Sive ea purpureos tellus quæ tendit ad ortus, Quæque sub occiduo sole relicta jacet, Quæcumque aut gelidas terræ flectuntur ad Arctos, Quæve sub australi noscitur esse polo. Aut ea quæ extremos nutrit populosa Britannos Insula, quæ Oceano cingitur ampla mari, Quam longe Europæ tenduntur denique fines, Exquirunt fratres omnia regna tuos. Omuia non possunt nunc carmina nostra notare: Hæc pauca ex multis disseruisse sat est. Nam gravis hæc nostras superat provincia vires, Vena cui fluitat suavior, ille canal, A Hæc mihi sufficiat raptim tetigisse canendo; Non facit ad tantum nostra camoena virum. AD CLARE-VALLENSES. Post præcepta Patris, præsens dum vita superstes, Pergite; nam tacito jam fugit illa pede. Nec vos pœniteat mundi sprevisse ruentis 1306 Tractandas parvo tempore delicias. Tristia quæ modo sunt quæcunque, et amara videntur, Gaudia post mortem non peritura parant. Post lacrymas, gemitus, longa et suspiria vallis, CARMEN ENCOMIASTICUM in vitam et obitum B. Bernardi Clara-Vallensis cœnobii primi abbatis. AUCTORE BAPTISTA MANTUANO. (Ex viii Fastorum.) Bernardi lux festa venit celeberrima Belgis. Ora et corda forent contra genus omne malorum. B C Se dicebat; inops vixit: sed munda volebat Prodigiis, quot vix numero comprehendere fas est, S. BERNARDI EPITAPHIUM, Auctore Adamo de Sancto- Victore. Claræ sunt Valles sed claris Vallibus Abbas Mors est clara, cinis clarus, clarumque sepulcrum; Martyrio Magni celebrato, magnus ad ipsum Colligitur Martyr; par sine morte pari. In manuscripto codice Aquicinctensi legitur carmen sic inscriptum : « Venerabili abbati Claræ-Vallensi Bernardo, Anselmus, in laudem Claræ-Vallensis, sub hoc initio : Si situm Claræ-Vallis nosse desideras, hæc tibi scripta sint pro speculo. Duo montes non longe ab abbatia habent initium, qui primo angustæ vallis interjectione distincti, quo magis ad abbatiam appropiant, majore hiatu fauces dilatant : quorum alter alterum abbatiæ latus dimidium, alter totum occupat. Alter fecundus 1307 vinearum, alter frugum fertilis, jucundum visui, et usui commodum ministerium præbet : dum per devexa latera in altero crescit quod comedatur; quod bibatur, in altero. In summis montium frequens monachis labor est, amœnus quidem et quiete jucundior, ramale vetus colligere, et colligare fasciculos ad comburendum. Squalentes exstirpare dumos, et solis aptos ignibus aptare, eruderare sentes, evellere, destruere, disperdere (ut secundum Salomonem dicam) spuria vitulamina (Sap. iv, 3), quæ crescentium arborum vel ligant ramos, vel radices suffodiunt, ne impediatur rigida quercus sublimi salutare sidera vertice, tilia mollis brachia explicare, fissilis et flexilis fraxinus libere se in altum extendere, patulave fagus in latum expandere. terra fecunditate spirat, et ipse oculis, auribus, naribus, colorum, canorum, odorum delicias haurit. Ubi pomarium desinit, incipit hortus intercisis distinctus areolis, vel potius divisus rivulis intercurrentibus. Nam licet aqua dormitans appareat, pigro tamen decurrit elapsu. Pulchrum et hic infirmis fratribus præbetur spectaculum, dum super viridem puri gurgitis marginem sedent, vitrea videre sub unda pisciculos ludere, et natatu obvio militarem repræsentare congressum. Aqua hæc piscibus alendis, et rigandis oleribus duplici ministerio servit : cui Alba, famosi nominis fluvius, indefesso meatu fomenta ministrat. Hic per multas abbatiæ officinas transitum faciens, ubique pro fideli obsequio post B se benedictionem relinquit: qui ad hoc cum multo quidem labore conscendit, non integer, nec tamen otiose pertransit. Ipse quidem mediam vallem flexuosum intersecans, per alveum, quem non natura, sed fratrum industria fecit, dimidium sui mittit in abbatiam, quasi ad salutandum fratres, et se, quod totus non venerit, excusandum, quippe qui totius capax canale non invenit. Et si forte amnis ipse inundans impetuoso excursu proruit, objectu muri retroactus subtus quo eum necesse est fluere in se ipsum recurrit, et refluum denuo defluus amplexatur. Intromissus vero quantum murus, portarii vice, permisit, primum in molendinum impetum facit, ubi multum sollicitus est, et turbatur erga plurima, tum molarum mole far comminuendo, tum farinam cribro subtili segregando a furfure. Porro abbatiæ pars posterior in latam desinit planitiem, cujus partem non modicam murus occupat, qui abbatiam diffuso cingit ambitu. Intra hujus septa multæ et variæ arbores variis fecundæ fructibus instar nemoris pomarium faciunt: quod infirmorum cellæ contiguum, infirmitates fratrum non mediocri levat solatio, dum spatiosum spatiantibus præbet deambulatorium, æstuantibus quoque suave recli-C natorium. Sedet ægrotus cespite in viridi, et cuni inclementia canicularis immiti sidere terras excoquit, et siccat flumina, ipse in securitatem et absconsionem et umbraculum diei ab æstu, fronde sub arborea ferventia temperat astra : et ad doloris sui solatium, naribus suis gramineæ redolent species. Pascit oculos herbarum et arborum amoena viriditas, et pendentes ante se, atque crescentes immensæ ejus deliciæ, ut non immerito dicat: Sub umbra arboris illius, quam desideraveram, sedi, et fructus ejus dulcis gutturi meo (Cantic. 11, 3). Aures suavi modulamine demulcet pictarum concentus avium : et ad unius morbi remedium, divina pietas multa procurat solatia, dum aer nitida ridet serenitate, Hic jam vicina domo caldariam implet, se igni coquendum committit, ut fratribus potum paret, si forte sterilis vindemia cultoris industriæ non bene responderit, et defectu sanguinis uvæ, de filia fuerit festucæ supplendus. Sed nec sic se absolvit. Eum enim ad se fullones invitant, qui sunt molendino confines, rationis jure exigentes, ut sicut in molendino sollicitus est, quo fratres vescantur, ita apud eos paret, quo et vestiantur. Ille autem non contradicit nec quidquam eorum negat que petuntur : sed graves illos, sive pistillos, sive malleos dicere mavis, vel certe pedes ligueos (nam hoc nomen saltuoso fullonum negotio magis videtur congruere) A naribus spirat odorem. Sed et dum video florem, dum sentio floris odorem, historias veterum memorant mihi prata dierum. Nam cum odoris delicias haurio, occurrit animo fragantiam vestimentorum patriarchæ Jacob, suaveolentiæ agri pleni fuisse assimilitam. Dumque oculos colore reficio,hanc recordor speciem purpuræ Salomonis fuisse prælatam, qui in omni gloria sua liliorum agri decorem æquiparare non potuit, cum tamen nec ars ipsius sapientiæ, nec potentiæ deesset materia: et sic, dum foris fruor ministerio, non parum latenti delector mysterio. Hoc ergo pratum intercurrentis fluvii fovetur irriguo, et ad humorem ejus mittit radices suas ideo non timebit cum venerit æstus. In longum autem tanto tractu distenditur, ut cum tonsum vellus gra alternatim elevans atque deponens, gravi labore fullones absolvit et si joculare quidpiam licet interserere seriis, peccati eorum 130 poenas absolvit. Deus bone, quanta pauperibus tuis procuras solatia, e abundantiore tristitia absorbeantur ! quanta poenitentibus poenæ alleviamenta dispensas, ne laboris violentia nonnunquam fortassis opprimantur! Nam quot equorum dorsa frangerel, quot hominum fatigaret brachia labor, a quo nos sine labore amnis ille gratiosus absolvit, etiam cum sine ipso nec indumentum nobis pararetur, nec alimen¬ tum? Ipse vero nobiscum participatur, nec aliud de labore suo, quo laborat sub sole, mercedis exspectat, quam ut, cum omnia diligenter perfecerit, liber permittetur abire. Tot ergo volubiles rotas rotatu rapido circumducens, sic spumeus exit, ut ipse quasi B mineum sol in fenum torruerit, bis denis diebus moli, et mollior fieri videatur. Excipitur dehinc a domo coriaria, ubi conficiendis his quæ ad fratrum calceamenta sunt necessaria, operosam exhibet sedulitatem. Deinde minutatim se, et per membra multa distribuens, singulas officinas, officioso discursu perserutatur, ubique diligenter inquirens quid quo ipsius ministerio opus habeat; coquendis, eribrandis, vertendis, terendis, rigandis, lavandis, molendis, molliendis, suum sine contradictione præstans obsequium. Postremo, ne quid ei desit ad ullam gratiam, et ne ipsius quaquaversum imperfecta sint opera, asportans immunditias, omnia post se munda relinquit. Et jam peracto strenue propter quod venerat, rapida celeritate festinat ad fluvium, ut vice Claræ-Vallis agens ei gratias pro universis beneficiis suis, salutationi ejus resalutatione condigna respondeat; statimque refundens ei aquas quas nobis transfuderat, sic de duobus efficit unum ut nullum appareat unionis vestigium; et quem discessu suo tenuem et pigrum fecerat mistus ei morantem præcipitat. Sed quia eum loco suo restituimus, redeamus ad rivulos, quos post nos reliquimus. qui derivati a fluvio, passivis per prata vagantur excursibus, ut inebrient terram et infundant eam, et germinare eam faciant: ne cum verna temperie terra prægnans in partum solvitur, renascentia gramina humoris inopia marcescant; nec opus habeant mendicatis nubium guttulis irrigari, sufficienter cognati fluminis fota beneficio. Hi rivuli, vel potius sulei post peractum officium, fluvio qui eos emovuerat, absorbentur, et jam totus simul Alba collectus, prono decursu per devexa festinat. Sed quia jam eum longius conduximus, et ipse, secundum Salomonem, ad locum suum revertitur (Eccle. 1, 7), revertamur et nos unde digressi sumus, et diffusam prati planitiem succincto sermone trausiliamus. Multum habet locus ille amoenitatis, multum quod mentes fessas allevet, luctusque solvat anxios, multum quod quærentes Dominum ad devotionem accendat, et supernæ dulcedinis ad quam suspiramus admoneat, dum ridens terræ facies multiplici colore, vernanti pictura oculos pascit, et suaveolentem conventum lassare sufficiat. Nec tamen solis monachis labor ille relinquitur: sed cum monachis tam Conversorum, donatorum, quam conduetitiorum innumerosa multitudo desectas colligit herbas, et tonsam raro pectine humum. Hoe pratum inter se duæ grangiæ dividunt, quibus Alba ad dirimendam litem æquus arbiter et mensor accedit, qui suam cuique partem in funiculo distributionis assignans, se ipsum limitem facit, quem altera ad invadendam 1809 alterius partem transire non audeat, Grangias has non Conversorum esse habitacula, sed claustra monachorum crederes, nisi vel juga boum, vel aratra, vel instrumenta alia rusticanis apta laboribus, habitatores suos proderent, et nisi quod in eis libri non explicantur. Nam quantum ad ædificia spectat, ea magno monachorum conventui diceres et situ convenire, et decere venustale, el capacitate sufticere. In parte prati, quæ est muro contigua, de campo solido factus est lacus liquidus: ubi prius æstuans operarius, fenum falce secabat acuta, ibì frater aquarius sedens mobili per lubricam liquentis campi planitiem equo vectus ligneo, levem ramum pro calcaribus habet, quo cursum urgeat, et pro freno quo flectat. Explicatur rete sub undis que implicetur pisciculus, et parantur ei escæ quibus libenter vescitur, sed latet hamus, in illis quo capitur incautus. Quo exemplo docemur spernere voluptates: quia nocet empla dolore voluptas; cujus tristes esse exitus neD mo nescire permittitur, nisi qui vel non peccavit, vel non bene de peccato poenituit. Longe autem faciat Deus a nobis delectationem, secus cujus introitum mors posita est: quæ secundum sapientis descriptionem, apum par volantum, ubi grata mella a fudit, fugit, et nimis tenaci ferit icta corda morsu (159). » Laci ambitus per altum ripe marginem conserti vimineis ligatur radicibus, ne unde alluenti cedat terra fatiscens. Præterfluenti rivo lacus hic pascitur, qui vix sexies senis pedibus sejunctus, per meatus exiles infundit ei aquas quibus alatur, el ipsas quoque eadem exilitate refundit. Unde et sic (159) Boetius. in eodem statu permanet, ut nec major sit influen- ▲ nec leni murmure transitus ejus valeat deprehendi, tibus, nec effluentibus minor : quia eadem mensu- "instar aquarum Siloe, quæ cum silentio vadunt, rat et recipit, et rejicit eas. Sed dum per plana cursu feror volatili, dum anhelus in arduis ilia duco, vel purpuream prati superficiem manu ipsius Sapientiæ pictam, vel comata arboribus montium juga describo, arguit me ingratitudinis fons ille dulcissimus sæpenumero mihi bibitus, et bene quidem meritus de me, sed a me male remuneratus. Objicit mihi cum exprobratione, quod sæpe exstinguendæ siti meæ serviorit, quod se meis non solum manibus, sed et pedibus lavandis humiliaverit, quod multa mihi impenderit humanitatis ac benignitatis officia: bono merito, mercedere mala me respondisse; se in locorum catalogo locum ultimum, et pene nec ultimum fuisse sortitum, cui tamen pro sui reverentia primus deberetur. Et vere diffiteri nequeo sero me ipsius meminisse, quando ante ipsum alicujus memini. Verum ipse per decursus et discursus subterraneos tacite labens, ita ut B quasi prodi metueret, ubique caput suum cooperit, et sui declinat aspectus. Quidni crederem velle taceri, quem video nonnisi sub tecto velle videri? Hic ergo fons (quod boni fontis esse fertur indicium) ex opposito solis orientis oritur, ita ut æstivo solstitio roseam ruțilantis aurora faciem ex adverso salutet. Tugurio, vel, ut majori reverentia dicam, tabernaculo parvo et pulchro cooperitur et clauditur, ne undecunque sordes admittat. Ubi eum mons evomit, vallis deglutit et in loco quo oritur, eodem quasi moritur, quin et sepelitur. Sed ne exspectes signum Jonæ prophetæ, ut tribus diebus et tribus noctibus delitescat absconditus: statim ad mille passus intra claustrum monasterii, quasi de corde terræ resuscitatus progreditur, et quodammodo redivivus apparet, visui tantum et usui fratum se offerens, ne cum aliis quam cum sanctis sors illius amodo sit futura. GAUFRIDI ABBATIS CLARE-VALLENSIS IV (160) SERMO (161) IN ANNIVERSARIO OBITUS S. BERNARDI. 1. Quam dulcis hodie, dilectissimi filii, paterna C debet esse memorial quam amabilis, quam acceptabilis, quam jucunda, quam celebris! Cum enim sit pretiosa in conspectu Domini mors servi ejus; nullatenus 1310 est negligenda mortalibus, nec sepelienda tanti viri memoria negligentiæ tumulo, nec oblivionis est tumulanda sepulcro, Amplectendum in omnibus, et per omnia nomen sanetum, magnifica ejus opera audientibus, verba legentibus, considerantibus fructum, Nec decet illos corporeum ejus obitum oblivisci, qui ipsius vitam noverunt spiritualem; quam devota Deo, quam pura sibi, quam fuerit utilis et fructuosa quamplurimis. Verumtamen dulcior satis, et longe eis debet esse jucundior hodierna memoria, qui inserti in illius tam bonæ olivæ pinguedine, etiam nunc ab ipsa sancta radice D portantur. Super omnes autem dulcissima ejus et omnimodis debet esse devota, qui memoriam abundantiæ suavitatis, quam aliquando gustaverunt, et ruminant, et eructant, dum recolunt et referunt aliis, quæ de illo Dei homine viderunt, et audierunt, et manus illorum forte contrectaverunt. Ejusmodi enim secum loquuntur, et de iis pronuntiant universi quod, de beato Elia quidam Sapiens aiebat: Beati sunt qui te viderunt, et in amicitia tua demorati sunt (Eccli. XLVIII, 11). Cæterum, in omni veterum jucunditate captanda nobis utilitas, et quærendus in, omnibus devotionis affectus, salutis fructus, ædificationis effectus. Paupertas siquidem nostra refici magis eget, quam delectari: et si non desipit, escas potius quam delicias quærit. 2. Et sane utrasque in hac sancta et fructuosa arbore, si pie quærimus, invenimus. Hoc enim lignum primo quidem plantatum secus decursus aquarum, fructum suum dedit in tempore suo. Sed jam nunc, ut alibi transplantatum est secus aquas, nec aliquem desinit facere fructum. Vivunt adhuc in nobis exempla conversationis ejus, et frequentantur eloquia oris ejus, orationum ejus suffragia sacra non desinunt. Legimus de filiis Israel, quod servierunt Domino cunctis diebus Josue, et seniorum, qui noverant omnia opera Dominiquæ fecerat in Israel Josue XXIV 34). Utinam longo vivat tempore hujus beati Patris generatio, quam præsentialiter per Evangelium genuit ipse, et sæpius parturivit! Utinam cjus vestigia sic sequatur, ne (quod absit!) adversus eam secutura posteritas causas habeat querelarum, quod declinantes cito a via vitæ, quæ ostensa est eis, nec ipsi intraverint nec permiserint nos deinceps introire sequaces! Hoc enim erat, quod a vobis assumendus, studiose monebat. Et nunc quoque, ni fallor, imo qui non fallor, paterna desiderat charitate, ut, secundum illud Apostoli, quemadmodum accepistis ab eo quomodo oporteat vos ambulare et placere Deo per omnia, sic et ambuletis, ut abundetis magis (I Thess, Iv, 1). Nimirum sollicitus erat propter illud forsitan Moysi sancti terribile verbum quod legerat, ne forte dicendum aliquibus videretur : Adhuc vivente (160) De eo vide in observat ad lib. 1 Vitæ S. Bernardi. (161) Habitus anno 1163, uti colligitur ex num. 5. me et ingrediente vobiscum, semper contentiose egistis contra Dominum: quanto magis, cum mortuus fuero? (Deut. xxx1, 27.) Nec minus, ut vereor, apostolica eum verba movebant, quod intraturos fole prænosceret post dicessum suum in discipulorum ovilia lupos graves (Act. xx, 29). Utinam ergo nobis ille in perpetuum vivat, nec aliquando moriatur! Utinam nunquam discedat, sed firmiter teneatur nec aliquando dimittat! Utinam noster ille inveniatur Abbas, et vos filii ejus; vester ille pastor, et vos oves pascuæ ejus! Nos enim, ut ipsi scitis, non propter nos, sed propter illum qui dilexit nos, hodie hic sedemus, quod cavere ante omnia volueritis, ne surrexisse videretur in nobis qui ignoraret Joseph (Exod. 1, 8). 3. Et nunc, charissimi, quæ videntur in nobis, temporalia sunt, et continuo transitura: non sic autem quæ in illo credimus, etiam videmus. Invisibilem itaque, tanquam videntes æmulemur et veneremur, in omnibus observantes præcepta ejus, consilia et exempla optantes, etiam et orantes. Utimur interim commemoratione, temporali congratulamur officio, perpetuo lætamur aspectu. Nunquid enim vel modo, sicut videre eum non meremur, sic ab eo ipsi etiam non videmur? Absit a nobis, fratres, absit, ut tale aliquid vel tenuiter suspicemur! Quam multa Vir sanctus, etiam, dum in carne vixit, vidit in spiritu? quanta etiam longe positus comperit? quam multa quoque futura prænovit, atque prænuntiavit? Scio homincm, quem divini sermonis homo cum aliis quidem non paucis ipse piscatus, in cellam 1311 Novitiorum, ubi plures co tempore juxta legis Dominicæ sanctionem, primitiarum manipuli frangebantur, et torrebantur, induxit. Interim causa exstitit, sicut frequens illum trahebat necessitas, tam suorum, quam totius Ecclesiæ Dei, ut egressus a monasterio per dies aliquot Pater sanctus absens, sed corpore solo, non corde, nec efficaci providentia spiritus, sed præsentia carnis infirma. Regressus denique de via, tirones Domini sui confestim visitat, quos ad militiam ejus (si bene memini) circiter octoginta armis spiritualibus (162) instruebat. Quibus salutatis, non multa locutus, unum illorum nomine evocans. aiebat : « Noveris quia, postquam me B C gratia labiorum in verbo veritatis, et in osculo charitatis confestim tristitiam depulit, reddidit lætitiam salutarem. : 4. Et nunc, fratres, quis dabit capiti nostro aquas lacrymarum, fontes oculis nostris? Suspiremus lumen, suspiremus, charissimi, suspiremus ad Dominum, donec arcnti nostræ terræ utrumque adjiciatur irriguum deducant oculi nostri divisiones aquarum, si forte in illum pluant paternæ clementiæ sinum, si forte etiam nunc ad filiorum fletus paternum madeat pectus. Quem enim velut in cunis adhuc infantilibus vagientis parvuli causa non latuit, quando longe positus, et afflicti tribulationem perceperit, et tristitiam noverit, lacrymas senserit: quid putatis, quanto certius nunc nostra omnia percipit, omnia novit, omnia sentit ? Aut quomodo singulis quibusque, cum apparuerit adhuc, si sine ulla hæsitatione viderimus eum: et utinam gaudeat cor nostrum, et gaudium nostrum nemo tollat a nobis, quomodo, inquam, singulos amplectetur, singulos alloquetur, singulis indicabit, « Quia ego tibi, cum nescires, in illa tunc necessitate adfui, illos audivi gemitus, illos conatus adjuvi, illas vidi lacrymas, suspiria illa suscepi?» In qua tamen nimirum exspectatione ipsos, quos Vir sanctus adhuc in carne degens spiritualiter educavit, primos convenit, et non solos: utrumque enim eadem de se ipsa Veritas ait: Beati oculi qui vident quæ vos videtis (Luc. x, 23); et : Beati qui non viderunt, et crediderunt (Joan xx, 29). 5 Nonnullis etiam Pater sanctus, num in carne eum non viderunt, benignum sese in spiritu exhibuit patrem, tulit opem, abstulit tentationem, attulit consolationem. Nam ex lavacro sacri corporis ejus, cum ex more ei post transitum debitas exhiberemus exsequias, fratres quidam in remotissimas orbis partes deportaverunt; et, sicut eorumdem certa relatione didicimus, cum jam decimus annus transierit (an. 4163), non tantum aqua illa usque modo manet omnimodis illibata, sed eamdem obtinet et gratiam quæcunque fuerit superfusa. Cum enim pluribus jam ad remedia postulantibus de eodem sacro liquore donaverint (nam et eum multis opem tulisse confirmant), impleto tamen sæpius aqua altera vasculo, talis permanet usque hodie, qualis prima fuerat die. Atque non vidisti, ipse te vidi, et quidem moestum nimis, D utinam in perpetuum in ejusdem beati Patris con ac vehementer afflictum, et cum tibi pacem, cupidus pacis osculum darem, lacrymis tuis ipse permadui. » Hæc ait, et proprius illum accedere jubens, sua illa piissima dignatione osculatus ac magnifice consolatus est eum. Nec mirum quod mira facilitate, mira celeritate nubem illam radius ille dissolvit ; siquidem non jam illa visio fuerat. Nam in multa ante præventum benedictione dulcedinis, post ejusdem beati Patris egressum, gravissima quædam occupaverat ea tempestate tentatio, et propemodum vehemens absorbuerat mœror. Sed gemina quædam sacrorum (162) Vide lib. V, Vitæ, num, 5. gregatione probetur, quod in liquore fieri perhibetur, ut nec color optimus in exteriore conversatione nec sapor in cœlesti intentione, nec odor in opinione mutetur; sed eidem gratiæ in qua Vir sanctus exstitit, quidquid infunditis conformetur. Neque nunc ipsius proposuimus narrare virtutes, sed ad ejus æmulationem et reverentiam vestras, quantum possumus, erigere mentes. Quem nimirum, etsi corporaliter jam non videtis, spiritualiter quæ de illo dilectionis vestræ corda meditantur, adjuvabunt sensus nostri conatus; et quidquid sermoni meo exspedire difficile est, vestra sibi pectora propriis cogitationibus eloquentur. Scriptura quodam loco 1312 |