ego, inquit, humane et communiter ago: eadem, postulo, similia requiro. Dudum currebant pedes vestri ad daemonum templa, nunc ') currant ad ecclesiam Dei. Currebant prius ad effundendum, nunc autem ad liberandum sanguinem currant. Protendebantur prius 2) manus, ut

aliena diriperent, nunc protendantur, ut propria largiantur. Circumspiciebant prius oculi mulierem, aut alienum aliquid ad concupiscendum, nunc circumspiciant pauperes, debiles, egenos ad miserandum. Aures delectabantur auditu vano vel bonorum derogationibus, nunc convertantur ad audiendum verbum Dei, ad explanationem legis, et ad capiendam sapientiae 3) disciplinam. Lingua, quae convitiis, maledictis, et turpiloquiis assueta 4) est, nunc) convertatur ad benedicendum Dominum in omni tempore: sermonem sanum proferat et honestum, ut det gratiam audientibus, et veritatem loquatur 6) cum proximo suo. Sed quid opus est haec singula persequi, cum pateat etiam tibi, uniuscujusque membri ministerium, quod exhibuit vitiis, aptare virtutibus, et actum, quem exhibuit immunditiae, ad castitatem nunc sanctificationemque convertere? Videtur sane hic justitiam pro omnibus simul virtutibus nominasse, sicut e contrario iniquitatem pro omnibus simul vitiis posuisse. Addidit') sane: „justitiae ®)

1) Alias (v. c. in edd. M.):,,nunc autem concurrant" etc. R.

2) Edd. Merlini: manus prius.

3) Editi (v. c. edd. M.): „sapientiam et disciplinam." R.

4) Genebrardus (itemq. ed. M. II.): „erat assueta.“ R. Ed. M. I. „assueta" omisso „est."

5) Ed. R. sola: convertatur nunc etc.

Psalm. XXXIV, 1. 2. (XXXIII.)

6) Cfr. Ephes. IV, 25.

7) Editi:,,Addit quoque." Msc. unus: „Addidit quoEdd. Merlini: „Addit sane." que." R.

8) Rom. VI, 19. Edd. Merlini: Addit sane justitiae sanctificationem.

in sanctificationem:" quo videlicet castitatis partem et generaliter cum caeteris, et per semet ipsam specialiter commendaret. Sed et illud adspice, quod ubique per haec arbitrii libertatem designat, et ostendit, unumquemque habere in sua potestate, ut, quae ante iniquitati ad iniquitatem servitia dependebat, ') haec, 2) converso in melius proposito, justitiae sanctificationique dependat: quod utique fieri non posset, si3) aut natura, ut quibusdam videtur, repugnaret, aut astrorum cursus obsisteret.

、 5. „Cum1) cnim servi essetis peccati, liberi eratis ") justitiae. Quem ergo fructum habuistis tunc in illis, in quibus nunc erubescitis? Nam finis illorum mors est. Nunc vero liberati a peccato, servi autem facti Deo, habetis fructum vestrum in sanctificationem, finem vero vitam aeternam." Quomodo ) quis peccati servus sit, sufficienter jam in superioribus dictum est, cum exponeremus illum locum: „nescitis, ') quia, cui3) vos exhibetis servos ad obediendum, servi estis ejus, cui obedistis, sive peccati, sive justitiae ?" Cum ergo quis peccato servit, justitiae liber est, hoc est, alienus a justitia. Hic enim liberum alienum dicit, et recte quidem. Nemo enim pot-` est) simul et peccato servire, et justitiae, sicut et Salva

1) Editi (v. c. ed. M. I.): „dependebant," et infra: "dependant." R.

2) Ed. M. I:,,haec conversa in melius proposito justitiae" etc.; ed. M. II:,,haec conversa in melius propositum justitiae" etc.

3) Sic Mss. et Rabanus. Editi vero (v. c. edd. M.): ,,si necessitas naturae." R.

4) Rom. VI, 20. 21. 22.

5) Edd: Merlini: fuistis.

6) Alias: „,Quoniam," al.,,Quod." R.

7) Rom. VI, 16. coll. p. 8. notis 9. et 10.

8) Edd. Merlini: cui exhibetis vos servos etc.

9) Edd. Merlini: potest et peccato simul et justitiae

servire, sicut Salvator dixit.

ORIGENIS OPERA. TOM. VII.

2

tor dixit, quia „nemo 1) potest duobus dominis servire.“ Sed de his plenius 2) supra diximus. Illud sane notandum est, esse et libertatem culpabilem, et laudabilem servitutem. Nam liberum esse justitiae, crimen est; servum vero esse, laudabile. Quod autem dicit justitiae servum fieri, simul intellige et sapientiae, et pietati et pudicitiae, et omnibus una virtutibus: sicut e contrario qui peccat, servus est simul et concupiscentiae malae, et irae, et furoris, et impudicitiae, et rapinae; et omnibus simul vitiis ac sceleribus servit. Unde nosmet ipsos semper 3) discutere debemus per singula quaeque, quae gerimus, et in

unoquoque actu considerare, cuinam serviamus, peccatone ad iniquitatem, an justitiae in sanctificationem. „Quem) ergo, inquit, 5) fructum habuistis tunc in illis, in quibus nunc erubescitis? Nam finis illorum mors est." Fructum et bonorum et malorum esse docet Scriptura divina, ut ipse Salvator in Evangeliis dicit: „aut“) facite arborem bonam, et fructum ejus bonum; aut facite arborem malam, et fructum ejus malum." "Non") potest arbor bona fructus malos facere, neque arbor mala fructus bonos facere." In quibus propositum et voluntas hominis, arbor dici videtur vel bona, vel mala, fructus vero ejus opera. Si quis igitur convertat animum) et propositum ad justitiam, erubescit sine dubio, et 9) ipse se notat de prioribus gestis, quae egit positus

1) Matth. VI, 24. 2) Edd. Merlini: plenissime. 3) Edd. Merlini: discutere semper debemus per singula, quae gerimus, etc.

4) Rom. VI, 21.

5) Deest „,inquit“ in edd. M.

6) Matth. XII, 33.

7) Matth. VII, 18.

et fructum bonum.

Edd. Merlini fructum malum

*) Ed. Ruaei sola: animos.

*) Alias: „et ipse se renovat," al. „et ipsa notat.“ R.

sub peccato, quia „finis1) illorum mors est." Sed requiro, quae mors? Certum est, quia 2) non ista communis. Non enim quis post mortem convertitur ad justitiam, vel pro male gestis praeteritis erubescit. Quid ergo est? Num quidnam peccati 3) mortem dicere videtur, quoniam,anima, quae peccat, ipsa morietur?“ An illud magis potest intelligi, quod istam mortem dicat, 4) qua cum Christo peccato morimur, et vitiis ac sceleribus finem damus, ut3) propter hoc dixisse videatur, quia „finis illorum mors est?" "Nunc 6) vero liberati a peccato, servi autem facti Deo, habetis fructum vestrum in sanctificationem, finem vero vitam aeternam." Fructus fructibus comparat: et peccati quidem fructus, pro quibus nunc, hoc est, postea quam liberati a peccato, et servi1) facti Deo, sancti erubescunt, pronuntiat morte finiri: fructus vero justitiae, qui sunt in sanctificationem, finem dicit accipere vitam aeternam. In quo illud primo non est omittendum, quod fructus quidem eos, pro quibus nunc ®) erubescimus, in quo sint, noluit nominare: eorum vero fructum, qui liberati sunt a peccato, et servi facti sunt Deo, dicit esse in sanctificationem. Bonorum enim frequentius quam malorum habenda memoria est. Quod autem prius de malis fructibus et fine eorum, postea vero de fructi

1) Rom. VI, 21.

2) Deest in libris antea editis (e. c. in edd. M.) „quia.“ R.

3) Edd. Merlini: mortem peccati. Cfr. Ezech. XVIII, 4.

4) Editi (v. c. edd. M.): „dicit.“ R,

5) Editi (e. c. edd. M.):,,ut post haec (Msc. unus: ut post hoc. Rabanus: ut Apostolus haec) dixisse videatur" etc. R. Rom. VI, 21.

-

6) Rom. VI, 22.

7) Edd. Merlini: servi autem facti Deo.

8) Editi (v. c. ed. M. I.) perperam: „non erubesciEd. M. II: nos erubescimus.

mus." R.

bus, qui in 1) sanctificationem sunt, et de fine eorum, qui 2) est vita aeterna, memoravit, vide, quia simile est hoc dicto prophetico illi, quo 3) ait: „ego 4) occidam, et ego vivere faciam :" et iterum:,,percutiam, et ego sanabo:" et rursum in Job: „,ipse 5) dolere facit, et remedium dat: percuti, et manus ejus sanat." Quae omnia illuc adspiciunt, quod ante moriendum est cum Christo, et ita convivendum: et ante compatiendum, et ita conregnandum. Nisi enim prius per poenitentiam peccato 6) moriamur, non possumus per justitiam vivere Deo. Sed et hoc, quod 7) superius dixit: „liberati ) autem a peccato, servi facti estis justitiae:" nunc autem, cum similiter dixerit: „liberati 9) autem a peccato:" non similiter dixit: „,servi facti estis justitiae:" sed: „,servi facti estis Deo:" non est otiosa distinctio. Per hoc enim ostenditur, quod, posteaquam quis liberatus a peccato fuerit, servire debet primo justitiae et omnibus virtutibus simul, ut inde per profectum adscendat ad hoc, ut servus fiat Deo, quamvis et servire justitiae, servire 10) sit Deo. Christus est enim justitia, et servire Christo, servire Deo est. Est tamen ordo profectuum, et 11) sunt in virtútibus gradus: et idcirco dicitur Christus regnare, profecto secundum hoc, quod justitia est, donec in unoquoque compleatur plenitudó virtutum: ubi vero mensura fuerit

1) Alias (v. c. in ed. M. I.): „in sanctificatione sunt." R.

2) Ed. Ruaei sola: quae est etc.

3) Ed. Ruaci: quo ipse ait.

4) Deut. XXXII, 39. 5) Job. V, 18.

6) Edd. Merlini: moriamur peccato.

7) Editi (v. c. edd. M.): „quia superius dixerit." R. 8) Rom. VI, 18. 9) Rom. VI, 22.

10) Edd. Merlini: servire Deo sit.

11) Alias: et sunt profectibus gradus;" al:,,et sunt profectibus et virtutibus gradus." R. - Edd. Merlini: „,et sunt profectibus vel virtutibus gradus."