perfectionis expleta, tunc dicitur tradere,,regnum 1) Deo et Patri," ut jam sit ,,Deus omnia in omnibus." Sed et illud adhuc observandum puto, quoniam collationem diximus fructuum malorum, et fructuum bonorum fecisse Apostolum -9 quod ibi quidem, ubi de malis fructibus dicebat, non dixit: fructum vestrum habuistis, in ,,quibus nunc erubescitis:“ sed dixit: „quem2) ergo fructum habuistis?" ubi vero de bonis fructibus dicit, addit,,vestrum." Sic enim scribit: „,habetis 3) fructum vestrum in sanctificationem." Per quod indicare mihi videtur, quod fructus malus, fructus erubescendus et poenitendus, non est noster fructus. Non enim malam in nobis arborem Deus plantavit, quae fructus malos proferret, sicut et ipse dicit per prophetam : „ego) te plantavi vitem fructiferam totam veracem: quomodo conversa es in amaritudinem vitis alienae?" Fructus ergo malos etiamsi afferamus, non sunt nostri, sed alieni, id est, peccati: fructus 5) vero bonos si afferamus in sanctificationem, nostri sunt fructus. Istos enim fructus ut afferret humana natura, a conditore suo 6) suscepit. Nam) illi alieni non sunt in nobis seminati a Deo. Vis autem scire, quia Dominus non seminat malos fructus? Audi eum ) in Evangelio dicentem: ,,nonne 9) bonum semen seminavimus in agro? Unde

') I Cor. XV, 24. 28.

2) Rom. VI, 21.

3) Rom. VI, 22.

4) Jerem. II, 21. Ed. Ruaci sola: in amaritudine vitis etc.

5) Ed. M. II: fructus vero boni si cos afferamus etc. 6) Deest,,suo" in edd. M.

7) Editi (v. c. edd. M.): „Nam illi alieni sunt in nobis non seminati a Deo." Msc. unus: „Nam illi sunt alieni (al. alienati sunt) non sunt in nobis seminati a Deo." R.

8) Deest,,eum" in edd. M.

9) Matth. XIII, 27. 28.

ergo habet zizania? Et') respondens dixit: inimicus homo hoc fecit." Et adhuc vis amplius discere, quia isti carnis fructus non sunt nostri, sed alieni? Ipse 2) iterum Dominus 3) in Evangelio dicit: „si1) in alieno fideles non fuistis, quod vestrum est quis dabit vobis?" Sic ergo profundae rationis mysterio in malo quidem fructu Apostolus non addidit,,vestrum :" de bono autem dicit: „habetis") fructum vestrum in sanctificationem." Quod autem perfectiores dicat 6) hos, quos servire Deo nominat, quam illos, quos primo servire justitiae dixerat, etiam ex hoc probatur, quod horum fructum in sanctificationem posuit: qui intelligi possunt") hi esse, qui se castitati et continentiae devoverunt; illi autem, quos servos dixit esse justitiae, possunt3) etiam hi videri, qui in conjugiis positi, justitiae tamen et omnibus virtutibus operam praebent. De vita autem aeterna, quamvis et in aliis locis saepe a nobis dictum sit, tamen et in praesenti breviter perstringendum est, quod aeternitas in Scripturis aliquando pro eo ponatur, ut finem nesciat, aliquando vero, ut in praesenti quidem saeculo finem non habeat, habeat tamen in futuro. Aliquando temporis alicujus, vel etiam vitae unius hominis spatium aeternitas appellatur, ut est illud in lege scriptum de servo Hebraeo: „si9) dilexerit, inquit, uxorem suam, et filios suos, et permanere voluerit in servi

') Editi:,,Et respondentes dixerunt." Mss. quidam: "Et respondit." R.

2) Editi (v. c. edd. M.): „Ipse etiam." R.

3) Edd. Merlini: in Evangelio Dominus dicit.

tute propter') ipsos, subula, inquit, pertundes 2) aurem ejus 3) in poste, et erit tibi servus in aeternum.“ Aeternum hic sine dubio tempus vitae hominis posuit. Et iterum in Ecclesiaste dicitur:,,generatio 4) vadit, et generatio venit, terra autem in aeternum stat:" hic aeternum praesentis saeculi tempus ostendit: Ubi vero dicit vitam aeternam, ad illud adspiciendum est, quod ipse Salvator dixit: „,haec 5) est autem vita aeterna, ut cognoscant te solum verum Deum, et quem misisti Jesum Christum:“ et iterum: „Ego 6) sum via, et7) veritas, et vita.“ Et ipse Apostolus in) aliis dicit, quia „rapiemur 9) in nubibus obviam Christo in aëra, et ita 10) semper cum Domino erimus." Sicut ergo semper cum Domino esse, finem non habet, ita et11) vita aeterna nullum finem habere credenda est.

6. Stipendia 12) enim peccati mors: gratia autem Dei vita aeterna, in Christo Jesu Domino nostro." Simile est hoc, quod dixit: „stipendia peccati mors:" illi, quod superius dixerat: „finis 13) autem illorum mors." Quorum 14) autem? Illorum sine dubio, pro 1) „,quibus nunc erubescitis," quorum 16) fructus nec nominare quidem

་

1) Sic. Msc. unus. Caeteri vero Mss. et editi (v. c. edd. M.): „propter ipsam." R.

2) Ed. M. I: pertundens.
3) Deest ejus" in edd. M.

4) Ecclesiast. I, 4. - Edd. Merlini: stat in aeternum. 5) Ev. Joann. XVII, 3.

7) Deest,et" in edd. M.

6) Ev. Joann. XIV, 6.

8) Edd. Merlini: dicit in aliis.

9) I Thess. IV, 17. 10) Edd. Merlini: sic. 11) Deest,,et" in edd. M.

13) Rom. VI, 21.

12) Rom. VI, 23.

14) Edd. Merlini: Quorum autem illorum? Sine dubio etc.

15) Rom. VI, 21.

16) Editi (v. c. edd. M.): „quorum fructus ne (edd.

aestimat dignum. Et iterum: „gratia ') autem Dei vita aeterna, in Christo Jesu Domino nostro:" simile est illi, quod dixit: „,habetis 2) fructum vestrum in sanctificationem, finem vero vitam aeternam." Bene autem metaphoram, id est, figuram militiae ex initio propositam servat, ut militantibus sub 3) peccato rege, imo potius tyrannidi ejus parentibus, stipendia debita mortem dicat exsolvi. Deum vero non erat dignum militibus suis stipendia quasi debitum aliquod dare, sed donum et gratiam, quae est ,,vita 4) aeterna in Christo Jesu Domino nostro." Ego non puto etiam hoc vacuum esse, quod ad vitam aeternam addidit: „in Christo Jesu Domino nostro:" sed quia fortassis seiri voluit, aliud esse vitam aeternam solum, et aliud vitam aeternam in Christo Jesu. Et 5) illi enim, qui surgent in confusionem et opprobrium sempiternum, habebunt ) quidem vitam aeternam, non tamen in Christo Jesu, sed in confusione et opprobrio aeterno: justi7) vero, qui surgent) in vitam aeternam, in Christo Jesu habebunt vitam aeternam. Peccatum ergo 9) militibus suis, in quibus regnat, stipendia digna largitur mortem. Mortem autem dicimus non hanc corporalem, sed illam, de qua scriptum est, quia,anima, 1o) quae peccat, ipsa

M. nec) nominare dignum. Et iterum: gratia autem Dei in Christo" etc., omissis verbis:,,vita aeterna." R.

1) Rom. VI, 23. 3) Msc. unus cum cati rege." Alter Msc. Msc. Reg. num. 1639.,

4) Rom. VI, 23.

2) Rom. VI, 22.

editis (e. c. edd. M.):,,sub pecsub peccati lege." Sed rectius et Rabanus, ut in nostro textu. R.

5) Edd. Merlini: Illi enim, qui etc. Cfr. Jerem. XXIII, 40.

6) Edd. Merlini: habent.

2) Edd. Merlini: justi autem.

8) Alias:,,surgunt," et paulo post: „habent." Malc. R. 9) Editi (v. c. edd. M.): „Peccatum vero." R. 10) Ezech. XVIII, 4.

morietur." Et quamvis de diversitate mortis a nobis saepe jam dictum sit, tamen quia praesens admonuit locus, apertius eadem repetere, et in unum, quae sparsim sunt dicta, colligere neque mihi pigrum sit, neque ') legentibus onerosum. Mors 2) in Scripturis unum quidem nomen est, sed multa significat. Etenim separatio corporis ab anima mors nominatur. Sed haec neque 3) mala, neque bona dici potest: est enim media, quae dicitur indifferens. Et rursus separatio animae a Deo mors appellatur, quae per peccatum venit. Haec aperte mala est, quae et peccati stipendium nominatur. 4) Hanc mortem Deus non fecit, neque laetatur in perditione vivorum: sed") invidia diaboli mors haec introivit in orbem terrarum. Et 6) iterum ipse auctor mortis hujus, diabolus, mors appellatur, et ipse est, qui dicitur 7) inimicus Christi novissimus destruendus. Sed et inferni locus, in quo animae detinebantur a morte, etiam ) ipse mors appellatur. Dicitur vero et illa mors laudabilis, qua peccato quis moritur, et Christo consepelitur, per quam emendatio fit animae, et vita aeterna conquiritur. Cum ergo tanta differentia in hoc uno nomine mortis habeatur, si

1) Edd. Merlini: nec legentibus etc.

2) Edd. Merlini: Mors quidem in unum quidem etc.

3) Desunt verba: „,neque mala," in ed. Genebrardi. Deinde Msc. unus:,,atque dicitur indifferens," quibus verbis addunt editi (v. c. edd. M.): „id est, communis," quod omittitur in omnibus Mss. nostris. R.

4) Rom. VI, 23.

5) Editi (v. c. edd. M.):,,invidia diaboli mors introivit" etc., absque sed." Al. „invidia autem diaboli mors introivit" etc. R.

6) Edd. Merlini: Et ipse iterum etc.

7) I Cor. XV, 26.

8) Editi (e. c. edd. M.): „etiam ipsa mors appellatur. Dicitur etiam illa mors" etc., et postea Msc. unus. »per quam emendatio fit animae." R.