nos: ut autem revelati fuerint filii Dei, et congregati in unum per ecclesiam, quam statuit „,uni 2) viro virginem castam exhibere, Christo,“ tunc et ipse liberabitur 3) a servitute corruptionis, sicut et ipse dicit: „ego 4) autem jam immolor, et tempus resolutionis meae instat. Cursum consummavi, fidem servavi: de cetero reposita est mihi corona justitiae." Hoc est liberatum esse a servitute corruptionis in libertatem gloriae filiorum Dei. Sed ab his, si videtur, exemplis etiam ad superiora conscende, et vide ipsius solis, et lunae, ac stellarum coeli, et totius mundi ministeria quomodo subjecta sunt vanitati, corruptionique deserviunt. Ad usus namque hominum alunt segetes, arborum 5) fructus producunt, herbamque camporum: atque eosdem in se revertentes anni circulos volvunt. Reparant enim quae praetereunt, et praeterire rursum, quae reparata sunt, sinunt, Ipsos quoque angelos, si ad sententiam Pauli respicias, quae dicit, quia,,omnes 6) ministeriales sunt spiritus ad ministerium missi propter cos, qui haereditatem capiunt salutis," intelliges tale') aliquid gerere, et huic corruptioni esse subjectos: credo etiam ipsos non volentes, 8) sed propter eum, qui subjecit eos in spe. „Voluntati 9) enim illius quis resistit?" Ego etiam de archangelis tale aliquid intelligere propheticis invitor eloquiis. Quid enim tantae vanitatis et tantae corruptionis invenias, quam bella gerere in hoc mundo? pugnas adversum se regum et gentium commovere? Vide ergo, quod et in his praecipuum archangelici ope

1) Mss. quidam: „ut autem revelati sunt." R.
2) II Cor. XI, 2. 3) Mss. quidam: „liberatur." R.
4) II Timoth. IV, 6. 7. 8.

5) Editi (v. c. edd. M.): „,arbores, fructus" etc. R.
6) Hebr. 1, 14.

7) Alias (v. c. in edd. M.): „tale quid gerere, et huic rationi esse subjectos." Male. R.

9) Cfr. Rom. VIII, 20.

9) Rom. IX, 19.

ris habetur officium, ') sicut Daniel propheta testatur, cum dicit, 2) quia archangelus loqueretur 3) ad eum, qui diceret ei, quod pugnaverit adversum principem Persarum, et *),,nemo, 3) inquit, fuit mihi adjutorio, nisi Michael princeps vester.“ Per haec ergo singula deprehenditur rationabilis,,creatura 6) vanitati esse subjecta non volens, sed propter eum, qui subjecit in spe." Spes namque est, ab his rebus corporeis ") et corruptibilibus aliquando cessandum.) Hanc enim habet 9) exspectationem creatura ista rationabilis, ut revelatio fiat filiorum Dei, propter quos angeli mittuntur 10) in ministerium, ut et ipsi cum his, quibus ministraverunt, haereditatem capiant salutis ut terrestrium et coelestium fiat 1) unus grex et unus pastor, et,,sit 12) Deus omnia in omnibus." Et ut evidentius de his, quae dixerat, confirmaret, addidit: „scimus 13) enim, quoniam omnis creatura congemiscit et condolet usque adhuc." Superius dixerat: „existimo 14) enim, quoniam non sunt condignae passiones hujus temporis ad futuram gloriam:" et cum ibi se existimare dixerit, in 13) his scire se dicit, quod omnis creatura con

1) Deest in libris antea editis (v. c. edd. M.): „officium." R.

2) Daniel. X, 13.
4) Daniel. X, 21.

3) Edd. Merlini: loquitur.

5) Editi (v. c. edd. M.):,,et nemo, inquit, fuit in adjutorium (al. fuit mihi adjutor) nisi" etc. R.

6) Rom. VIII, 20. Edd. M. et R. hoc loco, cfr. pag. 99. not. 10. coll. p. 93. not. 2.,,qui subjecit in spe." 7) Ed. M. I: corporis et corruptibilis aliquando. 8) Ed. M. II: cessandi. 9) Edd. Merlini: haberet. 10) Hebr. I, 14. 11) Ev. Joann. X, 16.

12) I Cor. XV, 28.
14) Rom. VIII, 18.

13) Rom. VIII, 22.

15) Editi (v. c. edd. M.): „et in his scire se dixit, quod omnis creatura congemiscit et condolet usque adhuc." R.

gemiscat et condoleat, quo') scilicet nihil in hoc sensu dubitationis habeatur. Creatura enim licet non volens subjecta sit, tamen quoniam voluntati cedit ejus, qui2) subjecit, etiam affectum quendam et caritatem circa eos exhibet, pro quibus videtur esse subjecta, et pro doloribus eorum dolet, et pro gemitibus gemit. Si vero, ut in aliis exemplaribus invenitur 3), ita legamus: „congemiscit 4) et parturit:" secundum illum sensum accipiemus,,parturit," quo dicit 5) Apostolus genuisse se per Evangelium eos, quos per fidem Christi produxit ad lucem; vel sicut de aliis alibi) dixit: „,filioli 7) mei, ) quos iterum parturio, donec formetur Christus in vobis." Parturit ') ergo et 1o) creatura eos, quos regenerat ad salutem. Quod si etiam hoc legentibus visum fuerit requirendum, cur in superioribus tertio nominaverit creaturam, 11) et nusquam dixerit: omnis creatura; ad ultimum vero dicat: „scimus 12) enim, quoniam omnis creatura congemiscit 13) et condolet:" potest sic intelligi, quia non omnis quidem 14) creatura est, quae ingemiscit et dolet, hoc est, quae necessitati corporis corruptibilis subjacet: omnis au

1) Ed. M. II: quia.

2) Editi (v. c. edd. M.): „qui subjecit eam, affectum" etc. R.

3) Edd. Merlini: invenitur, legimus: congemiscit etc. 4) Cf. Rom. VIII, 22.

6) Desideratur in editis
7) Galat. IV, 19.

5) I Cor. IV, 15. (v. c. edd. M.): „alibi." R.

8) Editi (v. c. edd. M.), et Msc. unus Regius: „filioli mei, quos adhuc parturio." R.

9) Sic. Msc. unus Reg. num. 1639., Rabanus, et editi (e. c. edd. M.). Mss. vero duo habent: „Parturit ergo et creat eos,quos" etc. R.

10) Deest,,et" in edd. M.

11) Edd. Merlini: creaturas.

12) Rom. VIII, 22.

13) Editi (v. c. edd. M.): „congemiscit, et parturit, et condolet." Male. R.

14) In editis (v. c. edd. M.) omittitur: „,,quidem." R.

tem creatura est, quae dolentibus condolet, et quae gementibus congemiscit. Omnis autem creatura superior agones et certamina nostra spectat, et dolet cum vincimur, ') cum vero vincimus gaudet: et multo plus, quam nobis, illis 2) inest gaudere cum gaudentibus, et dolere cum dolentibus.

5. „Non 3) solum autem, sed et nos ipsi primitias Spiritus habentes, etiam 4) ipsi intra nos gemimus adoptionem filiorum exspectantes, redemtionem corporis nostri. Spe enim salvi facti sumus. Spes autem, quae videtur, non est spes. Quod enim videt quis, quid sperat? Sed 5) si quod non videmus speramus, per patientiam exspectamus." Consuetudinem Apostolicae elocutionis esse saepe docuimus, cum dicit: „,non solum autem:"6) et nihil subjungit, cui aptari debeat, superioribus dictis esse referendum, sicut et') in praesenti capitulo intelligi datur. Tale namque est, quod dicere videtur: non solum omnis creatura congemiscit et condolet, sed et nos ipsi primitias Spiritus habentes, intrà nos gemimus. Et nos enim exspectamus adoptionem filiorum Dei, et redemtionem corporis nostri. Quamvis hoc ipso jam, quod Christo credimus, salutem nobis praestitam noverimus, tamen in spe adhuc est salus ista, non) in adspectu visibilium. Si enim jam videretur, non utique speraretur. Sperat enim quis, ut videat. Si vero videat quae sperabat, super

1) Editi (e. c. edd. M.): „,vincimur. Cum ergo vincimus gaudet" etc. R.

2) In editis (v. c. edd. M.) deest: „illis." R.

3) Rom. VIII, 23. 24. 25.

4) Editi (v. c. edd. M.): „et ipsi intra nos gemimus, adoptionem filiorum Dei" etc. R.

5) Editi (e. c. edd. M.): „Si autem quod non videmus" etc. R.

6) Deest,,autem" in edd. M.

7) Desideratur „et" in edd. M.

9) Sic Mss. omnes, Rabanus, et editi, nisi quod plerique (itemque edd. M.) omittant,,in." Sed tamen legendum videtur (?): „non in adspectu visibili." R,

fluum ') est ultra sperare quae videt. Nos autem spem non habemus in his, quae videntur, ne inanis sit spes nostra, sed in his, quae non videntur. Et ideo, quia quae non videntur speramus, et tam magna sunt tamque gloriosa, ut multis laboribus, multisque tribulationibus et periculis capiantur, idcirco ea per patientiam exspectamus, tanquam vix aliquando ventura. Haec diximus, directum quendam, et lucidiorem sermonibus ipsis Apostolicis ordinem dantes. Nunc, si videtur, quid est, quod novo hoc sermone indicet, videamus quod 2) dixit:,,sed 3) et nos ipsi primitias Spiritus habentes." Scimus) enim scriptum esse in lege: „primitias 3) areae et primitias torcularis non fraudabis:" et: „primitias 6) omnium frugum tuarum inferes in domum Domini Dei tui." Quid 7) ergo? Sicut primitiae areae et primitiae torcularis ejusdem) frugis sunt, cujus est et reliqua area, vel ejusdem liquoris, cujus et torcular, itane videbitur et quod dicit, primitiae Spiritus ex multis reliquis spiritibus sanctis et beatis unus aliquis esse praecipuus? An illud potius intelligemus, 9) quod, secundum ea, quae superius

1) Editi (v. c. edd. M.): „non est ultra sperare quod videt." R.

2) Ed. Ruaei sola: quo dixit.

3) Rom. VIII, 23. Edd. Merlini h. loco, cfr. p. 104. not. 3.,,sed nos ipsi primitias habentes spiritus."

4) Sic omnes Mss. nostri, et Rabanus. Editi vero (v. c. edd. M.): „Scriptum est enim, ut scimus, in lege.“ R. 5) Cf. Num. XVIII, 27. 6) Exod. XXXIV, 26. 7) Edd. Merlini: Quid ergo sicut etc.

8) Editi (v. c. ed. M. II.), et Msc. unus Reg. num. 1639. ejusdem liquoris est, cujus torcular: itane vide„,frugis sunt, cujus est et reliEd. M. I:,,ejusdem liquoris et cujus torcular? Itane videbitur" etc., omissis itidem reliquis verbis.

bitur" etc., et desunt verba: qua area, vel ejusdem.“ R.

9) Editi (v. c. edd. M.), et Mss. quidam: „intelligiinus, quod cum secundum ca" etc. R.