inserta, ex usu argumenti, quod tractant: corpus | naturalis, philosophia etiam divina recte appellatur. vero aliquod talium axiomatum, quæ vim habeant quandam primitivam et summariam ad scientias, nemo composuit; cum tamen sit res ejusmodi, quæ insigniter naturam unam faciat; quod philosophiæ primæ munus esse autumant.

Est et alia hujus philosophiæ primæ pars, quæ, si ad vocabula respicias, vetus est; si ad rem, quam designamus, nova. Est autem inquisitio de conditionibus adventitiis entium (quas transcendentes dicere possumus) pauco, multo; simili, diverso; possibili, impossibili; etiam ente, et non ente; atque ejusmodi. Quandoquidem enim ista sub physica proprie non cadant, dissertatio autem dialectica circa ea, magis ad argumentandi rationes, quam ad rerum existentiam, sit accomodata; consentaneum omnino est, ut hæc contemplatio (in qua non parum est dignitatis et utilitatis) haud deseratur prorsus, sed in scientiarum partitionibus nonnullum saltem inveniat locum: verum tamen hoc intelligimus fieri debere, longe alio, quam quo tractari solet, modo. Exempli gratia: nemo, qui de multo et pauco verba fecit, hoc egit, ut causa reddatur, cur alia in natura, tam numerosa et ampla sint, et esse possint, alia tam rara et modica: Nam certe fieri non potest, ut in rerum natura tanta sit copia auri, quanta ferri; tanta rosæ, quanta graminis; tanta specificati, quanta non specificati. Similiter nemo, qui de simili et diverso disseruit, satis explicavit, cur, quasi perpetuo inter species diversas, interponantur participia quædam, quæ sunt speciei ambiguæ ; veluti muscus inter putredinem et plantam; pisces, qui hærent, et loco non moventur, inter plantam et animal; sorices et mures, et alia nonnulla, inter animalia ex putredine, et ex semine prognata; vespertiliones inter aves et quadrupedes; pisces volantes (qui jam notissimi sunt) inter aves et pisces; phocæ inter pisces et quadrupedes; et alias hujusmodi. Neque rursus causam indagavit quispiam, cur cum similia similibus gaudeant, ferrum ferrum non trahat, quod magnes facit, neque aurum ipsum aurum, licet argentum vivum alliciat. Circa hæc et similia in disceptatione de transcendentibus illis, altum est silentium: orationis enim apices, non rerum subtilitates, secuti sunt homines. Quamobrem horum transcendentium, | sive conditionum entium adventitiarum inquisitionem veram et solidam, secundum naturæ non sermonis leges, philosophiam primam recipere volumus. Atque de philosophia prima (sive de sophia) | quam inter desiderata haud immerito retulimus, hæc dicta sint.

CAPUT SECUNDUM.

De theologia naturali: et doctrina de angelis et spiritibus; quæ ejusdem est appendix.

COLLOCATA igitur sua in sede communi scientiarum parente, instar Berecynthiæ tanta gaudentis cœlesti sobole;

Definitur autem hæc, ut sit talis scientia, seu potius
scientiæ scintilla, qualis de Deo haberi potest, per
lumen naturæ et contemplationem rerum creatarum;
et ratione objecti, sane divina, ratione informationis,
naturalis censeri potest. Hujus scientiæ limites ita
vere signantur, ut ad atheismum confutandum et
convincendum, et ad legem naturæ informandam se
extendant; ad religionem autem adstruendam non
proferantur. Quamobrem nec Deus unquam edidit
miraculum, quo converteretur atheus: quia poterat
ipso naturæ lumine ad notitiam Dei perduci; verum
miracula ad convertendos idololatras et superstitiosos
designata sunt, qui Numen agnoverunt, sed in cultu
ejus aberrarunt; quoniam non sufficit lumen naturæ,
Dei voluntati declarandæ, aut cultui ejus legitimo
prodendo. Sicut enim opificis potentiam et peritiam
ostendunt opera ejus, imaginem autem minime; sic
opera Dei conditoris omnipotentiam et sapientiam
ostendunt, imaginem ejus haudquaquam depingunt.
Atque hac in re, ethnicorum opinio a sacra veritate
recedit: illi siquidem mundum imaginem Dei sta-
tuebant, hominem mundi. At sacræ literæ haud
tali honore mundum dignantur, ut Dei uspiam imago
dicatur, sed solummodo opus manuum ejus; homi-
nem vero imaginem Dei immediate substituunt. ?
Quocirca, quod sit Deus, quod rerum habenas tractet,
quod summe potens, quod sapiens et præscius, quod
bonus, quod remunerator, quod vindex, quod ado-
randus, etiam ex operibus ejus demonstrari et evinci
potest; et admirabilia complura secreta circa attri-
buta ejus, et multo magis circa regimen et dispen-
sationem super universum, etiam sobrie ex iisdem
elici et manifestari queunt; estque istud argumentum
a nonnullis utiliter pertractatum. Verum ex intuitu
rerum naturalium, atque humanæ rationis principiis,
de fidei mysteriis, vel ratiocinari, vel etiam suadere
vehementius, aut rursus ea curiosius introspicere et
ventilare, et de modo mysterii inquirere, haud tutum
meo judicio fuerit. "Da fidei quæ fidei sunt."
Nam vel ethnici, in illustri et divina, de aurea cate-
na, fabula, hoc ipsum concedunt: "quod Jovem
de cœlo ad terras deducere nec homines potuerunt,
nec dii; e contrario, quod Jupiter pertrahere eos
potuerit e terra ad cœlum." Quare frustra sudaverit,
qui cœlestia religionis arcana nostræ rationi adap-
tare conabitur: decebit potius, mentes nostras ad
cœlestis veritatis thronum adorandum attollere. In
hac igitur parte theologiæ naturalis, tantum abest,
ut defectum aliquem observem, ut excessum potius
reperiam; ad quem subnotandum paulum sum di-
gressus, propter maxima incommoda et pericula,
quæ ex eo tum religioni, tum philosophiæ impen-
dent; utpote qui et religionem hæreticam procudet,
et philosophiam phantasticam et superstitiosam.

Secus est, quod ad angelorum et spirituum naturam attinet; quæ nec inscrutabilis est, nec interdicta; ad quam etiam, ex affinitate, quam habet cum anima humana, aditus magna ex parte est patefactus. Præcipit certe Sacra Scriptura; "Nemo vos decipiat in sublimitate sermonum, et religione angelorum, ingerens se in ea, quæ non novit." Attamen si hoc revertamur ad partitionem illam trium philosophia- monitum diligenter perpendas, duo duntaxat in eo rum, divinæ, naturalis, et humanæ. Nam theologia | vetita reperies; adorationem scilicet, qualis Deo de

"Omnes cœlicolas, omnes supera alta tenentes;"

betur, Angelorum; et fanaticas de iis opiniones, vel
ultra creaturæ sortem eos efferentes, vel ampliorem
de iis cognitionem, quam quis revera adeptis sit,
venditantes. Cæterum sobria circa illos inquisitio,
quæ vel per rerum corporearum scalam ad eorum
naturam pernoscendam ascendat, vel in anima hu-
mana, veluti in speculo, eam intueatur, neutiquam
prohibetur. Idem de spiritibus statuendum immun-
dis, qui a statu suo deciderunt. Consortium cum
iis, atque usus operæ eorum, illicitus est; multo
magis qualiscunque cultus vel veneratio.
At con-
templatio et cognitio illorum naturæ, potestatis, il-
lusionum, non solum ex locis Scripturæ sacræ, sed
ex ratione, aut experientia, haud postrema pars est
sapientiæ spiritualis. Sic certe Apostolus, "strata-
gematum ejus non ignari sumus." Ac non minus
dæmonum naturam investigare in theologia naturali
conceditur, quam venenorum in physica, aut vitiorum
in ethica. Hanc autem scientiæ partem de Angelis
et dæmonibus inter desiderata numerare non licet,
quippe quæ ab haud paucis sit tentata: æquius esset,
ut scriptorum in hoc genere pars haud parva, aut
vanitatis, aut superstitionis, aut subtilitatis inutilis,
arguantur.

CAPUT TERTIUM.

Partitio naturalis philosophie in speculativam et operativam: quodque illæ duæ, et in intentione tractantis, et in corpore tractatus segregari debeant.

CAPUT QUARTUM.

Partitio doctrinæ speculativæ de natura, in physicam specialem et metaphysicam : quarum physica causam efficientem et materiam, metaphysica causam finalem et formam inquirit. Partitio physicæ in doctrinas de principiis rerum, de fabrica rerum sive de mundo, et de varietate rerum. Partitio physicæ de varietate rerum in doctrinam de concretis, et doctrinam de abstractis. Partitio doctrinæ de concretis" rejicitur ad easdem partitiones, quas suscipit" historia naturalis. Partitio doctrinæ de abstractis in doctrinam de schematismis materiæ, et doctrinam de mortibus. Appendices duæ physicæ speculativæ, problemata naturalia, placita antiquorum philosophorum. Partitio metaphysicæ, in doctrinam de formis, et doctrinam de causis finalibus.

NATURALIS philosophiæ partem, quæ speculativa est et theorica, in physicam specialem et metaphysicam dividere placet. Atque in hac partitione attendant homines nos vocabulum metaphysicæ usurpare sensu, a recepto et vulgato discrepanti. Hic autem locus admonendi videtur, de nostro in genere, circa usum vocabulorum, instituto. Id hujusmodi est, ut tam in præmisso vocabulo metaphysicæ, quam in aliis, ubi conceptus et notiones nostræ novæ sunt, et a receptis recedunt, maxima certe cum religione antiqua vocabula retineamus. Cum enim futurum speremus, ut ordo ipse et dilucida rerum MISSA igitur theologia naturali (cui inquisitionem explicatio, quam subjungere conamur, nos a prava de spiritibus, ut appendicem attribuimus) accedamus vocabulorum (quibus utimur) intelligentia liberent; ad secundam partem: videlicet illam de natura, sive in cæteris omnino avemus (quatenus sine veritatis philosophiam naturalem. Optime Democritus; ac scientiarum dispendio fieri possit) vel minimum ab "Scientiam de natura in profundis mineris, sive pu- antiquorum aut opinionibus, aut loquendi more deteis, latere demersam." Non male chemici; “Vul- flectere. Qua in re Aristotelis confidentiam proinde canum alteram naturam esse; quinetiam id celeriter subit mirari; qui impetu quodam percitus contradicperficere, quod natura per ambages et temporis mo- tionis, et bellum universæ antiquitati indicens, non ras solet." Quidni igitur philosophiam in duas solum nova artium vocabula pro libitu cudendi lipartes secemus, fodinam et fornacem; et duo con- centiam usurpavit; sed etiam priscam omnem sapistituamus philosophorum munera, operarios in mine- entiam extinguere et delere annisus est. Adeo ut ris, et fabros? Sane utcunque videamur hæc per neque nominet uspiam auctores antiquos, neque doglusum loqui; tamen hujus generis partitionem uti- matum eorum mentionem ullam faciat, nisi quo aut lissimam esse censemus, cum proponetur vocabulis homines perstringeret, aut placita redargueret. Sane familiaribus et scholasticis; hoc est, ut dividatur si famam nomini suo, ac sequacium turbam affecta"Doctrina de natura in inquisitionem causarum, et verit, hoc rationibus suis imprimis accommodatum. productionem effectuum; speculativam, et operati- Siquidem in veritate philosophica asserenda et recivam." Altera naturæ viscera per-scrutatur, altera pienda, idem contingit, quod in veritate divina; naturam veluti super incudem efformat. Neque me "Veni in nomine Patris, nec recipitis me; si quis fugit, quam arcto copulentur vinculo causæ et effec- venerit in nomine suo, eum recipietis." Sed ex tus, ut explicationem eorum aliquatenus conjungi hoc cœlesti aphorismo, si, quem præcipue designavesit necesse. Attamen quandoquidem omnis solida rit, spectemus; (nempe Antichristum omnium secuet fructuosa naturalis philosophia duplicem adhibeat lorum impostorem maximum) colligere licet, istud scalam, eamque diversam, ascensoriam et descenso- | ipsum, " Venire in nomine suo," nulla antiquitatis, riam; ab experientia ad axiomata, et ab axiomati- aut (si ita loqui licet) paternitatis habita ratione, bus ad nova inventa; consultissimum judico ut hærem mali ominis esse ad veritatem; utcunque eam sæduæ partes, speculativa et operativa, et in intentione tractantis, et in corpore tractatus separentur.

|

pe numero comitetur illa fortuna, “Eum recipietis." Ceterum de viro tam eximio certe, et ob acumen ingenii mirabili, Aristotele, crediderim facile hanc ambitionem eum a discipulo suo accepisse, quem fortasse æmulatus est; ut si ille omnes nationes, hic omnes opiniones subigeret; et monarchiam quandam

in contemplationibus sibi conderet. Quanquam fieri | natura, aut propter communia rerum omnium prinpossit, ut apud aliquos tetricos, et linguæ acerbæ, simili cum discipulo suo titulo insigniretur;

sim per horas regnent, ut spatio viginti quatuor horarum regna sua ter repetant, præter horas tres supernumerarias? Attamen hoc commentum nobis divisionem hebdomadæ (rem tam antiquam, et tam late receptam) peperit, ut ex alternatione dierum manifestissime patet; cum in principio diei sequentis regnet semper planeta, a planeta prioris diei quartus; propter tres illas horas, quas diximus, supernumerarias. Secundo, pro commento vano rejicere non dubitamus doctrinam de thematibus cœli, ad puncta temporis certa, cum distributione domorum; ipsas scilicet astrologiæ delicias; quæ Bacchanalia quædam in cœlestibus exercuerunt: nec satis mirari possumus, viros quosdam egregios, et in astrologia principes, tam levi ad ista astruenda argumento innixos esse.

Aiunt enim, quando illud prodit experientia ipsa, solstitia, æquinoctia, novilunia, plenilunia, et hujusmodi stellarum revolutiones majores, manifesto et insigniter operari super corpora natu

secundum mobile renitentiæ in adversum primi | inane illud commentum; quod singuli planetæ vicismobilis raptus; quod omnia in cœlo ferantur per circulos perfectos; quod sint eccentrici et epicycli, quibus motuum in circulis perfectis constantia servetur; quod a luna in superius nulla sit mutatio, aut violentia; et hujusmodi. Atque harum suppositionum absurditas in motum terræ diurnum (quod nobis constat falsissimum esse) homines impegit. At vix quisquam est, qui inquisivit causas physicas, tum de substantia cœlestium tam stellari, quam interstellari, tum de celeritate et tarditate corporum cœlestium ad invicem, tum de incitatione motus diversa in eodem planeta, tum de motuum consecutione ab oriente in occidentem, aut e contra, deque progressionibus, stationibus, et retrogradationibus, tum de motuum sublatione, et casu, per apogæa et perigæa; tum de motuum obliquatione, vel per spiras se versus tropicos texendo et retexendo, vel per sinuationes, quas dracones vocant; tum de polis rotationum, cur magis in tali parte cœli siti sint, quam in alia; tum de alligatione quorundam plane-ralia; necesse esse, ut posituræ stellarum magis extarum ad distantiam certam a sole: hujus, inquam, generis inquisitio vix tentata est, sed in mathematicis tantum observationibus et demonstrationibus insudatur. Eæ autem ostendunt, quomodo hæc omnia ingeniose concinnari et extricari possint, non quomodo vere in natura subsistere : et motus tantum apparentes, et machinam ipsorum fictitiam, et ad placitum dispositam, non causas ipsas et veritatem rerum indicant. Quocirca male astronomia, qualis nunc habetur, inter artes mathematicas, non sine dignitatis suæ dispendio, numeratur; cum debeat potius, si proprias partes tueri velit, constitui phy-volutiones illæ majores tam parum possint; exactas sicæ pars quasi nobilissima. Quicunque enim superlunarium et sublunarium conficta divortia contempserit, et materiæ appetitus, et passiones maxime catholicas (quæ in utroque globo validæ sunt, et universitatem rerum transverberant) bene perspexerit; is ex illis, quæ apud nos cernuntur, luculentam capiet de rebus cœlestibus informationem; et ab iis e contra, quæ in cœlo fiunt, haud pauca de motibus inferioribus, qui nunc latent, perdiscet; non tantum quatenus hi ab illis regantur, sed quatenus habeant passiones communes. Quamobrem hanc partem astronomiæ, quæ physica est, desiderari statuimus. Eam astronomiam vivam nominabimus, ad differentiam bovis illius Promethei suffarcinati, et solummodo figura-tenus bovis.

At astrologia multa superstitione referta est, ut vix aliquid sanum in ea reperiatur. Attamen eam potius expurgandam, quam prorsus abjiciendam esse censemus. Quod si quis hanc scientiam non in ratione, aut contemplationibus physicis, sed in cæca experientia, et complurium seculorum observatione fundatam esse contendat, ideoque rationum physicarum examen rejiciat, quod jactabant Chaldæi: is eadem opera et auguria revocet, et aruspicinam, et exta, et omnigenas fabulas deglutiat; nam et hæc omnia, ut diutinæ experientiæ, et per manus traditæ disciplinæ, dictamina fuisse asserebantur. Nos vero et, ut physicæ portionem, astrologiam recipimus, et non plus ei, quam ratio et rerum evidentia concedit, tribuimus; demptis superstitionibus et commentis. Ut vero rem paulo attentius introspiciamus; primo, quam

actæ et subtiliores, effectus quoque magis exquisitos
et occultiores producant. Illi vero seponere primo
debuerant, operationes solis per calorem manifestum;
et similiter lunæ vim quandam magneticam, super
incrementa æstuum semimenstrua: (nam fluxus et :
refluxus maris quotidianus alia res est :) his vero
sepositis, reliquas planetarum vires super naturalia
(quatenus experientia comprobantur) tenues admo-
dum et infirmas, et quasi latitantes reperient, etiam
in revolutionibus majoribus. Quare contrario pror-
sus modo concludere debuerant: nimirum; cum re-

illas et minutas positurarum differentias nihil omnino virium obtinere. Tertio, fatalia illa, quod hora nativitatis aut conceptionis fortunam fœtus regat, hora inceptionis fortunam incepti, hora quæstionis fortunam rei inquisitæ, atque (ut verbo dicamus) doctrinas de nativitatibus, electionibus, et quæstionibus, et istiusmodi levitates, maxima ex parte, nihil certi aut solidi habere, et rationibus physicis plane redargui et evinci, judicamus. Illud igitur magis attinet dicere, quid tandem in astrologicis retineamus, aut probemus? atque in iis, quæ probamus, quid desideremus? nam hujus postremæ rei gratia (nempe ejus, quod desideratur) sermonem hunc instituimus, cum alias censuris (ut sæpe diximus) non vacemus. Atque inter recepta certe, doctrinam de revolutionibus plus sanitatis, quam reliqua, habere censemus. Verum id optimum factu foret, si regulas quasdam præscribamus, ad quarum trutinam et normam astrologica examinentur; ut utilia retineantur, rejiciantur inania. Prima ea sit, de qua jam ante monuimus, "Revolutiones majores retineantur, valeant minores horoscoporum et domorum." Illæ instar tormentorum grandium ictus suos a longinquo jacere queunt, hæ tanquam arcus minores spatia evadere, et vires deferre non possunt. Secunda est; " Operatio cœlestium in corpora omnigena non valet, sed tantum in teneriora," qualia sunt humores, aër, et spiritus : atque hic tamen excipimus operationes caloris, solis et cœlestium, qui et ad metalla, et ad plurima subterranea proculdubio penetrat. Tertia est: "Omnis operatio cœlestium, potius ad massas rerum exten

|