Rigor favore temperandus.
Judicis auxilium sub iniquâ lege rogato;
Ipsæ etiam leges cupiunt ut jure regantur.
Feras quæ tuâ culpâ pateris.
Quod merito pateris, patienter ferre memento;
Cumque reus tibi sis, ipsum te judice damna.
Multa legenda, sed cum judicio.
Multa legas facito: perlectis *perlege multa;
Nam miranda canunt, sed non credenda poëtæ.
Modestè in convivio loquendum.

Inter convivas fac sis sermone modestus:
Ne dicare loquax, dum vis urbanus haberi.

Iracundia uxoris non formidanda.

Conjugis iratæ nolito verba timere ;
Nam lachrymis struit insidias, dum fœmina plorat.

Quæsitis utendum, non abutendum.

Utere quæsitis, sed ne videaris abuti ;

Qui sua consumunt, cum deest, aliena sequuntur.

Mors non formidanda.

Fac tibi proponas mortem non esse timendam ;
Quæ bona si non est, finis tamen illa malorum est.
Uxor proba, si loquax, ferenda.

*al neglige.

Uxoris linguam, si frugi est, ferre memento;
Namque malum est te nolle pati, hanc non posse tacere.

Pietas erga parentes.

Æquâ diligito charos pietate parentes;
Nec matrem offendas, dum vis bonus esse parenti.

LIB. IV. PRÆFATIO.

SECURAM quicunque cupis traducere vitam,
Nec vitiis hærere animum, quæ moribus obsunt;
Hæc præcepta tibi semper relegenda memento:
Invenies aliquid quo *te nitare magistro,
Divitiarum contemptus.
DESPICE divitias, si vis animo esse beatus;
Quas qui suspiciunt, mendicant semper, avari.
Vivere secundùm naturam optimum.

Commoda naturæ nullo tibi tempore deerunt,
Si contentus eo fueris quod postulat usus.

Res ratione regenda.
Cum sis incautus, nec rem ratione gubernes,
Noli fortunam, quæ ||nulla est, dicere cæcam.

*al. quo vitæ utare al. tu te utare.

Amor pecuniæ ad usum.

Dilige §denarium, sed parcè dilige formam,
Quam nemo sanctus nec_honestus captat †habere.

In valetudine ne opibus parcas.

Quum fueris locuples, corpus curare memento;
Æger dives habet nummos, sed non habet ipsum.

Castigatio paterna ferenda.
Verbera cùm tuleris discens aliquando magistri,
Fer patris imperium, cùm verbis exit in iram.
Certa et utilia agenda.

Res age quæ prosunt: rursus vitare memento
In quibus error inest, nec spes est certa laboris.
Libentur donandum.

Quod donare potes, gratis *concede roganti;
Nam rectè fecisse bonis in parte ||lucrosum est.

Sal denari. fal. ab ære.

tal. se.

*al. ne vende. ¡¡al. lucrorum.

Suspicio statim expendenda.
Quod tibi suspectum est, confestim discute quid sit;
Namque solent, primo quæ sunt neglecta, nocere.

Venus abstinentiâ cohibenda.

Cùm te detineat Veneris damnosa voluptas,
Indulgere gulæ noli, quæ ventris amica est.
Homo malus, fera pessima.

Cùm tibi proponas animalia cuncta timere,
Unum hominem tibi præcipio plus esse timendum.

Sapientia fortitudini præferanda.

Cum tibi prævalidæ fuerint in corpore vires,

Fac sapias; sic tu poteris vir fortis haberi.

Amicus cordis medicus.

Auxilium à notis petito, si fortè laboras;
Nec quisquam melior medicus, quàm fidus amicus.

Sacrificium spiritus dejectus.

Cùm sis ipse nocens, moritur cur victima pro te?
Stultitia est morte alterius sperare salutem.

Amicus ex moribus diligendus.

Cùm tibi vel socium, vel fidum quæris amicum,
Non tibi fortuna est hominis, sed vita petenda.

Avaritia vitanda,
Utere quæsitis opibus; fuge nomen avari;

Quid tibi divitiæ prosunt, si pauper abundas ?

Voluptas inimica fama.

Si famam servare cupis, dum vivis, honestam;
Fac fugias animo, quæ sunt mala gaudia vitæ.

Senem etiam delirum ne irriseris.

Cum sapias animo, noli irridere senectam ;
Nam quicunque senet, sensus puerilis in illo est.

Opes fluxa, ars perpetua.
Disce aliquid; nam cùm subitò fortuna recessit,
Ars remanet, vitamque hominis non deserit unquam.

Mores ex verbis cogniti.

Perspicito tecum tacitus, quid quisque loquatur;
Sermo etenim mores et celat et indicat idem.

Ars usu juvanda.

Exerce studium, quamvis perceperis artem;

Ut cura ingenium, sic et manus adjuvat ușum.

Multùm ne cures venturi tempora fati;
Non metuit mortem qui scit contemnere vitam.

Discendum et docendum.

Disce, sed a doctis; indoctos ipse doceto;
Propaganda etenim rerum doctrina bonarum est.

Bibendi ratio.

Hoc bibe quod possis, si tu vis vivere sanus :
Morbi causa mali nimia est *quandoque voluptas. *al.quæcunque.

Ne damnes quod probaveris.

Laudâris quodcunque palam, quodcunque probâris,

Hoc vide ne rursus levitatis crimine damnes.

Circumspectus utrâque fortuna esto.

Tranquillis rebus quæ sunt adversa *timeto:
Rursus in adversis meliùs sperare memento.
Studio crescit sapientia.
Discere ne cesses: curâ sapientia crescit:
Rara datur longo prudentia temporis usu.

Parc laudandum.

Parcè laudato: nam quem tu sæpe protâris,
Una dies, qualis fuerit, monstrabit, amicus,

Discere non pudeat.

Non pudeat, quæ nescieris, te velle doceri :
Scire aliquid laus est, sturpe est nil discere velle.
Rebus utendum ad sobrietatem.

Cum Venere et Baccho lis est, sed juncta voluptas :
Quod blandum est, animo complectere, sed fuge lites.
Tristibus et tacitis non fidendum.

Demissos animo, ac tacitos vitare memento:
Quâ flumen placidum est, forsan latet altiùs unda.

*al. caveto.

tal. culpa.

Sors sorti conferenda.
Cùm tibi displiceat rerum fortuna tuarum,
Alterius specta #quo sis discrimine pejor.

Ultra vires nihil aggrediendum.
Quod potes, id tenta: nam littus carpere remis
Tutius est multò, quam svelis tendere in altum.
Cum justo iniquè non contendendum.

Contra hominem justum pravè contendere noli:
Semper enim Deus injustas ulciscitur iras.
Fortuna utraque æquè ferenda.

Ereptis opibus noli tu flere querendo :
Sed gaude potius, tibi si contingat habere.
Ab amico quid ferendum.

Est jactura gravis, quæ sunt amittere damnis :

Sunt quædam, quæ ferre decet patienter amicum.

Tempori non confidendum.

Tempora longa tibi noli promittere vitæ :

‡ al. qui sit.

§al. velum.

Quocunque ingrederis sequitur mors, corpus ut umbra.

Deus quibus placandus.

*Thure Deum placa: vitulum sine crescat aratro :

Ne credas placare Deum, dum cæde litatur.

A potentioribus læsus dissimula.

Cede locum læsus, fortunæ cede potenti:
Lædere qui potuit, prodesse aliquando valebit.

Castiga teipsum.

Cùm quid peccaris, castiga te ipse subinde :
Vulnera dum sanas, dolor est medicina doloris.
Amicus mutatus, non vituperandus.
Damnâris nunquam, post longum tempus, amicum;

Mutavit mores; sed pignora prima memento.

Beneficiis collatis attende.

Gratior officiis, quo sis magè charior, esto:
Ne nomen subeas quod dicitur fofficiperda.

Suspicionem tolle.

Suspectus cave sis, ne sis miser omnibus horis :
Nam timidis et suspectis aptissima mors est.

Humanitas ergo servos.

Cùm fueris famulos proprios mercatus in usus,
Ut servos dicas, homines tamen esse memento.

al. si nil

* al. Ture.

†al. officiperdæ.

Occasionem rei commoda ne prætermittas.

Quam primum rapienda tibi est occasio prima,
Ne rursus quæras, quæ jam neglexeris antè.

Non letandum repentino obitu.

Morte repentinâ noli gaudere malorum :
Felices obeunt, quorum sine crimine vita est.
Pauper simulatum, vitet amiісит.

Cùm tibi sit conjux, *ne res et fama laboret,
Vitandum ducas inimicum nomen amici.

Junge studium.

Cùm tibi contigerit studio cognoscere multa ;
Fac discas multa, et vites †nil velle doceri.
Brevitas memorie amica.

Miraris verbis nudis me scribere versus ?
Hos brevitas sensûs fecit conjungere binos.

Dum manducatis,

REGIMEN MENSE HONORABILE.

*al. nec.

NEMO CIBUM CAPIAT, DONEC BENEDICTIO FIAT.

Vultus hilares habea

Sal cultello capia

Quod edendum sit, ne peta-
Non nisi depositum capia-
Rixas et murmura fugia-
Manibus erectis sedea-
Mappam mundam tenea-
Ne scalpatis cavea-
Aliis partem tribua-
Morsus non rejicia-

Modicum sed crebro biba

Grates DEO per CHRISTUM refera-
Privetur mensa qui spreverit hæc documenta.

Ο 2

tis.

tal. non.