Page images
PDF
EPUB

:

statuo; historiæ mechanicæ usum erga philosophiam | ad instituendam philosophiam sint accommodata) ad naturalem, esse maxime radicalem et fundamenta- nil magni res recidet. Longe autem profecto abest lem. Talem intelligo philosophiam naturalem, quæ non abeat in fumos speculationum subtilium, aut sublimium sed quæ efficaciter operetur, ad sublevanda vitæ humanæ incommoda. Neque enim ad præsens tantum juvabit, nectendo et transferendo observationes unius artis in usum aliarum, et inde novas commoditates eliciendo; quod necesse est fieri, cum experimenta diversarum artium in unius hominis observationem et considerationem venient; sed porro ad causas rerum indagandas, et artium axiomata deducenda, lucidiorum facem accendet, quam hactenus unquam affulsit. Quemadmodum enim ingenium alicujus haud bene noris, aut probaris, nisi eum irritaveris; neque Proteus se in varias rerum facies vertere solitus est, nisi manicis arcte comprehensus; similiter etiam natura arte irritata et vexata se clarius prodit, quam cum sibi libera permittitur.

Antequam vero hoc membrum historiæ naturalis (quod mechanicum atque experimentale vocamus) dimittamus, illud adjiciendum: corpus talis historiæ, non solum ex artibus ipsis mechanicis, verum et ex operativa parte scientiarum liberalium, ac simul ex practicis compluribus (quæ in artem non coaluerunt) confici debere, ut nihil utile prætermittatur, quod ad informandum intellectum juvat. Atque hæc est historiæ naturalis partitio prima.

CAPUT TERTIUM.

Partitio historiæ naturalis secunda, ex usu et fine suo, in narrativam et inductivam : quodque finis nobilissimus historiæ naturalis sit, ut ministret et in ordine sit ad condendam philosophiam: quem finem intuetur inductiva. Partitio historia generationum in historiam cœlestium: historiam meteororum: historiam globi terræ et maris: historiam massarum sive collegiorum majorum: et historiam specierum sive collegiorum minorum.

HISTORIA naturalis, ut subjecto triplex (quemadmodum diximus) ita usu duplex est : adhibetur enim, aut propter cognitionem rerum ipsarum, quæ historiæ mandantur; aut tanquam materia prima philosophiæ. Atque prior illa, quæ aut narrationum jucunditate delectat, aut experimentorum usu juvat, atque hujusmodi voluptatis aut fructus gratia quæsita est, longe inferioris notæ censenda, præ ea, quæ inductionis veræ et legitimæ sylva sit atque supellex, et primam philosophiæ mammam præbeat. Rursus itaque partiemur historiam naturalem in narrativam et inductivam : hanc autem posteriorem inter desiderata ponimus. Neque vero aciem mentis alicujus perstringant, aut magna antiquorum nomina, aut magna recentium volumina. Satis enim scimus, haberi historiam naturalem mole amplam, varietate gratam, diligentia sæpius curiosam. Attamen si quis ex ea fabulas, et antiquitatem, et auctorum citationes, et inanes controversias, philologiam denique et ornamenta eximat (quæ ad convivales sermones hominumque doctorum noctes, potius quam

[ocr errors]

ab ea historia, quam animo metimur. Primo enim desiderantur duæ illæ historiæ naturalis partes (de quibus modo diximus) præter-generationum, et artium, in quibus nos plurimum ponimus: deinde in tertia illa (quæ reliqua est) parte generali, nimirum de generationibus, uni tantum ex quinque partibus ejus satisfacit. Siquidem historiæ generationum constituuntur partes subordinatæ quinque: prima cœlestium, quæ phænomena ipsa sincera complectitur, atque separata a dogmatibus: secunda meteororum (annumerando etiam cometas) et regionum, quas vocant, aëris : neque enim de cometis, meteoris ignitis, ventis, pluviis, tempestatibus, et reliquis, invenitur aliqua historia, quæ ullius sit pretii. Tertia terræ et maris (quatenus sunt universi partes integrales) montium, fluminum, æstuum, arenarum, sylvarum, insularum, denique figuræ ipsius continentium prout exporriguntur; in his omnibus, potius naturalia inquirendo et observando, quam cosmographica. Quarta, de massis materiæ communibus, quas collegia majora vocamus (vulgo elementa dicuntur); neque enim de igne, aëre, aqua, terra, eorumque naturis, motibus, operibus, impressionibus, narrationes reperiuntur, quæ corpus aliquod historiæ justum constituant. Quinta et ultima, de collectionibus materiæ exquisitis, quæ a nobis collegia minora, vulgo species appellantur. In hac autem postrema sola, industria scriptorum enituit; ita tamen ut potius luxuriata sit in superfluis (iconibus animalium, aut plantarum, et similibus intumescens) quam solidis et diligentibus observationibus ditata, quæ ubique in historia naturali subnecti debeant. Atque, ut verbo dicam, omnis, quam habemus, naturalis historia, tam inquisitione sua, quam congerie, nullo modo in ordine ad eum, quem diximus, finem (condendæ scilicet philosophiæ) aptata est. Quare historiam inductivam desiderari pronunciamus. Atque de naturali historia hactenus.

CAPUT QUARTUM.

Partitio historiæ civilis, in ecclesiasticam, literariam, et (quæ generis nomen retinet) civilem: quodque historia literaria desideretur: ejus conficiendæ præcepta.

HISTORIAM civilem in tres species recte dividi putamus: primo sacram, sive ecclesiasticam: deinde eam, quæ generis nomen retinet, civilem: postremo literarum et artium. Ordiemur autem ab ea specie, quam postremo posuimus, quia reliquæ duæ habentur; illam autem inter desiderata referre visum est. Ea est historia literarum : atque certe historia mundi si hac parte fuerit destituta, non absimilis censeri possit statuæ Polyphemi, eruto oculo; cum ea pars imaginis desit, quæ ingenium et indolem personæ maxime referat. Hanc licet desiderari statuamus, nos nihilominus minime fugit, in scientiis particularibus jurisconsultorum, mathematicorum, rhetorum, philosophorum, haberi levem aliquam mentionem, aut narrationes quasdam jejunas, de sectis, scholis,

libris, auctoribus, et successionibus hujusmodi scien- | viris doctis ex historia literarum obventurum non tiarum inveniri etiam de rerum et artium inven- dubitamus. Casum enim omnino recipit, et temeritoribus tractatus aliquos exiles et infructuosos; atta- tati exponitur, quod exemplis et memoria rerum non men justam atque universalem literarum historiam fulcitur. Atque de historia literaria hæc dicta sint. nullam adhuc editain asserimus. Ejus itaque et argumentum, et conficiendi modum, et usum proponemus.

Argumentum non aliud est, quam ut ex omni memoria repetatur, quæ doctrinæ et artes, quibus mundi ætatibus et regionibus floruerint. Earum antiquitates, progressus, etiam peragrationes per diversas orbis partes (migrant enim scientiæ, non secus ac populi) rursus declinationes, obliviones, instaurationes commemorentur. Observetur simul per singulas artes inventionis occasio et origo; tradendi mos et disciplina; colendi et exercendi ratio et instituta. Adjiciantur etiam sectæ et controversiæ maxime celebres, quæ homines doctos tenuerunt; calumniæ, quibus patuerunt; laudes et honores, quibus decoratæ sunt. Notentur auctores præcipui, libri præstantiores, scholæ, successiones, academiæ, societates, collegia, ordines; denique omnia, quæ ad statum literarum spectant. Ante omnia etiam id agi volumus (quod civilis historiæ decus est, et quasi anima) ut cum eventis causæ copulentur : videlicet ut memorentur naturæ regionum ac populorum; indolesque apta et habilis, aut inepta et inhabilis ad disciplinas diversas; accidentia temporum, quæ scientiis adversa fuerint aut propitia; zeli et mixturæ religionum; malitiæ et favores legum; virtutes denique insignes et efficacia quorundam virorum, erga literas promovendas, et similia. At hæc omnia ita tractari præcipimus, ut non, criticorum more, in laude et censura tempus teratur; sed plane historice res ipsæ narrentur, judicium parcius interponatur.

De modo autem hujusmodi historiæ conficiendæ, illud imprimis monemus; ut materia et copia ejus, non tantum ab historiis et criticis petatur, verum etiam ut per singulas annorum centurias, aut etiam minora intervalla, seriatim (ab ultima antiquitate facto principio) libri præcipui, qui per ea temporis spatia conscripti sunt, in consilium adhibeantur; ut ex eorum non perlectione (id enim infinitum quiddam esset) sed degustatione, et observatione argumenti, styli, methodi, genius illius temporis literarius, veluti incantatione quadam, a mortuis evocetur.

antur.

CAPUT QUINTUM.

De dignitate et difficultate historiæ civilis.

SEQUITUR historia civilis specialis, cujus dignitas atque auctoritas inter scripta humana eminet. Hujus enim fidei, exempla majorum, vicissitudines rerum, fundamenta prudentiæ civilis, hominum denique nomen et fama, commissa sunt. Ad dignitatem rei accedit difficultas non minor. Etenim animum in scribendo ad præterita retrahere, et veluti antiquum facere; temporum motus, personarum characteres, consiliorum trepidationes, actionum (tanquam aquarum) ductus, prætextuum interiora, imperii arcana, cum diligentia scrutari, cum fide et libertate referre, denique verborum lumine sub oculos ponere, magni utique laboris est et judicii; præsertim cum antiquiora quæque incerta, recentiora periculo obnoxia reperiQuamobrem et plurima historiam istam civilem circumstant vitia: dum plerique narrationes quasdam inopes et plebeias, et plane dedecora historiarum conscribant; alii particulares relationes et commentariolos, opera festinata, et textu inæquali consarciant; alii capita tantum rerum gestarum percurrant; alii contra, minima quæque et ad summas actionum nihil facientia persequantur; nonnulli, nimia erga ingenia propria indulgentia, plurima audacter confingant: ast alii, non tam ingeniorum suorum, quam affectuum, imaginem rebus imprimant et addant, partium suarum memores, rerum parum fideles testes: quidam politica, in quibus sibi complacent, ubique inculcent, et diverticula ad ostentationem quærendo, narrationem rerum nimis leviter interrumpant: alii in orationum et concionum, aut etiam actorum ipsorum prolixitate, parum cum judicio nimii sint; adeo ut satis constet, non inveniri inter scripta hominum rarius quicquam, quam historiam legitimam et omnibus numeris suis absolutam. Verum nos in præsenti partitionem doctrinarum instituimus, ut omissa, non censuram, ut vitiosa notentur. Nunc partitiones historiæ civilis persequemur, easque diversorum generum: minus enim implicabuntur species, si partitiones diversæ proponantur, quam si una partitio curiose per membra deducatur.

Quod ad usum attinet, hæc eo spectant; non ut honor literarum et pompa per tot circumfusas imagines celebretur; nec quia pro flagrantissimo, quo literas prosequimur, amore, omnia, quæ ad earum statum quoquo modo pertinent, usque ad curiositatem inquirere, et scire, et conservare avemus; sed præcipue ob causam magis seriam et gravem: ea est (ut verbo dicamus) quoniam per talem, qualem descripsimus, narrationem, ad virorum doctorum, in Partitio prima historiæ civilis, in memorias, antiqui

doctrinæ usu et administratione, prudentiam et solertiam, maximam accessionem fieri posse existimamus; et rerum intellectualium non minus quam civilium motus et perturbationes, vitiaque et virtutes, notari posse; et regimen inde optimum educi et institui. Neque enim B. Augustini, aut B. Ambrosii opera, ad prudentiam episcopi, aut theologi, tantum facere posse putamus, quantum si ecclesiastica historia diligentur inspiciatur et revolvatur : quod et

CAPUT SEXTUM.

tates, et historiam justam.

HISTORIA Civilis tripartita est, tribus picturarum aut imaginum generibus non absimilis. Videmus enim ex picturis, et imaginibus, alias imperfectas, ut quibus ultima manus non accesserit; alias perfectas; alias vero vetustate mutilatas et deformatas. Historiam similiter civilem (quæ imago rerum et temporum quædam est) in tres species, illis pictu

rarum congruas, partiemur; memorias scilicet, historiam justam, et antiquitates. Memoriæ sunt historia inchoata, aut prima et rudia historiæ lineamenta; antiquitates vero historia deformata sunt, sive reliquiæ historiæ, quæ casu e naufragio temporum ereptæ sunt.

Memoriæ, sive præparationes ad historiam, duplicis generis sunt; quorum alterum commentarios, alterum registra vocare placet. Commentarii nudam actionum et eventuum seriem ac connexionem proponunt, prætermissis causis rerum et prætextibus, initiis quoque earundem et occasionibus, consiliis itidem, et orationibus, et reliquo actionum apparatu. Talis enim est propria commentariorum natura; licet Cæsari, per modestiam quandam cum magnanimitate conjunctam, præstantissimæ, inter eas, quæ extant historiæ, commentariorum nomen indere placuerit. At registra duplicis naturæ sunt: complectuntur enim aut titulos rerum et personarum, in serie temporum; quales dicuntur fasti et chronologiæ: aut actorum solennitates; cujus generis sunt, principum edicta, senatuum decreta, judiciorum processus, orationes publice habitæ, epistolæ publice missæ, et similia, absque narrationis contextu sive filo continuo.

Antiquitates, seu historiarum reliquiæ, sunt (uti jam diximus) tanquam tabulæ naufragii, cum, deficiente et fere submersa rerum memoria, nihilominus homines industrii et sagaces, pertinaci quadam et scrupulosa diligentia, ex genealogiis, fastis, titulis, monumentis, numismatibus, nominibus propriis et stylis, verborum etymologiis, proverbiis,traditionibus, archivis, et instrumentis, tam publicis quam privatis, historiarum fragmentis, librorum neutiquam historicorum locis dispersis; ex his, inquam, omnibus, vel aliquibus, nonnulla a temporis diluvio eripiunt, et conservant. Res sane operosa, sed mortalibus grata, et cum reverentia quadam conjuncta; ac digna certe, quæ, deletis fabulosis nationum originibus, in locum hujusmodi commentitiorum substituatur; sed tamen eo minus habens auctoritatis, quia paucorum licentiæ subjicitur, quod paucis curæ est.

In his imperfectæ historiæ generibus, defectum aliquem non puto designandum, cum sint tanquam imperfecte mixta, ut defectus hujusmodi sit ex ipsa carum natura. Ad epitomas quod attinet (historiarum certe teredines et tineas) eas exulare volumus; quod etiam cum plurimis, qui maxime sani fuerunt judicii, facimus; utpote quæ complura nobilissimarum historiarum corpora exederint et corroderint, atque in fæces inutiles demum redegerint.

CAPUT SEPTIMUM.

celebritate et nomine excellere videntur; vitæ autem fructu et exemplis ; relationes rursus sinceritate et veritate. Chronica namque, amplitudinem actionum publicarum, et personarum facies externas, et in publicum versas, proponunt: minora autem, quæ tum ad res, tum ad personas pertinent, omittunt, et silentio involvunt. Cum vero id artificii divini sit proprium, ut maxima e minimis suspendat, fit sæpenumero, ut hujusmodi historia, majora tantum persecuta, negotiorum pompam potius et solennia, quam eorum veros fomites et texturas subtiliores ostendat; quinetiam, etsi consilia ipsa addat, atque immisceat, tamen granditate gaudens, plus gravitatis atque prudentiæ, quam revera habent, humanis actionibus aspergat; ut satira aliqua possit esse verior humanæ vitæ tabula, quam nonnulla ex ejusmodi historiis. Contra, vitæ, si diligenter et cum judicio perscribantur (neque enim de elogiis et hujusmodi commemorationibus jejunis loquimur) quandoquidem personam singularem pro subjecto sibi proponant, in qua necesse est actiones, non minus leves quam graves, parvas quam grandes, privatas quam publicas, componi et commisceri; sane magis vivas et fidas rerum narrationes, et quas ad exemplum tutius et felicius transferre possis, exhibent. At relationes actionum speciales (quales sunt bellum Peloponnesi, expeditio Cyri, conjuratio Catilinæ, et similia) omnino puriore et magis sincero veritatis candore vestiri par est, quam historias justas temporum; quia argumentum in iis deligi et sumi potest habile et definitum; atque ejusmodi, ut de eo notitia et certitudo bona, et plena informatio haberi possit; cum contra historia temporis (præsertim quæ ætate scriptoris multo antiquior sit) necessario in memoria rerum sæpius fatiscat, et veluti spatia vacua contineat; quæ ingenio et conjectura occupari, et suppleri satis licenter consueverunt. Hoc tamen ipsum, quod de relationum sinceritate dicimus, cum exceptione intelligendum est; nam fatendum certe est (cum humana omnia ex parte laborent, et commoda cum incommodis fere perpetuo conjuncta sint) hujusmodi relationes, præsertim si sub ipsa rerum gestarum tempora edantur (cum sæpius vel ad gratiam, vel ad invidiam scribantur) omnium narrationum merito maxime suspectas esse. Sed rursus huic incommodo etiam illud connascitur remedium; quod illæ ipsæ relationes, cum non ex una parte solummodo, sed pro factionibus et partium studiis, ex utraque parte semper fere edantur, viam hoc pacto quandam veritati, tanquam inter extrema, aperiunt et muniunt; atque postquam contentiones animorum deferbuerint, historico bono et prudenti non pessima historiæ perfectioris materia et sementis sunt.

Quod vero ad ea, quæ in his tribus historiæ gene

Partitio historiæ justæ in chronica, vitas, et rela- ribus desiderari videantur; dubium certe non est, tiones; earumque partium explicatio.

AT historia justa trium est generum, pro ratione objecti, quod sibi proponit repræsentandum. Aut enim portionem aliquam temporis repræsentat; aut personam singularem memoria dignam; aut actionem aliquam sive rem gestam ex illustrioribus. Primum chronica sive annales appellamus; secundum vitas; tertiam relationes. Inter quæ, chronica

quin plurimæ historiæ particulares (de talibus loquimur, quæ esse possint) alicujus dignitatis, aut etiam mediocritatis, cum maximo regnorum et rerumpublicarum, quibus debentur, honoris et nominis detrimento, hucusque prætermissæ sint, quas notare perlongum esset. Cæterum exterarum nationum historias exterorum curæ relinquens (ne forte sim in aliena republica curiosus) non possum non apud majestatem tuam conqueri, de historiæ Angliæ, quæ

nunc habetur, vilitate et indignitate, quatenus ad corpus ejus integrum; nec non historia Scotiæ iniquitate et obliquitate, quatenus ad auctorem ejus recentissimum et uberrimum: reputans mecum, honorificum admodum majestati tuæ futurum, atque opus posteritati gratissimum; si quemadmodum insula hæc Magnæ Britanniæ, se nunc in unam monarchiam coalitam, ad sequentes ætates transmittit; ita in una historia descripta, a præteritis seculis repeteretur; eodem modo, quo historiam decem tribuum regni Israëlis, et duarum tribuum regni Judæ, tanquam gemellam, sacra pagina deducit. Quod si moles hujusmodi historiæ, magna certe et ardua, quo minus exacte et pro dignitate perscribatur, videatur obfutura, ecce tibi memorabilem multo angustioris temporis periodum, quatenus ad historiam Angliæ, nimirum ab unione rosarum ad unionem regnorum; spatium temporis, quod, meo quidem judicio, majorem recipit eventuum, quæ raro se ostendunt, varietatem, quam in pari successionum numero uspiam in regno hæreditario deprehendere licet. Incipit enim ab adeptione coronæ mixta, partim armis, partim jure: ingressum siquidem ferrum aperuit, stabilimentum attulerunt nuptiæ secuta igitur sunt tempora illis initiis consentanea; simillima fluctibus, post magnam tempestatem, tumores et agitationes suas, sed absque aliqua immani procella, retinentibus, atque gubernatoris prudentia, qui unus inter antecessores reges consilio enituit, superatis. Ordine proximus succedit rex, cujus actiones, licet magis impetu quam consilio administratæ, non leve tamen in rebus Europæ momentum attulerunt, eas subinde librando et inclinando, prout ipsæ propendebant: quo etiam regnante, cœpit fieri ingens illa status ecclesiastici mutatio, qualis raro admodum prodit in theatrum. Secutus est rex minor. Dein tentamentum tyrannidis, licet illud brevissimum fuerit, instar febris ephemera. Dein regnum fœminæ extero regi nuptæ. Rursus regnum fœminæ solitariæ et cœlibis. Hæc omnia demum excepit eventus iste faustus et gloriosus; nimirum hujusce insulæ Britanniæ, a toto orbe divisæ, in se unio; per quam vetus illud oraculum, Æneæ redditum, quod requiem ei præmonstrabat,

:

Antiquam exquirite matrem ;

supra nobilissimas gentes Angliæ et Scotia in nomine illo Britanniæ, antiquæ suæ matris, jam convenientes, adimpletum sit; in pignus et tesseram metæ, et exitus errorum et peregrinationis jam reperti. Ita ut, quemadmodum corpora ponderosa jactata, antequam ponant et consistant, trepidationes quasdam experiuntur; eodem modo probabile videatur, divina providentia factum esse, ut monarchia ista, priusquam in tua majestate, regiaque tua sobole (in qua spero eam in perpetuum fore stabilitam) consisteret et confirmata esset, has tam varias mutationes et vicissitudines, tanquam præludia stabilitatis suæ, subiret.

utcunque tamen non defuerunt viri egregii (licet sub regibus) qui meliora merentur, quam incertam et vagam memoriæ suæ famam, aut elogia arida et jejuna. Etenim hac ex parte, inventum cujusdam ex poëtis recentioribus, quo antiquam fabulam locupletavit, non inelegans est. Fingit ille, in extremitate fili Parcarum, numisma quoddam, seu monile pendere, in quo defuncti nomen impressum sit : Tempus autem cultrum Atropi præstolari, et, statim abscisso filo, numismata eripere, eaque asportata paulo post in fluvium Lethes ex gremio suo projicere: circa fluvium autem, magnam avium vim volitare, quæ numismata arripiunt, ac postquam in rostris ipsarum paulisper eadem circumtulerint, paulo post per incuriam in fluvium decidere permittunt: inter eas vero, cygnos reperiri nonnullos, qui si numisma aliquod cum nomine prehenderint, illico ad templum quoddam illud deferre solebant, immortalitati consecratum. Hujusmodi itaque cygni nostris temporibus fere defecerunt. Quamvis autem plurimi hominum, curis et studiis suis nimio plus quam corporibus mortales, nominis sui memoriam, veluti fumum aut auram despiciant,

animi nil magnæ laudis egentes;"

quorum scilicet philosophia et severitas ab ea radice pullulat, "Non prius laudes contempsimus, quam laudanda facere desivimus;' " id tamen apud nos Salomonis judicio non præjudicabit, "Memoria justi cum laudibus, at impiorum nomen putrescet:" altera perpetuo floret, alterum aut in oblivionem protinus abit, aut in odorem tetrum computrescit. Ac propterea in eo ipso stylo, vel loquendi formula, quæ recte admodum recepta est, ut defunctis tribuatur ("felicis memoriæ, piæ momoriæ, bonæ memoriæ ") agnoscere videmur illud, quod Cicero (mutuatus id ipsum a Demosthene) protulit, "Bonam famam propriam esse possessionem defunctorum:" quam quidem possessionem non possum non notare nostro ævo incultam ut plurimum, et neglectam jacere.

Quantum ad relationes, optandum esset prorsus, ut multo major circa eas adhiberetur diligentia; quippe vix incidit aliqua actio paulo illustrior, cui non intersit calamus aliquis ex melioribus, qui eam excipere, et describere possit. Quoniam autem is perpaucorum hominum esse debet, qui historiam justam pro dignitate conscribat (ut ex paucitate historicorum vel mediocrium satis liquet) idcirco si actiones particulares, sub tempus ipsum, quo geruntur, tolerabili aliquo scripto memoriæ mandarentur, sperandum esset, exorituros quandoque, qui historiam justam, ope et auxilio illarum relationum, conscribere possent. Illæ enim instar seminarii esse possint, unde, cum usus foret, hortus amplus et magnificus

consereretur.

CAPUT OCTAVUM.

De vitis cogitantem subit quædam admiratio, tempora ista nostra haud nosse bona sua; cum tam rara sit commemoratio et conscriptio vitarum, eorum, qui nostro seculo claruerunt. Etsi enim reges, et qui absolutum principatum obtineant, pauci esse possint; principes etiam in republica libera (tot rebuspublicis in monarchiam conversis) haud multi; | cularis; hæc alicujus regni, vel reipublicæ, vel na

Partitio historiæ temporum in historiam universalem et particularem, et utriusque commoda et incommoda. HISTORIA temporum aut universalis est aut parti

certe regum honori dabatur, ut acta palatii sui in diaria referrentur; quod videmus factum fuisse sub Ahasuero Persarum rege; qui cum noctem ageret insomnem, diaria proposcit; ubi conjurationem eunuchorum recognovit : at in Alexandri Magni diariis, tam pusilla continebantur, ut etiam, si forte ad mensam dormiret, in acta reponeretur. Neque enim sicut annales tantum gravia, ita diaria tantum levia complexa sunt; sed omnia promiscue et cursim diariis excipiebantur, seu majoris seu minoris momenti.

CAPUT DECIMUM.

Partitio secunda historiæ civilis, in meram et mixtam.

tionis res gestas complectitur; illa universi orbis. | expeditionibus bellicis, in usu sunt. Apud antiquos Neque enim defuerunt, qui historiam mundi etiam ab origine scripsisse videri volunt; farraginem rerum et compendia narrationum pro historia exhibentes: Alii sui temporis res, per orbem terrarum memorabiles, tanquam justa historia complecti posse confisi sunt, conatu profecto magnanimo, atque fructu haud exiguo. Neque enim res humanæ ita imperiis aut regionibus divisæ sunt, ut non habeant multa connexa: quare juvat certe, facta, alicui seculo aut ætati destinata, veluti una tabula contenta et descripta intueri. Fit etiam ut plurima scripta Сона non cotemnenda (qualia sunt eæ, de quibus antea aliter locuti sumus, relationes) alias forte peritura, neque prelum sæpius passura, aut saltem capita ipsorum, in hujusmodi historiam generalem recipiantur, atque hoc pacto figantur et conserventur. Veruntamen, si quis rem rectius perpendat, animadvertet, tam severas esse historiæ justæ leges, ut eas in tanta argumenti vastitate exercere vix liceat; adeo ut minuatur potius historiæ majestas molis granditate, quam amplificetur. Fiet enim ut, qui tam varia undequaque persequitur, is, informationis religione paulatim remissa, et diligentia sua, quæ ad tot res extenditur, in singulis elanguescente, auras populares et rumores captet; et ex relationibus non admodum authenticis, aut hujusmodi aliqua levidensi materia, historiam conficiat. Quinetiam necesse ei erit (ne opus in immensum excrescat) plurima relatu digna consulto prætermittere, atque ad epitomarum rationes sæpius delabi. Incumbit etiam aliud periculum non parvum, atque utilitati illi historiæ universalis ex diametro oppositum: quemadmodum enim unialiter versalis historia, narrationes aliquas, quæ alias forte fuissent perituræ, conservat; ita contra sæpenumero narrationes alias satis fructuosas, quæ aliter victura fuissent, propter grata mortalibus rerum compendia, perimit.

CAPUT NONUM.

Partitio alia historiæ temporum, in annales et acta
diurna.

ETIAM historia temporum recte dividitur in annales et diaria: quæ divisio, licet ex periodis temporum nomina sumat, tamen ad delectum rerum etiam pertinet. Recte enim Cornelius Tacitus, cum in mentionem magnificentiæ quarundam structurarum incidit, statim subdit: "Ex dignitate populi Romani repertum esse, res illustres annalibus, talia diurnis urbis actis mandare:" applicando annalibus res, quæ ad statum reipublicæ pertinent; acta vero et accidentia leviora, diariis. Meo utique judicio, valere conveniret disciplinam quandam heraldicam, in disponendis non minus librorum, quam personarum, dignitatibus. Sicut enim nihil rebus civilibus magis detrahit, quam ordinum et graduum confusio; ita etiam auctoritati historiæ gravis haud parum derogat, si admisceantur politicis res levioris momenti; quales sunt pompæ, et solennitates, et spectacula, et hujusmodi. Atque sane optandum esset, ut illa ipsa distinctio in consuetudinem veniret. Nostris vero temporibus, diaria in navigationibus tantum et

POSTREMA Vero partitio historiæ civilis ea sit, ut dividatur in meram, aut mixtam. Mixturæ celebres | duæ. Altera ex scientia civili: altera præcipue ex naturali. Introductum est enim ab aliquibus genus scribendi, ut quis narrationes aliquas, non in serie historiæ continuatas, sed ex delectu auctoris excerptas conscribat: deinde easdem recolat, et tanquam ruminet; et sumpta ab ipsis occasione, de rebus politicis disserat. Quod genus historiæ ruminatæ nos sane magnopere probamus, modo hujusmodi scriptor hoc agat, et hoc se agere confiteatur. Historiam autem justam ex professo scribenti, politica ubique ingerere, atque per illa, filum historiæ interrumpere, intempestivum quiddam et molestum est. Licet enim historia quæque prudentior, politicis præceptis et monitis veluti imprægnata sit, tamen scriptor ipse sibi obstetricari non debet.

Mixta etiam est historia cosmographica, idque multipliciter: habet enim ex historia naturali, regiones ipsas, atque earum situs et fructus; ex historia civili, urbes, imperia, mores: ex mathematicis, climata et configurationes cœli, quibus tractus mundi subjacent. In quo genere historiæ, sive scientiæ, est, quod seculo nostro gratulemur. Orbis enim terrarum factus est, hac nostra ætate, mirum in modum fenestratus atque patens. Antiqui certe zonas et antipodas noverant,

"Nosque ubi primus equis oriens afflavit anhelis Illic sera rubens accendit lumina vesper:" idque ipsum magis per demonstrationes, quam per peregrinationes. Verum ut carina aliqua parva cœlum ipsum æmularetur; atque universum globum terrestrem, magis etiam obliquo et flexuoso, quam cœlestia solent, itinere circumiverit, ea est nostri seculi prærogativa: ita ut præsens ætas jure in symbolo suo usurpare possit, non tantum illud Plus ultra, ubi antiqui usurpabant Non ultra; atque insuper illud Imitabile fulmen, ubi antiqui, Non imitabile fulmen;

"Demens qui nimbos et non imitabile fulmen :" verum et illud, quod omnem admirationem superat, Imitabile cœlum, propter navigationes nostras, quibus circa universum terræ ambitum, cœlestium cor

« PreviousContinue »