mus, nullo cogente, vel peccato servire, vel justitiae per obedientiam nostram: et ideo semper horum meminisse debemus, ne inanes querelas in peccati excusatione proferamus, quod') diabolus fecerit, ut peccaremus, aut naturae necessitas, aut fatalis conditio, aut cursus astrorum. Sed audi apertam Pauli sententiam, qua dicit: „cui2) vos exhibetis servos ad3) obediendum, servi estis, cui obedistis, sive peccati, sive justitiae." Post haec: gratias, inquit, Deo, quia fuistis servi peccati, obedistis autem ex corde in eam formam doctrinae, in quam traditi estis." Videtur haec ad eos dicere, de quorum vita profectuque praesumit, et de quibus jam superius dixerat:,,gratias 5) ago Deo per Jesum Christum pro omnibus vobis, 6) quia fides vestra annuntiatur 7) in universo mundo." Tum) deinde et illud ostendit, quod omnes homines primo serviant peccato. Sic enim scriptum est: „,quia 9) non est justus super terram, qui faciat bonum, et non peccet." Primo enim necesse est in omni homine illud compleri, quod scriptum est:,,sed 10) ubi venit mandatum, peccatum revixit." Hoc vero, quod sequitur, ad paucos dicitur, et eos, qui jam '') emendantur, scilicet 12) quod dicit: „gratias 13) autem Deo, quia fuistis servi peccati, obedistis autem ex corde in eam for

1) Alias (v. c. in edd. M.): „,quia (al., v. c. ed. M. II., quod, al. quam) diabolus fecit ut peccatorem, aut naturae aut cursus astrorum efficiat,“ al. „faciat.“ R. 2) Rom. VI, 16.

3) Edd. Merlini: ad obedientiam.

4) Rom. VI, 17. 5) Rom. I, 8.

6) Ed. M. I. male: nobis.

7) Ed. M. II: nunciatur.

8) Edd. Merlini: Tunc deinde etc.

9) Ecclesiast. VII, 20. 10) Rom. VII, 9.

1) Deest jam" in edd. M.

12) Desunt verba: „scilicet quod dicit,“ in edd. M. 13) Rom. VI, 17.

mam doctrinae, in quam traditi estis." Servi ergo fuimus') omnes peccati: sed ubi tradita est nobis forma doctrinae, et huic non utcunque, neque solis verbis, sed ex corde, ex 2) animo, ex tota devotione elegimus obedire, liberamur a servitute peccati, et efficimur servi justitiae. Unde vereor, ne forte plures simus, qui videamur suscepisse formam doctrinae justitiae, et verbis quidem vel professione justitiae videamur obedire, corde vero obediamus peccato, carnis adhuc in 3) nobis vitiis dominantibus. Et ideo ante omnia indigemus illa, de qua superius docuit, mortificatione membrorum. Quod 4) autem dixit: „formam 5) doctrinae, in quam traditi estis:“ requirendum puto, quomodo unusquisque tradatur. Invenimus namque, quod eos, qui „non) probant Deum habere in notitia,) tradat Deus secundum desideria cordis eorum in immunditiam, ut contumeliis afficiant corpora sua in semet ipsis:" et alios, qui „,commutaverunt ) gloriam incorruptibilis Dei, tradat in passiones ignominiae," de quibus in locis suis, prout potuimus, diximus. Et 9) hos ergo, qui semet ipsos exhibent servos justitiae per obedientiam, Deus tradidit, ut instituantur et imbuantur secundum 10) formam doctrinae justitiae. Movet au

mam

1) Edd. Merlini: omnes fuimus peccati.

2) Edd. Merlini: et animo.

3) Edd. Merlini: vitiis in nobis.

4) Editi (e. c. ed. M. I.): „Quam autem dixit foretc. R.

mam" etc.

Ed. M. II: quia autem dixit for

5) Rom. VI, 17.

6) Rom. I, 28. 24.

7) Ed. Ruaei, cfr. ed. nostrae Tom. VI. p. 61. not. 1., itemq. ed. M. l. „in notitiam.“

8) Rom. I, 23. 26.

9) Alias (v. c. in edd. M.): „Et hic ergo qui (al. eos qui) semet ipsos exhibent servos per obedientiam justitiae." R.

10) Editi (v. c. edd. M.): „,secundum formam justitiae doctrinae." R.

tem') me etiam hoc, quod non dixit: „obedistis2) ex corde" doctrinae, in „,quam traditi estis," sed 3) „formam doctrinae" posuit. Nec puto, quod unum esse senserit Apostolus doctrinam, et formam doctrinae; sed mihi videtur, quod formam doctrinae minus esse scierit, quam ipsam doctrinam; et nunc quidem in praesenti vita, dum in hoc corpore sumus, et „aggravat 4) terrenum hoc habitaculum sensum multa cogitantem," formam doctrinae habeamus, *) non ipsam doctrinam, sicut idem Apostolus in aliis dicit: „nunc 6) autem videmus per speculum in aenigmate:" ipsa autem doctrina sit, de qua dicit:,,tunc autem videbimus facie ad faciem." Unde et in praesenti vita puto quod formam atque umbram virtutum tenere possimus, ipsas vero virtutes tunc, cum venerint illa, quae perfecta sunt. Et ideo justus nunc 7) magis, ut mihi videtur, in umbra virtutum, quam in ipsis virtutibus vivit.) Et ob hoc fortassis Jeremias in Lamentationibus dicit: spiritus) vultus nostri Christus Dominus, cui diximus: in umbra ejus vivemus in gentibus." Quod si Christus est justitia, et sapientia, et veritas, et dicimus: ,,in umbra ejus vivemus in gentibus:" ergo in umbra justitiae, et in umbra sapientiae, et in umbra veritatis vivimus, etiamsi 10) justi, et sapientes, et veritatis amatores

1) Deest,,autem" in edd. M.

2) Editi (e. c. ed. M. I.): „obedientiae.“ Msc. unus: „obedientes." R. Cfr. Rom. VI, 17.

3) Ed. M. II: „,sed in formam" etc.

4) Sap. Salom. IX, 15.

5) Edd. Merlini: habemus.

6) I Cor. XIII, 12.

7) Deest,,nunc" in edd. Merlini et Genebrardi. R.

8) Editi (e. c. edd. M.): „vixit." Male. R.

9) Thren. IV, 20.

10) Msc. unus: „,etiamsi justitiae, et sapientiae," etc.

Deinde idem Msc. oporteat sciri."

Si quis se putat cognovisse Deum,

Al. „eum scire." R.

esse videamur. Propterea crgo dicitur: „,si') quis se putat cognovisse, nondum cognovit, quemadmodum oporteat scire." Fortassis 2) enim etiam ipsum Verbum Dei, secundum hoc, quod ,,Verbum 3) caro factum est, et habitavit in nobis," aliter in praesenti vitae statu, aliter cum venerit, 4) quod perfectum est, cognoscetur: et aliter nunc in forma servi, tunc vero aliter in forma Dei, et in Patris aequalitate sentietur. Pro quibus omnibus, vel „in) forma doctrinae," ut Apostolus dicit, et nondum in ipsa doctrina, vel „in 6) umbra Christi,“ ut Jeremias nominavit, et nondum in ipso Christo, vivere videmur inter Gentes.,,Liberati7) autem a peccato, servi facti estis justitiae." Expositio est in his eorum, quae superius dixit. Si enim ultra non serviatis peccato, certum est, quia liberati ab eo servi facti estis justitiae. Sed requiritur, quis est, qui liberat ) a peccato. Sine dubio veritatis agnitio. Sic enim dicebat Jesus ad Judaeos, qui crediderant ei: „si 9) credideritis verbo meo, agnoscetis veritatem, et veritas liberabit vos." Veritas est ergo, quae liberat a peccato, et veritatis agnitio. Certum est autem, quod omnis, qui liberatus fuerit a peccato, justitiae serviat. Quod autem dicimus: justitiae serviat: quoniam justitia una est ex virtutum choro, simile est, ac1o) şi diceremus, quia, si quis liberatus est a peccato, serviet veritati, et serviet sapientiae, et 11) serviet pudicitiae, et ser

1) I Cor. VIII, 2.

2) Edd. Merlini: Fortassis etiam esse ipsum etc.

3) Ev. Joann. I, 14.

5) Cf. Rom. VI, 17.

4) I Cor. XII, 10.

6) Cf. Thren. IV, 20.

') Rom. VI, 18. 8) Edd. Merlini: liberet.

9) Ev. Joann. VIII, 31. 32.

1o) Ed. M. I: „ut diceremus,“ ed. M. II: „ut si diceremus."

"') Editi (e. e. c. edd. M.): „,et serviet pudicitiae, prudentiae, et pietati." Sed omnes Mss. omittunt „pru

viet pietati

Sic enim ego audio et illud, quod dictum est: „aperite1) mihi portas justitiae, et ingressus in cas confitebor Domino." Non enim solius justitiae portas ingreditur, qui confiteri vult Domino, sed et veritatis, et sapientiae, et pietatis, et pudicitiae. Omnium namque una est aula virtutum, cujus sibi justitiae nomine 2) pandi januas postulat justus.

4.,,Humanum 3) dico propter infirmitatem carnis vestrae. Sicut enim, exhibuistis membra vestra servire immunditiae, et iniquitati ad iniquitatem, 4) ita nunc exhibete membra vestra servire justitiae in sanctificationem." Pudorem quendam per hace 5) incutit Apostolus auditoribus, ut hoc saltem obsequii dependant justitiae et sanotificationi, quod prius immunditiae iniquitatique 6) detulerant. Quid ergo tam humanum, hoc est, quid tam leve, quid tam sine onere, et quod nulla 7) prorsus possit carnis infirmitas excusare? „Sicut,) inquit, exhibuistis membra vestra servire 9) immunditiae et iniquitati ad iniquitatem, ita nunc exhibete membra vestra servire justitiae in sanctificationem." Ingloriosum quidem est, ut ita quis virtutibus sicut vitiis serviat. Multo enim amplius et multo intentius honoranda justitia est. Sed 1o) dentiae." Quidam etiam non habent „serviet“ ante „pietati." R. In edd. M. deest prius et.

') Psalm. CXVIII, 19. (CXVII.)

2) Editi (v. c. edd. M.): „nomine Paulus (al., v. c. ed. M. I., Pauli) januas postulat aperiri." R.

3) Rom. VI, 19.

5) Edd. Merlini: hoc.

4) Alias:,,injustitiam." R.

6) Edd. Merlini: et iniquitati.

7) Editi (v. c. edd. M.): „nulla ratione prorsus possit infirmitatis excusari." Sed omnes Mss. ut in nostro textu. R.

8) Rom. VI, 19.

") Edd. Merlini: „,servire iniquitati, ita nunc exhibete" etc., omissis reliquis.

10) Edd. Merlini: Sed et ego etc. Cfr. Rom. VI, 19.