clericos Romanæ ecclesiæ Zephyrinum papam potissimum tangere Hieronymus videtur, licet qua demum caussa offensus ab eo usque adeo fuerit Tertullianus, non certo constat. Vide Baronium ad A. C. 201. §. 10. et Tillemontium tom. III. Memor. H. E. p. 215. 664. seq. Marcianæus edidit: Hic usque -permansit, invidia postea &c. FABR.

h Liber Tertulliani de Pudicitia, de Fuga in Persecutione, de Jejuniis, et Monogamia extant, sed perierunt libri septem de Ecstasi, quorum et supra c. 24. et 40. Hieronymus meminit. Ex his ut septimus proprie adversus Apollonium (de quo c. 40. dictum est) ita priores sex videntur fuisse scripti adversus Soterem episcopum Romæ. Auctor Prædestinati hæresi 26. Scripsit contra eos (Montanistas) librum sanctus Soter papa urbis, et Apollonius Ephesiorum antistes. Contra quos scripsit Tertullianus presbyter Carthaginiensis. Qui cum omnia bene et prime et incomparabiliter scripserit, in hoc solum se reprehensibilem fecit, quod Montanum defendit, agens contra Soterem supradictum urbis papam. Novam operum Tertulliani editionem post Beati Rhenani, Cerda, Pamelii, Rigaltii et Priorii curas in Gallia hodie parat Malinganus, Ord. Benedictini monachus: et in Italia exspectare jubent viri docti ex emendatione Gasp. Scioppii cum notis Guidonis Pancirolli. FABR. (Neque Gallicam, neque Italicam editionem Tertulliani hic a Fabricio præmonstratam huc usque vidimus.)

(Alium Apollonium atque illum supra commemoratum, confundentibus eos inter se nonnullis. Hic enim Græca lingua adversus Montanum scripsit opus, cujus fragmenta quædam Eusebius servavit. De eo agit Hieronymus in cap. 40, ubi hæc posuit, Tertullianus sex voluminibus adversus ecclesiam editis, quæ scripsit nepì èkoráσews, septimum proprie adversus Apollonium elaboravit, in quo omnia quæ ille arguil, conatur defendere. De altero Apollonio Romanæ urbis senatore, qui pro Christo passus est, sed qui impetrata venia, ut rationem fidei suæ redderet, apologiam composuit, alio capite, nempe 42, Hieronymus tractat.)

k Contrario sensu, forte et veriore, legit cod. Vaticanus, quæ nunc extant, pro non extant. Et librum quidem de Aaron. Vestibus Hieronymus Ep. 64. ad Fabiolam de Vest. Sacerd. in fine, frustra quæsisse se dicit; sed alia sunt Tertulliani volu

mina, quæ heic non nominat, et tamen jam tum periisse vix credi possit. Fuere liber de Animæ Summissione &c. (Hi libri omnes a Fabricio jam supra commemorati fuerunt.) Tot librorum, quos nobis invidit sequior ætas, si tunc quoque temporis non extitissent, titulos saltem Hieronymus memoriæ commendasset. VALLARSIUS.

1 (Hic denique adjiciendum est S. Hilarii Pictaviensis de Tertulliani libro de Oratione proxime secuturo testimonium. De orationis sacramenti necessitate nos commentandi Cyprianus vir sanctæ memoriæ liberavit. Quanquam et Tertullianus hinc volumen aptissimum scripserit; sed consequens error hominis detraxit scriptis probabilibus auctoritatem. Comment. in Matthæum, cap. v. p. 630. edit. Benedictin.)

Q. SEPTIMII FLORENTIS

TERTULLIANI

DE ORATIONE.

5

DE

EI spiritus, et Dei sermo, et Dei ratio, sermo CAP. I. rationis, et ratio sermonis, [et spiritus] utrumque Jesus Christus Dominus noster, nobis discipulis Novi Testamenti novam orationis formam determinavit. Oportebat enim in hac quoque specie novum vinum novis utribus recondi, et novam plagulam 10 novo adsui vestimento (Matth. c. vi. et c. ix. 16.). Ceterum quidquid retro fuerat, aut demutatum est, ut circumcisio; aut suppletum, ut reliqua lex; aut impletum, ut prophetia; aut perfectum, ut fides ipsa. Omnia de carnalibus in spiritalia renovavit 15 nova Dei gratia superducto Evangelio expunctore totius retro vetustatis; in quo et Dei spiritus, et Dei sermo, et Dei ratio approbatus est Dominus noster Jesus Christus, spiritus quo valuit, sermo quo docuit, ratio qua venit (for. sensit). Sic igitur oratio a 20 Christo constituta ex tribus constituta est: ex sermone, quo enunciatur: ex spiritu, quo tantum potest: ex ratione, qua suscipitur. Docuerat et Johannes discipulos suos adorare, sed omnia Johannis Christo præstruebantur, donec ipso aucto, sicut idem Johannes (iii. 30.) prænunciabat, illum augeri oportere, se vero deminui, totum præministri opus cum ipso spiritu transiret ad Dominum. Ideo nec exstat, in quæ verba docuerit Johannes adorare, quod

CAP. II.

terrena cœlestibus cesserint (iii. 31.) Qui de terra est,
inquit, terrena fatur; et qui de cœlis adest, quæ
vidit ea loquitur. Et quid non cœleste, quod Do-
mini Christi est; ut hæc quoque orandi disciplina?
Consideremus itaque, benedicti, cœlestem ejus so-5
phiam in primis de præcepto secrete adorandi: quo
et fidem hominis exigebat, ut Dei omnipotentis et
conspectum et auditum sub tectis, et in abditis
etiam adesse confideret: et modestiam fidei deside-
rabat, ut quem ubique audire et videre fideret, ei 10
soli religionem suam offerret: sequente sophia (for.
sequentes sophiam) in sequenti præcepto; quod etsi
proinde pertineat ad fidem et modestiam fidei, si
non agmine verborum adeundum putemus ad Do-
minum, quem ultro suis prospicere certi sumus:15
attamen brevitas ista, quod ad tertium sophiæ gra-
dum faciat, magnæ ac beatæ interpretationis sub-
stantia fulta est: quantumque substringitur verbis,
tantum diffunditur sensibus. Neque enim propria
tantum orationis officia complexa est, vel veneratio- 20
nem Dei, aut hominis petitionem, sed omnem pene
sermonem Domini, omnem commemorationem dis-
ciplinæ, ut revera in oratione breviarium totius
evangelii comprehendatur.

Incipit a testimonio Dei, et merito fidei, quum 25
dicimus PATER QUI IN CŒLIS ES. Nam et Deum
oramus, et fidem commendamus, cujus meritum est
hæc appellatio. Scriptum est: (Jo. i. 11. Matt. vii. 9.
et c. x. et c. xvi.) Qui in eum crediderint, dedit eis
potestatem ut filii Dei vocentur. Quamquam fre-30
quentissime Dominus patrem nobis pronunciavit
Deum, imo et præcepit, (Matt. xxiii. 9.) ne quem in
terris patrem vocemus, nisi quem habemus in cœlis.

Itaque sic adorantes etiam præceptum obimus. Felices qui Patrem agnoscunt. Hoc est, quod Israeli exprobatur, quod cœlum ac terram Spiritus contestatur, Filios, dicens, (Esai. i. 1.) genui, et illi me 5 non agnoverunt. Dicendo autem patrem, Deum quoque cognominamus. Appellatio ista et pietatis et potestatis est. Item in Patre Filius invocatur, Ego enim, inquit, (Jo. x. 30.) et Pater unum sumus. Ne mater quidem ecclesia præteritur. Siquidem in filio 10 et patre mater recognoscitur, de qua constat et patris et filii nomen. Uno igitur genere aut (for. generali) vocabulo et Deum cum suis honoramus, et præcepti meminimus, et oblitos Patris denotamus.

Nomen Dei Patris nemini proditum fuerat. Etiam CAP. III. 15 qui de ipso interrogaverat Moyses, aliud quidem nomen audierat. Nobis revelatum est in Filio. Jam enim Filius novum Patris nomen est; Ego veni, inquit, (Jo. v. 42.) in nomine Patris. Et rursus, Pater glorifica nomen tuum. Et apertius, Nomen 20 tuum manifestavi hominibus. Id ergo ut SANCTIFICETUR postulamus. Non quod deceat homines bene Deo optare, quasi sit et alius de quo ei possit optari, aut laboret, nisi optemus. Plane benedici Deum (Psal. ciii. 22.) omni loco ac tempore condecet, ob 25 debitam semper memoriam beneficiorum ejus, ab omni homine. Sed et hoc benedictionis vice fungitur. Ceterum quando non sanctum et sanctificatum est per semetipsum nomen Dei, quum ceteros sanctificet ex semetipso? Cui illa angelorum circumstantia 30 non cessant dicere, Sanctus, Sanctus, Sanctus (Esai. vi. 3. Apoc. iv. 8.). Proinde igitur et nos angelorum, si meruerimus, candidati jam hinc cœlestem illam in Deum vocem, et officium futuræ claritatis