quoniam regem Achab et Jezabel impietatis arguit, A [Al. tacet Dei] jejunium, et saturitatem pariter fugere compulsus est (III Reg. XIX, 3); iste quia Herodis et Herodiadis illicitas arguit nuptias, capite truncatur (Matth. xiv, 3-11).Sunt qui propterea Joannem, Eliam vocari putant, quod quomodo in secundo Salvatoris adventu juxta Malachiam(cap. iv, vers. 5) præcessurus est Elias, 71 et venturum judicem nuntiaturus: sic Joannes in primo adventu fecerit; et uterque sit nuntius vel primi adventus Domini, vel secundi.

(Vers. 16-19.) Cui autem similem æstimabo generationem istam ? Similis est pueris sedentibus in foro,qui clamantes coæqualibus suis dicunt:Cecinimus vobis,et non saltastis: lamentavimus vobis 1, et non planxistis. Venit enim Joannes, neque manducans, neque bibens, et dicunt: Dæmonium habet. Venit Filius hominis, manducans et hibens, et dicunt : Ecce homo vorax, et potator vini, publicanorum et peccatorum amicus. Et justificata est sapientia a filiis suis. » Pueris in foro sedentibus et clamantibus atque dicentibus ad coæquales suos: Cecinimus vobis, et non saltastis: lamentati sumus, et non planxistis, comparatur generatio Judæorum, Scriptura dicente: Cui similem æstimabo generationem istam? Similis est pueris sedentibus in foro, et reliqua (Luc. vii, 31, 32). Non ergo nobis tribuitur libera intelligentia, et allegoria interpretatio passiva: sed quidquid dicturi sumus de pueris, ad similitudinem generationis est referendum. Pueri isti qui sedent in foro, hi sunt de quibus Isaias loquitur: Ecce ego et pueri mei, C quos dedit mihi Deus (Isa. vIII, 18). Et in decimo octavo psalmo (vers. 8): Testimonium Domini fidele, sapientiam præstans parvulis. Et alibi: Ex ore infantiurn et lactentium perfecisti laudem (Psal. VIII, 3). Isti ergo pueri sederunt in foro, sive v ayopa, quod significantius Græce dicitur, ubi multa venalia sunt. Et quia populus Judæorum audire nolebat, non ei tantum locuti sunt, sed plenis faucibus inclamaverunt : Cecinimus vobis et non saltastis; provocavimus ut ad nostrum canticum bona opera faceretis, et saltaretis ad nostram tibiam, sicut saltavit et David ante arcam Domini (II Reg. vi, 14), et noluistis. Lamentati sumus, et vos ad pœnitentiam provocavimus, et ne hoc quidem facere voluistis, spernentes utramque D prædicationem, tam exhortationis ad virtutes, quam pœnitentiæ post peccata. Nec mirum si duplicem viam contempseritis salutis, cum et Dei

1 Plerique codd. tacent vobis: alii lamentati sumus, pro lamentavimus, legunt.

In mass. codd., allegorica interpretatione positiva. MART. Duo Palat. codd., interpretatione. Quidam et allegorica pro allegoria præferunt. Quæ patet in utramque partem, allegoriam, sive allegoria interpretationem, passivam Hieronymus vocat. Sic Tertull. Ad uxorem lib. 1, Passivam licentiam, dixit, quæ ab omnibus usurparetur. Et lib. adversus Valentinianos, cap. v: Passivos discipulos, id est, dissolutos. Et contra Marcionem lib. 1, cap.

spreveritis. 72 Si jejunium vobis placet, cur Joannes displicuit? Si saturitas, cur Filius hominis displicuit? Quorum alterum, dæmonium habentem (Luc. VII, 33), alterum, voratorem et ebrium nuncupatis [Al. nuncupastis]. Ergo quia vos noluistis utramque recipere disciplinam, justificata est sapientia a filiis suis id est, Dei dispensatio atque doctrina. Et ego qui sum Dei virtus et Dei sapientia (I Cor. 24), juste fecisse ab apostolis meis filiis comprobatus sum, quibus revelavit Pater, quæ a sapientibus absconderat (Matth. XI, 25), et prudentibus apud semetipsos (Rom. XII, 16). In quibusdam Evangeliis legitur: Justificata est sapientia ab operibus suis (Luc. VII, 35). Sapientia quippe non quærit vocis testimonium, sed operum. B

(Vers. 20.) Tunc cœpit exprobrare civitatibus in quibus sunt factæ plurimæ virtutes ejus, quia non egissent pœnitentiam.» Exprobratio civitatum Corozain, et Bethsaidæ et Capharnaum, capituli hujus titulo panditur. Quod ideo exprobraverit eis, quia post factas virtutes et signa quamplurima, non egerint pœnitentiam.

(Vers. 21, 22.) « Væ tibi, Corozain; væ tibi, Bethsaida: quia si in Tyro et Sidone facta essent virtutes quæ facta sunt in vobis, olim in cilicio et cinere pœnitentiam egissent. Verumtamen dico vobis Tyro et Sidoni remissius erit in die judicii, quam vobis. » Chorozain et Bethsaida, urbes Galilæa, a Salvatore planguntur, quod post tanta signa atque virtutes non egerint pœnitentiam, et præferuntur eis Tyrus et Sidon, urbes idololatriæ et vitiis deditæ. Præferuntur autem ideo, quod Tyrus et Sidon naturalem tantum legem calcaverint, istæ vero post transgressionem naturalis legis et scriptæ, etiam signa quæ apud eas facta sunt, parvi duxerint. Quærimus ubi scriptum sit, quod in Corozain et Bethsaida Dominus signa fecerit. Supra legimus: Et circuibat civitates omnes et vicos, curans omnem infirmitatem, et reliqua (Matth. iv, 23). Inter cæteras ergo civitates et viculos, æstimandum est in Corozain quoque et Bethsaida Dominum signa fecisse.

(Vers. 23.) « Et tu, Capharnaum, numquid usque in cœlum exaltaberis, usque in infernum 3 73 descendens? » In altero exemplari reperimus : Et tu, Capharnaum, quæ usque in cœlum exaltata es, usque ad inferna descendes (Luc. x, 15). Et est duplex intelligentia. Vel ideo ad inferna descendes, quia contra prædicationem meam superbissime 7: «< Passivum, quod in alios quoque permittitur,. scilicet promiscuum, commune. Denique et lib. de Monogamia, passivum sensum, quod exponit Rhenanus infinitum, vagum, liberum et licentem, sive licentiosum. Infra iterum hoc utitur vocabulo Hieronymus in cap. 2, « ut contextus loci non passivus et vagus in diversum fluctuet. »

8 Notanda est Veronensis codicis antiquissimi lectio, usque ad cælum exaltaberis, aut usque in infernum, etc.

restitisti. Vel ideo, quia exaltata usque ad cœlum A fecit et condidit: sed hi qui per Filium accessum

B

num templi teneat.

(Vers. 7.) « Si autem sciretis quid est : Misericordiam volo, et non sacrificium (Osee, vi, 6) : nunquam condemnassetis innocentes. » Quid sit, volo misericordiam, et non sacrificium, supra diximus. Quod autem sequitur: Nunquam condemnassetis innocentes, de apostolis intelligendum est. Et est sensus: Si misericordiam comprobastis Achimelech, eo quod fame periclitantem refocillaverit David et pueros ejus : quare discipulos meos condemmatis, qui nihil tale fecerunt ?

(Vers. 9.) « Et cum inde transisset, venit in synagogam eorum. Et ecce homo manum habens aridam. » Tertius decimus iste 77 est, qui curatur in Synagoga. Et notandum, quod non in itinere et foris, sed in conciliabulo Judæorum manus arida fuerit sanata.

(Vers, 3, 4.) « At ille dixit eis: Non legistis A loci est; quod major templo sit locus, qui Domiquid fecerit David, quando esuriit, et qui cum eo erant quomodo intravit in domum Dei, et panes propositionis comedit, quos non licebat ei comedere, neque his qui cum eo erant, nisi solis sacerdotibus?» Ad confutandam calumniam Pharisæorum, veteris recordatur historiæ, quando David fugiens Saulem, venit in Nobe, et ab Achimelech sacerdote susceptus, postulavit cibos; qui cum panes laicos non haberet,dedit ei consecratos, quibus non licebat vesci nisi solis sacerdotibus et levitis. Et hoc tantum interrogavit si essent mundi pueri a mulieribus et illo respondente, ab heri et nudiustertius, non dubitavit panes dare (I Reg. XXI, 1. 6), melius arbitratus, propheta dicente: Misericordiam volo, et non sacrificium (Osee, vi, 6), de famis periculo homines liberare, quam Deo offerre sacrificium. Hostia enim placabilis Deo, hominum salus est. Opponit ergo Dominus, et dicit: Si et David 76 sanctus est, et Achimelech pontifex a vobis non reprehenditur, sed legis uterque mandatum probabili excusatione transgressi sunt, et fames in causa est, cur eamdem famem non probatis in apostolis, quam probatis in cæteris? Quanquam et in hoc magna distantia sit. Isti spicas in Sabbato manu confricant, illi panes comederunt Leviticos, et ad Sabbati solemnitatem accedebant Neomeniarum dies, quibus in convivio requisitus fugit ex aula regia. Observa quod panes propositionis nec David, nec pueri ejus acceperint, antequam se a mulieribus mundos esse responderent.

B

C

(Vers. 5.)« Aut non legistis in lege, quia Sabbatis sacerdotes in templo Sabbatum violant, et sine crimine sunt?» Calumniamini, inquit, discipulos meos, cur per segetes transeuntes, spicas triverint, et hoc fecerint famis necessitate cogente, cum et ipsi Sabatum violetis in templo, immolantes victimas, cædentes tauros, holocausta super lignorum struem incendio concremantes et juxta alterius Evangelii finem (Joan. VII, 22), circumcidentes parvulos in Sabbato, ut dum aliam legem servare cupitis, Sabbatum destruatis. Nunquam autem leges Dei sibi contrariæ sunt. Et prudenter ubi transgressionibus discipuli sui argui poterant, David et Achimelech dicit exempla sectatos veram autem et absque necessitatis obtentu, Sabbati prævaricationem in ipsos refert, qui calumniam D

fecerant.

(Vers. 6.) « Dico autem vobis, quia templo major est hic.» Hic, non pronomen, sed ad verbium

1 Nostri omnes, et quidam penes Martianæum mss., Hic non pronomen, sed adverbium loci legendum est.

Hoc de Evangelio actum est a nobis, cum alibi, tum præcipue ad Catalogi cap. 2. Quod vero hic addit Hieronymus. Ebionitas quoque illo usos esse, recentiores critici pernegant,quod non uno alterove cap. Nazarænorum atque Ebionitarum inter se Evangelia dissentirent. Historia cum primis bapti

(Vers. 10.) « Et interrogabant eum, dicentes : Si licet Sabbatis curare: ut accusarent eum. » Quia destructionem Sabbati, quam [Al. qua et discipulos] Pharisæi in discipulis arguebant, probabili exemplo excusaverat, ipsum calumniari volunt et interrogant utrum liceat curare in Sabbatis; ut si non curaverit, crudelitatis aut imbecillitatis; si curaverit, transgressinois accusarent [Al. accusent].

(Vers. 11, 12 seqq.) « Ipse autem dixit illis : Quis erit ex vobis homo qui habeat ovem unam, et si ceciderit hæc Sabbatis in foveam, nonne tenebit et levabit [Al. allevabit] eam? Quanto magis melior est homo ove! Itaque licet Sabbatis benefacere. » Sic solvit propositam quæstionem, ut interrogantes avaritiæ condemnaret. Si vos, inquit, in Sabbato ovem et aliud quodlibet animal in foveam decidens, eripere festinatis, non animali, sed vestræ avaritiæ consulentes, quanto magis ego hominem, qui multo melior est ove, debeo liberare!

(Vers. 13.) « Tunc ait homini: Extende manum tuam. Et extendit, et restituta est sanitati sicut altera. >> In Evangelio, quo utuntur Nazaræni et Ebionitæ (quod nuper in Græcum de Hebræo sermone transtulimus, et quod vocatur a plerisque Matthæi authenticum), homo iste, qui aridam habet manum, cæmentarius scribitur: istius modi vocibus auxilium precans: Cæmentarius eram, manibus victum quæritans: precor te, Jesu, ut mihi restituas sanitatem, ne turpiter mendicem cibos. Usque ad adventum Salvatoris arida manus in synagoga fuit Judæorum, et Dei opera non fie

smi Salvatoris, quam ex Nazarenorum codice ipse recitat S. Pater ad cap. xI Isaiæ, aliter eaque brevius exponitur ab Epiphanio hæres. 30, § 13. At nihil inde aliud evincas, quam loca quædam fuisse a Nazaræis interpolata, itemque alia ab Ebionitis; non ita tamen ut diversa eorum Evangelia dici possent, quæ maximam partem convenirent. Recte adeo Hieronymus pro uno accepit.

bant in ea postquam ille venit in terras, reddita A est, sed et quotidie completur in conversione creest in apostolis credentibus dextera, et operi pristino restituta.

(Vers. 14.) Exeuntes autem Pharisæi, consilium faciebant adversus eum, quomodo perderent eum. » Quod Domino moliuntur insidias, livor in causa est. Quid enim fecerat, ut Pharisæos ad interfectionem 78 sui provocaret ? nempe quod homo extenderat manum. Quis enim Pharisæorum in die Sabbati non extendit manum, portans cibos, calicemque porrigens, et cætera quæ victui necessaria sunt? Si ergo manum extendere et alimenta sublevare vel potum in Sabbato, non est criminis : cur hoc in alio arguunt quod ipsi facere coarguuntur, præsertim cum iste cæmentarius nihil tale portaverit, sed ad præceptum Domini solam extenderit manum?

(Vers. 15, 17.) Jesus autem sciens, recessit inde, et secuti sunt eum multi, et curavit eos omnes. Et præcepit eis, ne manifestum eum facerent, ut adimpleretur quod dictum est per Isaiam prophetam dicentem (Isa. XLII, 1, 2). » Sciens insidias eorum, quod vellent perdere Salvatorem suum, recessit inde, ut Pharisæis contra se occasionem impietatis auferret.

(Vers. 18, 19.) « Ecce puer meus, quem elegi : dilectus meus, in quo bene complacuit animæ meæ. Ponam spiritum meum super eum, et judicium gentibus nuntiabit. Non contendet, neque clamabit. » Per Isaiam prophetam ex persona Patris hoc dicitur: Ponam spiritum meum super eum. Spiritus ponitur non super Dei verbum, et super Unigenitum, qui de sinu processit Patris, sed super eum, de quo dictum est: Ecce puer meus (Ibid.).

(Vers. 19.) « Neque audiet aliquis in plateis vocem ejus. » Lata enim est et spatiosa via, quæ ducit ad perditionem, et multi ingrediuntur per eam (Matth. vii, 13.) Qui multi vocem non audiunt Salvatoris, quia non sunt in arcta via, sed in spatiosa.

B

C

dentium, ut expulso dæmone, primum fidei lumen aspiciant, inde in laudes Dei tacentia prius ora laxentur.

(Vers. 25.) « Jesus autem sciens cogitationes eorum, dixit eis: Omne regnum in se divisum desolabitur, et omnis civitas vel domus divisa contra se, non stabit. » Turbæ stupebant et confitebantur eum, qui tanta signa faciebat, esse filium David Pharisæi vero opera Dei principi dæmoniorum deputabant. Quibus Dominus non ad dicta, sed ad cogitata respondit: ut vel sic compellerentur credere potentiæ ejus, qui cordis videbat occulta.

(Vers. 26.) « Et si Satanas Satanam ejicit, adversus se divisus est; quomodo ergo stabit regnum ejus?» Non potest regnum et civitas contra se divisa perstare; sed quomodo concordia parvæ res crescunt, ita discordia maximæ dilabuntur. Si ergo Satanas pugnat contra se, et dæmon inimicus est dæmonis, deberet jam mundi venisse consummatio; ut non haberent in eo locum adversariæ potestates, quarum inter se bellum, pax hominum est. Si autem putatis, o Scribæ et Pharisæi, quod recessio dæmonum obedientia sit in principem suum, ut homines ignorantes fraudulenta simula-, tione deludant, quid potestis dicere de corporum sanitatibus, quas Dominus perpetravit? Aliud est si membrorum quoque debilitates et spiritualium virtutum insignia dæmonibus assignatis.

(Vers. 27.) « Et si ego in Beelzebub ejicio dæmones, filii vestri in quo ejiciunt? Ideo ipsi judices vestri erunt. » Filios Judæorum, vel exorcistas gentis illius, ex more significat, vel apostolos, ex eorum stirpe generatos. Si exorcistas, qui ad invocationem Dei ejiciebant dæmones, coarctat interrogatione prudenti, ut confiteantur Spiritus sancti esse opus. 80 Quod si expulsio dæmonum inquit, in filiis vestris, Deo, non dæmonibus deputatur: quare in me idem opus non eadem habeat et causam? Ergo ipsi judices vestri erunt, non potestate, sed comparatione: dum illi expulsionem dæmonum Deo assignant; vos Beelzebub principi dæmoniorum. Sin autem de apostolis dictum est, quod et magis intelligere debemus, ipsi erunt judices eorum quia sedebunt in duodecim soliis, judicantes duodecim tribus Israel (Matth. xix, 28; Luc.

(Vers. 20, 21.) « Arundinem quassatam non confringet, et linum fumigans non exstinguet, donec ejiciat ad victoriam judicium et in nomine ejus gentes sperabunt. » Qui peccatori non porrigit manum, nec portat onus fratris sui, iste calamum quassatum confringit. Et qui modicam scintillam fidei contemnit in parvulis, hic linum extinguit fumigans. Quorum neutrum Christus fecit; ad hoc D XXII, 30). enim venerat, ut salvum faceret quod perierat.

(Vers. 22-24.) « Tunc oblatus est ei dæmonium habens, 79 cæcus, et mutus, et curavit eum, ita ut loqueretur et videret. Et stapebant omnes turbæ, et dicebant: Numquid hic est filius David? Pharisæi autem audientes, dixerunt: Hic non ejicit dæmones, nisi in Beelzebub principe dæmoniorum.»

Tria signa simul in uno homine perpetrata sunt: Cæcus videt, mutus loquitur, possessus a dæmone liberatur. Quod et tunc quidem carnaliter factum

1 Voculam, sui, restituunt nostri mss. aliaque id genus leviora passim taciti castigamus.

(Vers. 28.) « Si autem ego in spiritu Dei ejicio dæmones. » In Luca istum locum ita scriptum legimus: Si autem ego in digito Dei ejicio dæmones (Luc. x1, 20). Iste est digitus quem confitentur et Magi, qui contra Moysen et Aaron signa faciebant, dicentes: Digitus Dei est iste (Exod. viii, 19): quo tabulæ lapideæ scriptæ sunt in monte Sina (Deut. IX, 10). Si igitur manus et brachium Dei, Filius est; et digitus ejus Spiritus sanctus, Patris, et Filii, et Spiritus sancti una substantia est: non te

2 Duo mss. divisum contra se desolabitur; alii, desolatur.

scandalizet membrorum inæqualitas, cum ædificet A et fratres habeam, Jacobum, et Joseph, et Judam

(Marc. vi, 3); et homo vorator, et vini potator sim (Matth. x1, 19), talis opinio atque blasphemia 1, quanquam culpa non careat erroris, tamen habeat veniam propter corporis vilitatem. Qui autem manifeste intelligens opera Dei, cum de virtute negare non possit, eadem stimulatus invidia, calumniatur; et Christum Deique Verbum, et opera Spiritus sancti dicit esse Beelzebub isti non dimittetur neque in præsenti sæculo, neque in futuro.

(Vers. 33.) «Aut facite arborem bonam, et fructum ejus bonum: aut facite arborem malam, et fructum ejus malum. Siquidem ex fructu arbor agnoscitur.» Constringit eos syllogismo, quem Græci vocant puxtov, 82 nos inevitabilem possumus appellare: qui interrogatos hinc inde concluB dit, et utroque cornu premit. Si, inquit, diabolus malus est, bona opera facere non potest. Si autem bona sunt quæ facta cernitis, sequitur ut non sit diabolus qui ea facit. Neque enim fieri potest, ut ex malo bonum, aut ex bono oriatur malum. Quod autem sequitur: