to fuccedat quod agunt; atque ut quod fequuntur teneant. Quod fi cui mortalium cordi & curac fit, non tantum inventis haerere, atque iis uti, fed ad ulteriora penetrare; atque non difputando adverfarium, fed opere naturam vincere; denique non belle & probabiliter opinari, fed certo & oftenfive fcire; tales tanquam veri fcientiarum filii, nobis (fi videbitur) fe adjungant; ut omiffis naturae atriis, quae infiniti contriverunt, aditus aliquando ad interiora patefiat. Atque ut melius intelligamur, utque illud ipfum quod volumus, ex nominibus impofitis magis familiariter occurrat; altera ratio five via, anticipatio mentis; altera interpretatio naturae, a nobis appellari confuevit.

neft,

EST etiam quod petendum videtur. Nos certe cogitationem fuscepimus & curam adhibuimus, ut quae a nobis proponentur, non tantum vera effent, fed etiam ad animos hominum (licet miris modis occupatos & interclufos) non incommodè aut afpere accederent. Veruntamen aequum ut ab hominibus impetremus, (in tanta praefertim doctrinarum & fcientiarum reftauratione) ut qui de hifce noftris aliquid, five ex fenfu proprio, five ex authoritatum turba, five ex demonftrationum formis, (quae nunc tanquam leges quaedam judiciales invaluerunt) ftatuere aut exiftimare velit; ne id in tranfitu & velut aliud agendo, facere fe poffe fperet; fed ut rem pernofcat; noftram, quam defcribimus & munimus, viam ipfe paulatim tentet; fubtilitati rerum quae in experientia fignata eft affuefcat; pravos denique, atque alte haeréntes mentis habitus, tempeftiva & quafi legitima mora corrigat; atque tum demum (fi placuerit) poftquam in poteftate fua effe coeperit, judicio fuo utatur.

Summa, digefta in

APHORISMO S.

APHORISMI de interpretatione Naturae, & regno ad

HOMINIS.

APHORISMUS I.

COMO naturae minifter & interpres tantum facit & intelligit, quantum de naturae ordine, re vel mente obfervaverit: nec amplius fcit aut poteft.

H

II. NEC manus nuda, nec intellectus fibi permiffus, multum valet; inftrumentis & auxiliis res perficitur; quibus opus eft, non minus ad intellectum quam ad manum. Atque ut inftrumenta manus motum aut cient aut regunt; ita & inftrumenta mentis, intellectui aut fuggerunt aut

cavent.

III. SCIENTIA & potentia humana in idem coincidunt, quia ignoratio caufae deftituit effectum. Natura enim non nifi parendo vincitur: Et quod in contemplatione inftar caufae eft; id in operatione inftar regulae eft.

IV. AD opera nil aliud poteft homo, quam ut corpora naturalia admoveat & amoveat: reliqua natura intus tranfigit.

V. SOLENT fe immifcere naturae (quoad opera) mechanicus, mathematicus, medicus, alchymifta & magus: fed omnes (ut nunc funt res,) conatu levi, fucceffu tenui.

VI. INSANUM quiddam effet & in fe contrarium, exiftimare ca quae adhuc nunquam facta funt, fieri poffe, nifi per modos adhuc nunquam ten

tatos.

VII. GENERATIONES mentis & manus numerofae admodum videntur in libris & opificiis. Sed omnis ifta varietas fita eft in fubtilitate eximia & derivationibus paucarum rerum, quae innotuerunt; non in numero axio

matum.

VIII. ETIAM opera quae jam inventa funt, cafui debentur & experientiae, magis quam fcientiis: Scientiae enim quas nunc habemus, nihil aliud funt quam quaedam concinnationes rerum antea inventarum; non modi inveniendi aut defignationes novorum operum.

IX. CAUSA vero & radix fere omnium malorum in fcientiis ca una eft; quod dum mentis humanae vires falfo miramur & extollimus, vera ejus auxilia non quaeramus.

X. SUBTILITAS naturae fubtilitatem fenfus & intellectus multis partibus fuperat; ut pulchrae illae meditationes, & fpeculationes humanae & caufationes, res malefana fint, nifi quod non adfit qui advertat.

XI. SICUT fcientiae, quae nunc habentur, inutiles funt ad inventionem operum; ita & logica quae nunc habetur, inutilis eft ad inventionem fclentiarum.

XII. LOGICA, quae in ufu eft, ad errores (qui in notionibus vulga ribus fundantur) ftabiliendos & figendos valet, potius quam ad inquifitionem veritatis; ut magis damnofa fit quam utilis

XIII. SYLLOGISMUS ad principia fcientiarum non adhibetur, ad media axiomata fruftra adhibetur, cum fit fubtilitati naturae longe impar: Affenfum itaque conftringit non res.

XIV. SYLLOGISMUS ex propofitionibus conftat, propofitiones ex verbis, verba notionum tefferae funt. Itaque fi notiones ipfae, (id quod basis rei eft) confufae fint & temere a rebus abftractae; nihil in iis, quae fuperftruuntur eft firmitudinis: Itaque fpes eft una in inductione vera.

XV. IN notionibus nil fani eft nec in logicis, nec in phyficis; non fubftantia, non qualitas, agere, pati, ipfum effe, bonae notiones funt; multo minus grave, leve, denfum, tenue, humidum, ficcum, generatio, corruptio, attrahere, fugare, elementum, materia, forma & id genus; fed omnes phantafticae & male terminatae.

XVI. NOTION ES infirmarum fpecierum, hominis, canis, columbae, & prehenfionum immediatarum fenfus, calidi, frigidi, albi, nigri, non fallunt magnopere; quae tamen ipfae a fluxu materiae & commiflione rerum quandoque confunduntur; reliquae omnes (quibus homines hactenus ufi funt) aberrationes funt, nec debitis modis a rebus abftractae & excitatae

XVII. NEC minor eft libido & aberratio in conftituendis axiomatibus, quam in notionibus abftrahendis; idque in ipfis principiis, quae ab inductione vulgari pendent. At multo major cft in axiomatibus, & propofitionibus inferioribus, quae educit fyllogifmus.

XVIII. QUAE adhuc inventa funt in fcientiis, ea hujufmodi funt, ut notionibus vulgaribus fere fubjaceant: Ut vero ad interiora & remotiora natu rae penetretur, neceffe eft ut tam notiones quam axiomata, magis certa & munita via a rebus abftrahantur; atque omnino melior & certior intellectus adoperatio in ufum veniat.

XIX. DUAE viae funt atque effe poffunt, ad inquirendam & inveniendam veritatem. Altera a fenfu & particularibus advolat ad axiomata maxime generalia, atque ex iis principiis eorumque immota veritate judicat & invenit axiomata media: Atque haec via in ufu eft. Altera a fenfu & particularibus excitat axiomata, afcendendo continenter & gradatim, ut ultimo loco perveniatur ad maxime generalia; quae via vera eft, fed intentata.

XX. EANDEM ingreditur viam (priorem fcilicet) intellectus fibi permiflus, quam facit ex ordine dialecticae. Geftit enim mens exilire ad magis generalia ut acquiefcat; & poft parvam moram faftidit experientiam: Sed haec mala demum aucta funt a dialectica ob pompas difputationum.

A

XXI. INTELLECTUS fibi permiffus, in ingenio fobrio & patiente & gravi, (praefertim fi a doctrinis receptis non impediatur) tentat nonnihil illam alteram viam, quae recta eft, fed exiguo profectu; cum intellectus, nifi regatur & juvetur, res inaequalis fit, & omnino inhabilis ad fuperandam · rerum obfcuritatem.

XXII. UTRAQUE via orditur a fenfu & particularibus, & acquiefcit in maxime generalibus: fed immenfum quiddam difcrepant; cum altera perftringat tantum experientiam & particularia curfim; altera in iis rite & ordine verfetur; altera rurfus jam a principio conftituat generalia quaedam VOL. I. abstracta,

Mm 2

abftra&ta, & inutilia; altera gradatim exurgat ad ea quae revera naturae

funt notiora.

XXIII. NON leve quiddam intereft inter humanae mentis idola, & divinae mentis ideas, hoc eft, inter placita quaedam inania, & veras fignaturas, atque impreffiones factas in creaturis, prout inveniuntur.

XXIV. NULLO modo fieri poteft, ut axiomata per argumentationem conftituta ad inventionem novorum operum valeat; quia fubtilitas naturae fubtilitatem argumentandi multis partibus fuperat. Sed axiomata a particuaribus rite & ordine abftracta, nova particularia rurfus facile indicant, & defignant; itaque fcientias reddunt activas.

61 XXV. AXIOMATA, quae in ufu funt, ex tenui & manipulari experientia, & paucis particularibus, quae ut plurimum occurrunt, fluxere; & funt fere ad menfuram corum facta & extenfa: ut nil mirum fit, fi ad nova particularia non ducant. Quod fi forte inftantia aliqua non prius animadverfa aut cognita fe offerat, axioma diftin&tione aliqua frivola falvatur, ubi emendari ipfum verius foret.

XXVI. RATIONEM humanam, qua utimur ad naturam, anticipationes naturae, (quia res temeraria cft & praematura,) at illam rationem quac debitis modis elicitur a rebus, interpretationem naturae, docendi gratia, vocare confuevimus.

XXVII. ANTICIPATIONES fatis firmae funt ad confenfum; quandoquidem, fi homines etiam infanirent ad unum modum & conformiter, illi fatis bene inter fe congruere poffent.

XXVIII. QUIN longe validiores funt ad fubeundum affenfum anticipationes, quam interpretationes; quia ex paucis collectae, iifque maxime, quae familiariter occurrunt, intellectum ftatim perftringunt, & phantafiam implent; ubi contra, interpretationes, ex rebus admodum variis & multum diftantibus fparfim collectae, intellectum fubito percutere non poffunt; ut neceffe fit cas, quoad opiniones duras & abfonas, fere inftar myfteriorum fidei, videri.

XXIX. IN fcientiis, quae in opinionibus & placitis fundatae funt, bonus eft ufus anticipationum & dialecticae; quando opus eft affenfum fubjugare,

non res.

XXX. NON, fi omnia omnium aetatum ingenia coierint, & labores contulerint & tranfmiferint, progreffus magnus fieri poterit in fcientiis per anticipationes: quia errores radicales, & in prima digeftione mentis, ab excellentia functionum & remediorum fequentium non curantur.

XXXI. FRUSTRA magnum expectatur augmentum in fcientiis ex fuperinductione & infitione novorum fuper vetera; fed inftauratio facienda eft ab imis fundamentis, nifi libeat perpetuo circumvolvi in orbem, cum exili & quafi contemnendo progreffu.

XXXII. ANTIQUIS authoribus fuus conftat honos, atque adeo omnibus; quia non ingeniorum aut facultatum inducitur comparatio, fed viae: nofque non judicis, fed indicis perfonam fuftinemus.

XXXII. NULLUM (dicendum enim eft aperte) recte fieri poteft judicinm nec de via noftra, nec de iis quae fecundum eam inventa funt, per anticipationes, rationem fcilicet quae in ufu eft, quia non poftulandum eft ut ejus rei judicio ftetur, quac ipfa in judicium vocatur.

XXXIV. NEQUE etiam tradendi aut explicandi ca, quae adducimus, facilis eft ratio; quia, quae in fe nova funt, intelligentur tamen ex analogia

veterum.

XXXV. Dixit Borgia de expeditione Gallorum in Italiam, eos veniffe cum creta in manibus, ut diverforia notarent, non cum armis, ut perrum perent: Itidem & noftra ratio eft; ut doctrina noftra animos idoneos & capaces fubintret: Confutationum enim nullus eft ufus, ubi de principiis & ipfis notionibus, atque etiam de formis demonftrationum diffentimus.

XXXVI. RESTAT vero nobis modus tradendi unus & fimplex, ut homines ad ipfa particularia & corum feries & ordines adducamus; & ut illi rurfus imperent fibi ad tempus abnegationem notionum, & cum rebus ipfis confuefcere incipiant.

XXXVII. RATIO corum, qui acatalepflam tenuerunt, & via noftra, initiis fuis quodammodo confentiunt; exitu immenfum disjunguntur & opponuntur. Illi enim, nihil fciri poffe, fimpliciter afferunt; nos non multum fciri poffe in natura, ea, quae nunc in ufu eft, via: Verum illi exinde authoritatem fenfus & intellectus deftruunt; nos auxilia iifdem excogitamus & fubminiftramus.

XXXVIII. IDOLA & notiones falfae quae intellectum humanum jam Occuparunt, atque in eo alte haerent, non folum mentes hominum ita obfident, ut veritati aditus difficilis pateat; fed etiam dato & conceffo aditu, illa rurfus in ipfa inftauratione fcientiarum occurrent, & molefta erunt; nift homines praemoniti, adverfus ea fe, quantum fieri poteft, muniant.

XXXIX. QUATUOR funt genera idolorum quae mentes humanas obfident. lis (docendi gratia) nomina impofuimus, ut primum genus, idola tribus; fecundum, idola fpecus; tertium, idola fori; quartum, idola theatri, vocentur.

XL. EXCITATIO notionum & axiomatum per inductionem veram, eft certe proprium remedium ad idola arcenda & summovenda; fed tamen indicatio idolorum magni eft ufus. Doctrina enim de idolis fimiliter fe habet ad interpretationem naturae, ficut doctrina de fophifticis elenchis ad dialec ticam vulgarem.

XLI. IDOLA tribus funt fundata in ipfa natura humana, atque in ipfa tribu feu gente hominum. Falfo enim afferitur, fenfum humanum effe menfuram rerum; quin contra, omnes perceptiones, tam fenfus quam mentis, funt ex analogia hominis, non ex analogia univerfi. Eftque intellectus humanus inftar fpeculi inaequalis ad radios rerum, qui fuam naturam naturąc rerum immifcet, eamque diftorquet & inficit.

XLII. IDOLA fpecus funt idola hominis individul. Habet enim unufquifque (praeter aberrationes naturae humanae in genere) fpecum five cavernam quandam individuam, quae lumen naturae frangit & corrumpit; vel propter naturam cujufque propriam & fingularem; vel propter educationem & converfationem cum aliis; vel propter lectionem librorum, & authoritates eorum quos quifque colit & miratur; vel propter differentias impreflionum, prout occurrunt in animo praeoccupato & praedifpofito, aut in animo aequo & fedato, vel ejufmodi, ut plane fpiritus humanus (prout difponitur in hominibus fingulis) fit res varia, & omnino perturbata & quafi fortuita. Unde bene Heraclitus, homines fcientias quaerere in minoribus mundis, & non in majore five communi.

XLIII. SUNT ctiam idola tanquam ex contractu & focietate humani generis ad invicem, quac idola fori propter hominum commercium & confortium appellamus. Homines enim per fermones fociantur; at verba ex captu vulgi imponuntur. Itaque mala & inepta verborum impofitio, miris modis intellectum obfidet. Nequc definitiones aut explicationes, quibus homines docti

fo