam quotidie ponit ascensum vobis: Sacrificium laudis honorificabit me: et illic iter, quo ostendam illi salutare Dei (Psal. XLIX, 23). Ita ergo sit, ut ante adventum suum Dominus veniat ad vos, et antequam mundo generaliter adveniat, familiariter invisat vos. C Non vos, inquit, relinquam orphanos: vado, et veniam ad vos (Joan. XIV, 18). Et quidem pro merito cujusque, vel studio, creber est ad unumquemque iste Domini adventus, hoc tempore medio inter adventum primum et novissimum, conformans nos adventui primo, et præparans novissimo. Ad hoc nempe venit modo in nos, ne primo adventu frustra venerit ad nos, vel ne in novissimo veniat iratus adversus nos. Hoc siquidem adventu satagit reformare sensum superbiæ nostræ, configuratum sensui humilitatis suæ, quam primo veniens exhibuit; ut perinde reformet corpus humilitatis nostræ, configuratum corpori claritatis suæ, quam denuo rediens exhibebit. Prorsus optandus omnibus votis, et expetendus studiis adventus iste familiaris, qui nobis gratiam impertiat adventus primi, et gloriam promittat novissimi. Quia enim misericordiam et veritatem diligit Deus, gratiam et gloriam dabit Dominus (Psal. LXXXIII, 12;) per misericordiam prærogans gratiam, per veritatem reddens gloriam. 2. Et revera, fratres, exsultatione spiritus Christo venienti occurrendum est. Et jam nunc a longe salutandus, vel certe resalutandus, qui mandat salutes Jacob. Amicum salutare non cunfundar (Eccli. XXII, 31), inquit Sapiens; quanto magis resultare? O salutare vultus mei, et Deus meus ! quanta dignatio fuit quod servos salutasti? sed quanto major, quod B salvasti? Nec enim integra nobis salus esset, si salutes mandares, et non dares. Dedisti autem, non modo, quos salutaveras verbis pacificis, postmodum salutando in osculo pacis, videlicet per unionem carnis; sed etiam salutem operando per mortem crucis. Exsurgat 912 igitur spiritus noster alacri gaudio, curratque obviam Salvatori suo, et jam a longe venientem adoret et salutet, acclamans ei et dicens: 0 Domine, salvum me fac; o Domine, bene prosperare! Benedictus qui venturus es in nomine Domini (Psal. cxvii, 25, 26). Salve, qui venis salvare nos; benedictus, qui venis benedicere nos. Igitur, o Domine, bene prosperare, qui tam prosper et salutaris advenis generi humano. Intende, prospere procede et regna. Prosperum iter faciet tibi Pater, Deus salutarium nostrorum. Prosperabitur, inquit Pater, in his ad quæ misi illum (Isa. LV,11: non pro votis carnalium, non pro voluntate Petri, qui abhorrebat illum pati. Et omnia quæcunque faciet prosperabuntur (Psal. 1, 3): non ad præproperam hominum voluntatem, sed ad veram eorum salutem. Vana quidem salus hominis (Psal. cvII, 13): sed Domini est salus (Psal. 11, 9), qui operatus est salutem de sanguine suo, fundens illum in pretium, et propinans in potum. Veni ergo, o Domine, salvum me fac et salvus ero (Jerem. XVII, 14). Veni et ostende faciem tuam, et salvi erimus (Psal. LXXIX, 4, 8, 20). Te enim exspectavimus: esto brachium nostrum,salus nostra in tempore tribulationis (Isai. D XXXIII, 2). Sic Propbetæ et justi desiderio et affectu tanto ante Christo venturo occurrebant, desiderantes, si fieri posset, oculis videre quod spiritu prævidebant. Unde Dominus discipulis dicebat: Beati oculi qui vident quæ vos videtis, Dico enim vobis, quod multi prophetæ, et reges voluerunt videre quæ vos videtis, et non viderunt (Luc. x, 23, 24). Abraham quoque påter noster exsultavit, ut videret diem Christi : vidit, sed apud inferos, et gavisus est. In quo utique tepor et duritia cordis nostri suggillatur, si non videt eum gaudio spirituali. 3, Christi nascentis diem anniversarium exspeclamus; qui nobis in proximo videndus, Domino annuente, promittitur. Hoc sane gaudium nostrum tale 913 4. Porro sicut dispositione temporis, sic etiam proportione similitudinis melius est adventus iste spiritualis inter adventum utrumque corporalem, et velut quidam mediator, participat cum utroque. Primus siquidem adventus, occultus et humilis; ultimus, manifestus et admirabilis iste autem occultus quidem, sed mirabilis. Occultum sane dixerim, non quod ignoretur ab eo cui venit, sed quia secretus ei advenit. Unde glorians illa gloriosa anima se |