| "Annulus infuso non vivit mirus Olympo, LIB. III. Non magis ingentes humili sub lumine Phobos Fert gemma, aut celso divulsas cardine lunas." Certe reliquias sanctorum, earumque virtutes, recepit, ecclesia Romana (neque enim in divinis et immateriatis fluxus temporis obest) verum ut condantur reliquiæ cœli, quo hora, quæ recessit et tanquam mortua est, reviviscat et continuetur, mera est superstitio. Missa igitur hæc faciamus, nisi forte Musæ aniculæ jam factæ sint. modi autem innumera sunt, sed (quemadmodum | quæ horæ ejus felicitatem alias prætervolaturam | diximus) non tantum cognitionem illam generalem, detineant, et quasi volatilem figant. Quemadmodum quæ sumitur ex astris (quæ sunt agentia) verum graviter ille conqueritur, de tam nobili apud antiquos etiam particularem subjectorum (quæ sunt passiva) arte, jampridem amissa : requirunt. Neque electiones prorsus rejiciendæ sunt; sed parcius illis, quam prædictionibus, fidendum. Videmus enim in plantationibus, et seminationibus, et insitionibus, ætatum lunæ observationes non esse res omnino frivolas. Sunt et multa ejus generis. Verum et electiones istæ etiam magis, quam prædictiones, per nostras regulas cohibendæ sunt. Atque illud semper attendendum; valere electiones in illis tantum casibus, ubi et virtus cœlestium talis sit, quæ non subito transeat: et actio inferiorum similiter talis, quæ non statim absolvatur ; quemadmodum fit in illis exemplis, quæ memoravimus: nam nec incrementa lunæ subito transiguntur, nec incrementa plantarum. Punctualitas vero temporis omnino repudianda. Inveniuntur autem et talia complura (quod quis minus putet) in electionibus circa civilia. Quod si quis nos compellat eo nomine, quod ex quibus ista astrologia emendata elici possit; et rursus, ad quæ utiliter adhiberi, aliquid monstravimus; quis vero sit eliciendi modus, neutiquam docuimus: ille minus æquus fuerit, cum artem ipsam (cujus debitores non sumus) a nobis exigat. Hoc tamen circa illud ipsum, quod petit, monebimus; quatuor tantum esse modos, quibus ad hanc scientiam via sternatur. Primo per experimenta futura; dein per experimenta præterita; rursus per traditiones; ultimo per rationes physicas. Atque quod ad experimenta futura, quid attinet dicere? cum illa seculis compluribus ad eorum copiam comparandam indigeant ; ut de iisdem cogitationem suscipere frustra fuerit. Quod vero ad experimenta præterita; ea certe in manu hominum sunt; licet res sit laboriosa et multi otii. Possint enim astrologi (si sibi non desint) omnes casus majores (veluti inundationes, pestilentias, prælia, seditiones, mortes regum, si placet, et similia) ex historiæ fide depromere; et situm cœlestium, non secundum thematum subtilitatem, sed juxta regulas eas revolutionum, quæ a nobis adumbratæ sunt, qualis fuerit sub iisdem temporibus, intueri : ut ubi manifestus fuerit eventuum consensus et conspiratio, ibi prædictionis norma probabilis constituatur. Quatenus ad traditiones; eas ita ventilare oportet, ut quæ cum rationibus physicis manifesto pugnent, e medio tollantur; quæ vero cum iis bene consentiant, etiam auctoritate sua valeant. Quantum denique ad physicas rationes; illæ maxime huic inquisitioni accommodatæ sunt, quæ de catholicis materiæ appetitibus et passionibus, et de motibus corporum simplicibus et genuinis inquirunt. His enim alis ad cœlestia ista materiata ascenditur tutissime. Atque de astrologia sana hactenus. Insaniæ autem astrologica (præter ea, quæ a principio notavimus, commenta) alia quædam portio superest non prætermittenda : quæ tamen ab astrologia secludi solet, et in magiam, quam vocant, cœlestem transferri. Ea nacta est mirum commentum ingenii humani, nimirum, ut benevolus aliquis situs astrorum in sigillis aut signaculis (puta metalli, aut gemmæ alicujus ad intentionem propriæ) excipiatur, Physicam abstractam in duas partes rectissime dividi posse statuimus: doctrinam de schematismis materiæ, et doctrinam de appetitibus et motibus. + Utrosque cursim enumerabimus, unde veræ physicæ de abstractis adumbratio quædam deduci possit. Schematismi materiæ sunt, densum, rarum; grave, leve; calidum, frigidum; tangibile, pneumaticum; volatile, fixum ; determinatum, fluidum; humidum, siccum; pingue, crudum; durum, molle; fragile, tensile; porosum, unitum; spirituosum, jejunum ; simplex, compositum; absolutum, imperfecte mistum; fibrosum, atque venosum, simplicis posituræ sive æquum; similare, dissimilare; specificatum, non specificatum; organicum, inorganicum; animatum, inanimatum: neque ultra rem extendimus. Sensibile enim et insensibile, rationale et irrationale, ad doctrinam de homine rejicimus. Appetituum vero et motuum duo genera sunt: sunt enim vel motus simplices, in quibus radix omnium naturalium actionum continetur, pro ratione tamen schematismorum materiæ; vel motus compositi sive producti; a quibus ultimis recepta philosophia (quæ parum de corpore naturæ stringit) auspicatur. Debent autem haberi hujusmodi motus compositi (quales sunt generatio, corruptio, et reliqui) pro pensis quibusdam, aut summis motuum simplicium, potius quam pro motibus primitivis. Motus simplices sunt, motus antitypiæ, quem vulgo motum, ne fiat penetratio dimensionum, vocant: motus nexus, quem motum ex fuga vacui appellant: motus libertatis, ne detur compressio aut extensio præternaturalis: motus in sphæram novam, sive ad rarefactionem et condensationem: motus nexus secundi, sive ne detur solutio continuitatis: motus congregationis majoris, sive ad massas connaturalium suorum, qui vulgo dicitur motus naturalis: motus congregationis minoris, qui vulgo dicitur sympathiæ et antipathiæ: motus disponens, sive ut partes bene collocentur in toto: motus assimilationis sive multiplicationis naturæ suæ super aliud: motus excitationis, ubi agens nobilius motum in alio latentem et sopitum excitat: motus sigilli sive impressionis, operatio scilicet absque communicatione substantiæ: motus regius, sive cohibitio reliquorum motuum a motu prædominante: motus absque termino, sive rotatio spontanea: motus trepidationis; sive systoles, et diastoles, corporum scilicet, quæ locantur inter commoda et incommoda: postremo decubitus, sive exhorrentia motus, quæ etiam plurimarum rerum est causativa. Hujusmodi sunt motus simplices, qui ex penetralibus naturæ vere prodeunt : quique complicati, continuati, alternati, frænati, repetiti, et multis modis aggregati, motus illos compositos, sive summas motuum, quæ receptæ sunt, aut illis similes constituunt. Summæ motuum, sunt decantati illi motus, generatio, corruptio, augmentatio, diminutio, alteratio, et latio: etiam mixtio, separatio, versio. Supersunt tantum tanquam appendices physicæ, mensuræ motuum: quid possit quantum, sive dosis naturæ ? Quid possit distantia ? id quod orbis virtutis sive activitatis non male vocatur. Quid possint incitatio et tarditas? Quid brevis aut longa mora? Quid vis aut hebetudo rei? Quid S stimulus peristaseos? Atque hæ sunt phycicæ veræ de abstractis partes genuinæ. Etenim in schematismis materiæ, in motibus simplicibus, in summis sive aggregationibus motuum, et in mensuris motuum, physica de abstractis absolvitur. Nam motum voluntarium in animalibus; motum qui fit in actionibus sensuum; motum phantasiæ, appetitus, et voluntatis ; motum mentis, decreti, et intellectualium, ad proprias doctrinas amandamus. Illud tamen iterato monemus, universa hæc, quæ diximus, in physica non ulterius tractari, quam ut inquirantur materia et efficiens ipsorum; retractantur enim in metaphysica, quoad formas et fines. Physicæ subjungemus appendices insignes duas; quæ non tam ad materiam, quam ad modum inquisitionis, spectant; problemata naturalia, et placita antiquorum philosophorum. Prior naturæ multiplicis sive sparsæ appendix est: secunda naturæ unitæ, sive summarum; utraque ad solertem dubitationem pertinet, quæ scientiæ pars est non contemnenda. Nam problemata particulares dubitationes complectuntur; placita generales circa principia et fabricam. Problematum exemplum nobile est in libris Aristotelis: quod genus operis meruit certe, non solum ut posterorum laudibus celebraretur, verum etiam ut eorum laboribus continuaretur; cum dubitationes indies oriantur novæ. Attamen in hac re adhibenda est cautio magni utique momenti. Dubiorum commemoratio et propositio duplicem in se habet fructum: unum, quod philosophiam muniat contra errores: quando id, quod non plane liquet, non judicatur aut asseritur, (ne error errorem gigneret) sed suspenditur de eo judicium, et non fit positivum: 'alterum, quod dubitationes in codicillos relatæ, totidem spongiæ sunt, quæ incrementa scientiæ perpetuo ad se sugant et alliciant; unde fit ut illa, quæ, nisi præcessissent dubitationes, leviter et sicco pede transmissa fuissent, dubitationum admonitu attente et studiose observentur. Verum hæ duæ utilitates vix unum compensant incommodum, quod, nisi sedulo prohibeatur, se ingeret: nimirum quod dubitatio, si semel admittatur tanquam justa, et fiat quasi authentica, statim defensores in utramque partem suscitabit, qui etiam posteris eandem licentiam dubitandi transmittant: adeo ut homines ingenia sua intendant et applicent ad hoc, ut alatur potius dubitatio, quam terminetur aut solvatur. Cujus quidem rei exempla et in jurisperitis, et in academicis ubique occurrunt: quibus moris est, ut dubitationem semel admissam, perpetuam esse velint, nec minus dubitandi, quam asserendi, auctoramenta amplectantur cum tamen ille demum sit ingenii usus legiti mus, qui ex dubiis certa faciat, non qui certa in dubium vocet. Quare calendarium dubitationum sive problematum in natura et desiderari assero, et suscipi probo: modo curæ sit, ut aucta scientia indies (quod fiet proculdubio si nos audiant homines) quæ claræ discussæ sint dubitationes ex albo deleantur. Huic calendario aliud addi cuperem, non minus utile: cum enim in omni inquisitione inveniantur hæc tria, perspicue vera, dubia, perspicue falsa utilissimum foret, calendario dubiorum, calendarium falsitatum et errorum popularium, vel in historia naturali, vel in dogmatibus grassantium, adjungere: ne illæ amplius scientiis molestæ sint. Quod ad placita antiquorum philosophorum, qualia fuerunt Pythagoræ, Philolai, Xenophanis, Anaxagoræ, Parmenidis, Leucippi, Democriti, aliorum (quæ homines contemptim percurrere solent) non abs re fuerit paulo modestius in ea oculos conjicere. Etsi enim Aristoteles, more Ottomanorum, regnare se haud tuto posse putaret, nisi fratres suos omnes contrucidasset; tamen iis, qui non regnum aut magisterium, sed veritatis inquisitionem atque illustrationem sibi proponunt, non potest non videri res utilis, diversas diversorum, circa rerum naturas, opiniones, sub uno aspectu intueri. Neque tamen subest spes quod veritas aliqua purior, ex illis aut similibus theoriis, speranda ullo modo sit. Quemadmodum enim eadem phænomena, iidem calculi et Ptolemæi principiis astronomicis, et Copernici competunt: ita experientia ista vulgaris, qua utimur, atque obvia rerum facies, pluribus diversis theoriis se applicare potest: ubi ad rectam veritatis indagationem longe alia severitate opus fuerit. Eleganter enim Aristoteles : "Infantes primo balbutientes, quasvis mulieres appellare matres; post autem propriam matrem discernere." Sic certe puerilis experientia, omnem philosophiam appellabit matrem : adulta vero matrem veram internoscet. Interea juvabit philosophias discrepantes, veluti diversas naturæ glossas (quarum una fortasse uno loco, alia alio est emendatior) perlegere. Optarim igitur, ex vitis antiquorum philosophorum, ex fasciculo Plutarchi de placitis eorum, ex citationibus Platonis, ex confutationibus Aristotelis, ex sparsa mentione, quæ habetur in aliis libris, tam ecclesiasticis, quam ethnicis (Lactantio, Philone, Philostrato, et reliquis) opus confici, cum diligentia et judicio, de antiquis philosophiis. Tale enim opus nondum extare video. Attamen hic moneo, ut hoc fiat distincte: ita ut singulæ philosophiæ seorsum componantur et continuentur; non per titulos et fasciculos (quod Plutarchus fecit) excipiantur. Quævis enim philosophia integra se ipsam sustentat: atque dogmata ejus sibi mutuo et lumen et robur adjiciunt: quod si distrahantur, peregrinum quiddam et durum sonant. Certe quando apud Tacitum lego facta Neronis aut Claudii, circumstantiis temporum, personarum, et occasionum vestita; nil video quod a probabilitate prorsus abhorreat: cum vero eadem lego in Suetonio Tranquillo, per capita et communes locos, minimeque in serie temporis repræsentata, portenta quædam videntur, et plane incredibilia. Neque absimilis est ratio philosophiæ, quando proponitur integra, et quando in frustra concisa et dissecta. Neque + love son off este dial" properties. vero ex hoc placitorum philosophiæ calendario | in physica tractanda, magna ex parte, enumeravimus, nuperas theorias et dogmata excludo; sicut illam (et formas primæ classis appellare consuevimus,) S Theophrasti Paracelci, eloquenter in corpus quoddam quique (veluti literæ alphabeti) numero haud ita et harmoniam philosophiæ redactam a Severino multi sunt, et tamen essentias et formas omnium Dano; aut Telesii Consentini, qui Parmenidis phi- substantiarum conficiunt et sustinent; hoc est, inlosophiam instaurans, arma Peripateticorum in illos quam, illud ipsum, quod conamur; quodque eam ipsos vertit; aut Patricii Veneti, qui Platonicorum partem metaphysicæ, de qua nunc inquirimus, confumos sublimavit; aut Gilberti popularis nostri, qui | stituit et definit. Neque hæc officiunt, quo minus Philolai dogmata reposuit; aut alterius cujuscunque, physica easdem naturas consideret quoque (ut dictum si modo dignus sit. Horum vero (quoniam volu- est) sed tantum quoad causas fluxas. Exempli mina integra extant) summæ tantum inde conficien- gratia, si de causa inquiratur albedinis in nive, vel dæ, et cum cæteris conjungendæ. Atque de phy- spuma; recte redditur, quod sit subtilis inmixtio sica cum appendicibus hæc dicta sint. aëris cum aqua. Hæc autem, longe abest, ut sit forma albedinis, cum aër etiam pulveri vitri aut crystalli intermixtus, albedinem similiter procreat, non minus quam si admisceatur aquæ ; verum causa efficiens illa tantum est, quæ nihil aliud quam vehiculum est formæ. At in metaphysica, si fiat inquisitio, hujusmodi quidpiam reperies: corpora duo diaphana intermixta portionibus eorum opticis, simplici ordine sive æqualiter collocatis, constituere! albedinem. Hanc metaphysicæ partem desiderari reperio. Nec mirum ; quia illo inquirendi modo, qui hucusque in usum venit, nunquam in seculum comparebunt rerum formæ. Radix autem mali hujus, ut et omnium, ea est; quod homines et propere nimis et nimis longe, ab experientia et rebus particularibus, cogitationes suas divellere et abstrahere consueverunt, et suis meditationibus et argumentationibus se totos dedere. Quantum ad metaphysicam, assignavimus jam ei inquisitionem causarum formalium et finalium; quæ assignatio, quatenus ad formas, incassum facta videatur. Invaluit siquidem opinio atque inveteravit, + rerum formas essentiales, seu veras differentias, nulla humana inveniri diligentia posse. Quæ opinio interim nobis elargitur, atque concedit, inventionem formarum ex omnibus scientiæ partibus dignissimam esse, quæ investigetur, si modo fieri possit, ut reperiantur. Ad inventionis possibilitatem vero quod attinet, sunt certe ignavi regionum exploratores, qui ubi nil nisi cœlum et pontum vident, terras ultra esse prorsus negant. At manifestum est Platonem, virum sublimis ingenii (quique veluti ex rupe excelsa omnia circumspiciebat) in sua de ideis doctrina, "Formas esse verum scientiæ objectum," vidisse; utcunque sententiæ hujus verissimæ fructum amiserit, formas penitus a materia abstractas, non in materia determinatas, contemplando et prensando: unde factum est, ut ad speculationes theologicas diverteret; quod omnem naturalem suam philosophiam infecit et polluit. Quod si diligenter, serio, et sincere ad actionem et usum oculos convertamus; non difficile erit disquirere, et notitiam assequi, quæ sint illæ formæ, quarum cognitio res humanas miris modis locupletare et beare possit. Substantiarum enim formæ (uno homine excepto, de quo Scriptura, "Formavit hominem de limo terræ, et spiravit in faciem ejus spiraculum vitæ ;" non ut de cæteris speciebus, "Producant aquæ, Producat terra") species, inquam, creaturarum (prout nunc per compositionem et transplantationem inveniuntur multiplicata) ita perplexæ sunt et complicatæ, ut aut omnino de iis inquirere frustra sit; aut inquisitio earum, qualis esse potest, seponi ad tempus, et postquam formæ simplicioris naturæ rite exploratæ sint et inventæ, tum demum institui debeat. Quemadmodum enim nec facile esset, nec ullo modo utile, formam soni investigare ejus, qui verbum aliquod constituat, cum verba compositione et transpositione literarum sint infinita: at soni, qui literam aliquam simplicem exprimat, formam inquirere (quali scilicet collisione, quali instrumentorum vocis applicatione, constituatur) comprehensibile est, imo facile : quæ tamen formæ literarum cognitæ ad formas verborum illico nos deducent: eadem prorsus ratione, formam inquirendo leonis, quercus, auri, imo etiam aquæ, aut aëris, operam quis luserit: formam vero inquirere densi, rari; calidi, frigidi; gravis, levis; tangibilis, pneumatici; volatilis, fixi; et similium, tam schematismorum, quam motuum, quos | Usus autem hujus partis metaphysicæ, quam desideratis annumero, duas ob causas vel maxime excellit. Prima est, quod scientiarum omnium officium sit et propria virtus, ut experientiæ ambages, et itinera longa (quantum veritatis ratio permittit)' abbrevient; ac proinde remedium veteri querimoniæ afferant, de vita brevi et arte longa. Illud vero optime præstatur, axiomata scientiarum in magis generalia, et quæ omni materiæ rerum individuarum competant, colligendo et uniendo. Sunt enim scientiæ instar pyramidum, quibus historia et experientia, tanquam basis unica, substernuntur ; ac proinde basis naturalis philosophiæ est historia naturalis : tabulatum primum a basi est physica; vertici proximum metaphysica: ad conum quod attinet et punctum verticale (opus quod operatur Deus a principio' usque ad finem; summariam nempe naturæ legem) hæsitamus merito, an humana possit ad illud inquisitio pertingere. Cæterum hæc tria, veræ sunt scientiarum contabulationes, suntque apud homines propria scientia inflatos, et theomachos, tanquam tres moles giganteæ : "Ter sunt conati imponere Pelio Ossam, Scilicet atque Ossæ frondosum involvere Olympum." Apud eos vero, qui se ipsos exinanientes, omnia ad Dei gloriam referunt, tanquam trina illa acclamatio, Sancte, Sancte, Sancte. Sanctus enim Deus in multitudine operum suorum, sanctus in ordine eorum, sanctus in unione. Quare speculatio illa Parmenidis et Platonis (quamvis in illis nuda fuerit speculatio) excelluit tamen; "Omnia per scalam quandam ad unitatem ascendere." Atque illa demum scientia cæteris est præstantior, quæ humanum intellectum : DE AUGMENTIS SCIENTIARUM. minimum multiplicitate onerat, quam liquet esse metaphysicam quippe quæ contemplatur præcipue simplices illas rerum formas (quas superius formas primæ classis nominavimus) quandoquidem licet numero paucæ, tamen commensurationibus et coordinationibus suis omnem varietatem constituunt. Secunda res, quæ hanc metaphysicæ partem de formis nobilitat, hæc nimirum est; quod potestatem humanam emancipet maxime et liberet; eamque in amplissimum et apertissimum operandi campum educat. Nam physica per angustos et impeditos calles humanam operam dirigit, naturæ ordinariæ flexuosos tramites imitata. Sed latæ undique sunt sapientibus viæ; sapientiæ nimirum (quæ a veteribus rerum divinarum et humanarum scientia definiebatur) mediorum copia et varietas semper suppetit. Causæ enim physicæ, novis inventis, in simili materia, lucem et ansam præbent: at qui formam aliquam novit, novit etiam ultimam possibilitatem superinducendi naturam illam in omnigenam materiam, eoque minus inter operandum restringitur et alligatur, vel ad materiæ basim, vel ad conditionem efficientis. Quod genus scientiæ eleganter describit etiam Salomon, etsi sensu magis divino: "Non arctabuntur gressus tui, et currens non habebis offendiculum." Intelligit scilicet sapientiæ vias, nec angustiis nec obicibus obnoxias esse. Metaphysicæ pars secunda est finalium causarum inquisitio, quam non ut prætermissam, sed ut male collocatam notamus. Solent enim inquiri inter physica, non inter metaphysica. Quanquam si ordinis hoc solum vitium esset, non mihi fuerit tanti. Ordo ¦ enim ad illustrationem pertinet, neque est hæc substantia scientiarum. At hæc ordinis inversio defectum insignem peperit, et maximam philosophiæ induxit calamitatem. Tractatio enim causarum finalium in physicis, inquisitionem causarum physicarum expulit et dejecit, effecitque ut homines in istiusmodi speciosis et umbratilibus causis acquiescerent, nec inquisitionem causarum realium, et vere physicarum strenue urgerent; ingenti scientiarum detrimento. Etenim reperio hoc factum esse, non solum a Platone, qui in hoc littore semper anchoram figit, verum etiam ab Aristotele, Galeno, et aliis, qui sæpissime etiam ad illa vada impingunt. Etenim qui causas adduxerit hujusmodi; "Palpebras cum pilis, pro sepi et vallo esse, ad munimentum oculorum:" aut "corii in animalibus firmitudinem esse ad propellendos calores et frigora :" aut ossa pro columnis et trabibus a natura induci, quibus fabrica corporis innitatur :" aut "folia arborum emitti, quo fructus minus patiantur a sole et vento:" aut "nubes in sublimi fieri, ut terram imbribus irrigent:" aut "terram densari et solidari, ut statio et mansio sit animalium;" et alia similia: is in metaphysicis non male ista allegarit; in physicis autem nequaquam. Imo, quod cœpimus dicere, hujusmodi sermonum discursus (instar remorarum, uti fingunt, navibus adhærentium) scientiarum quasi velificationem et progressum retardarunt, ne cursum suum tenerent, et ulterius progrederentur: et jam pridem effecerunt, ut physicarum causarum inquisitio neglecta deficeret, ac silentio præteriretur. Quapropter philosophia naturalis Democriti, et aliorum, qui Deum et men | of 339 tem a fabrica rerum amoverunt; et structuram universi infinitis naturæ prælusionibus et tentamentis (quas uno nomine fatum, aut fortunam vocabant) attribuerunt; et rerum particularium causas materiæ necessitati, sine intermixtione causarum finalium, assignarunt; nobis videtur (quantum ex fragmentis et reliquiis philosophiæ eorum conjicere licet) quatenus ad causas physicas, multo solidior fuisse, et altius in naturam penetrasse, quam illa Aristotelis et Platonis hanc unicam ob causam, quod illi in causis finalibus nunquam operam triverunt; hi autem eas perpetuo inculcarunt. Atque magis in hac parte accusandus Aristoteles, quam Plato: quandoquidem fontem causarum finalium, Deum scilicet, omiserit, et naturam pro Deo substituerit, causasque ipsas finales, potius ut logicæ amator, quam theologiæ, amplexus sit. Neque hæc eo dicimus, quod causæ illæ finales veræ non sint, et inquisitione admodum dignæ in speculationibus metaphysicæ ; sed quia dum in physicarum causarum possessiones excurrunt et irruunt, misere eam provinciam depopulantur et vastant. Alioquin, si modo intra terminos suos coërceantur, magnopere hallucinantur, quicunque eas physicis causis adversari aut repugnare putent. Nam causa reddita, quod "palpebrarum pili oculos muniant," nequaquam sane repugnat alteri illi, "quod pilositas soleat contingere humiditatum orificiis: Muscosi fontes," etc. Neque causa reddita, quod "coriorum in animalibus firmitudo pertinet ad cœli injurias propulsandas," adversatur illi alteri, "quod illa firmitudo fit ob contractionem pororum, in extimis corporum, per frigus et deprædationem aëris." Et sic de reliquis : conspirantibus optime utrisque causis; nisi quod altera intentionem, altera simplicem consecutionem denotet. Neque vero ista res in dubium vocat providentiam divinam, aut ei quicquam derogat; sed potius eandem miris modis confirmat et evehit. Nam sicut in rebus civilibus prudentia politica fuerit multo altior et mirabilior, si quis opera aliorum ad suos fines et desideria abuti possit, quibus tamen nihil consilii sui impertit (ut interim ea agant, quæ ipse velit, neutiquam vero se hoc facere intelligant) quam si consilia sua cum administris voluntatis suæ communicaret: sic Dei sapientia effulget mirabilius, cum natura aliud agit, providentia aliud elicit; quam si singulis schematibus et motibus naturalibus, providentia characteres essent impressi. Scilicet Aristoteli, postquam naturam finalibus causis imprægnasset: Naturamque nihil frustra facere, suique voti semper esse compotem (si impedimenta abessent)" et hujusmodi multa eo spectantia posuisset; amplius Deo non fuit opus: at Democritus et Epicurus, cum atomos suos prædicabant, eousque a subtilioribus nonnullis tolerabantur; verum cum ex eorum fortuito concursu, fabricam ipsam rerum absque mente coaluisse assererent, ab omnibus risu excepti sunt. Adeo ut tantum absit, ut causæ physicæ homines a Deo et providentia abducant, ut contra potius philosophi illi, qui in iisdem eruendis occupati fuerunt, nullum exitum rei reperiant, nisi postremo ad Deum et providentiam confugiant. At * Actending on mother-cut more than stund. & Schopenh, armewhat starts his meaning here when he says that green or tied magic (in I's cense) practical metaphysics. : 8.7. us harcos telegraphy. 340 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM. que hæc de metaphysica dicta sint: cujus partem de causis finalibus, in libris et physicis et metaphysicis, tractatam non negaverim; in his recte, in illis perperam, propter incommodum inde secutum. CAPUT QUINTUM. Partitio operativæ doctrinæ de natura in mechanicam et magiam; quæ respondent partibus speculative: physicæ mechanica, metaphysicæ magia; et expurgatio vocabuli magiæ. Appendices duæ operativæ ; inventarium opum humanarum, et catalogus polychrestorum. OPERATIVAM de natura similiter in duas partes dividemus, idque ex necessitate quadam. Subjicitur enim hæc divisio divisioni priori doctrinæ speculativæ. Physica siquidem, et inquisitio causarum efficientium et materialium, producit mechanicam; at metaphysica, et inquisitio formarum, producit magiam : nam causarum finalium inquisitio sterilis est, et, tanquam virgo Deo consecrata, nihil parit. Neque nos fugit, esse et mechanicam sæpius mere empiricam et operariam, quæ a physica non pendeat; verum hanc in historiam naturalem conjecimus; a philosophia naturali segregamus. Loquimur tantum de ea mechanica, quæ cum causis physicis conjuncta est. Verumtamen intervenit quædam mechanica, quæ nec prorsus operaria est, neque tamen philosophiam proprie attingit. Operum enim inventa omnia, quæ in hominum notitiam venerunt, aut casu occurrerunt et deinceps per manus tradita sunt; aut de industria quæsita: quæ autem intentionaliter inventa sunt; | illa aut per causarum et axiomatum lucem eruta sunt; aut per extensionem quandam, vel translationem, vel compositionem inventorum priorum deprehensa; quæ magis ingeniosa quædam res est et sagax, quam philosophica. Hanc vero partem, quam neutiquam contemnimus, non multo post, cum de experientia literata inter logica tractabimus, cursim perstringemus. Enimvero mechanicam, de qua nunc agimus, tractavit Aristoteles promiscue: Hero in spiritualibus; etiam Georgius Agricola, scriptor recens, diligenter admodum in mineralibus; aliique quamplurimi in subjectis particularibus: adeo ut non habeam, quod dicam de omissis in hac parte; nisi quod mechanica promiscua, secundum exemplum Aristotelis, diligentius debuissent continuari per labores recentiorum; præsertim cum delectu eorum mechanicorum, quorum aut causæ magis obscuræ, aut effectus magis nobiles. Verum qui in hisce insistunt, quasi oras tantum maritimas perreptant: LIB. III. honorifico sensui restituatur. Etenim magia apud Persas pro sapientia sublimi, et scientia consensuum rerum universalium, accipiebatur; atque etiam tres illi reges, qui ab oriente ad Christum adorandum venerunt, magorum nomine vocabantur. Nos vero eam illo in sensu intelligimus, ut sit scientia, quæ cognitionem formarum abditarum ad opera admiranda deducat; atque, quod dici solet, activa cum passivis conjungendo, magnalia naturæ manifestet. Nam quantum ad naturalem magiam (quæ in libris plurimorum volitat) credulas quasdam et superstitiosas traditiones, et observationes de symphathiis et antipathiis rerum, atque de occultis et specificis proprietatibus complectentem, cum frivolis ut plurimum experimentis, potius occultandi artificio et larva, quam re ipsa, admirandis: non erraverit sane, qui eam dixerit a scientia, quam quærimus, tantum distare, quoad veritatem naturæ, quantum libri rerum gestarum Arthuri ex Britannia, aut Hugonis Burdegalensis, et hujusmodi heroum umbratilium, differunt a Cæsaris commentariis, quoad veritatem historicam. Manifestum enim est, Cæsarem majora revera perpetrasse, quam illi de heroibus suis confingere ausi sunt; sed modis faciendi minime fabulosis. Hujusmodi doctrinas bene adumbravit fabula de Ixione; qui cum Junonis, potentiæ deæ, concubitum animo sibi designaret, cum evanida nube rem habuit; ex qua Centauros et Chimæras progenuit. Sic qui insana et impotenti cupiditate feruntur ad ea, quæ per imaginationis tantum fumos et nebulas cernere se putant, loco operum, nil aliud quam spes inanes, et deformia quædam ac monstrosa spectra, suscipient. Hujus autem magiæ naturalis, levis et degeneris, operatio super homines, similis est soporiferis quibusdam medicamentis; quæ somnum conciliant, atque insuper inter dormiendum læta et placentia somnia immittunt. Primo enim intellectum humanum in soporem conjicit; canendo proprietates specificas et virtutes occultas, et tanquam cœlitus demissas, et per traditionum susurros solummodo perdiscendas; unde homines ad veras causas eruendas et indagandas non amplius excitantur, et evigilant; sed in hujusmodi otiosis et credulis opinionibus acquiescunt : deinde vero innumera commenta grata, et qualia quis optaret maxime, instar somniorum, insinuat. Atque operæ pretium est notare, in illis scientiis, quæ nimium trahunt ex phantasia et fide (quales sunt magia ista levis, de qua nunc loquimur, alchemia, astrologia, et aliæ consimiles) media sua, et theoriam, solere esse magis monstrosa, quam finis ipse est, et actio, quo tendunt. Versio argenti, aut argenti vivi, aut alicujus alterius metalli in aurum, res creditu dura: attamen longe verisimilius est ab homine, qui ponderis, coloris flavi, malleabilis et extensibilis, fixi etiam et volatilis, naturas cognitas et perspectas far. habuerit ; quique similiter prima mineralium semina et menstrua diligenter introspexerit, posse aurum multa et sagaci molitione tandem produci; quam quod pauca elixiris grana, paucis momentis, alia metalla in aurum vertere valeant, per activitatem ejusdem elixiris, quæ naturam scilicet perficere, et omni impedimento liberare possit. Similiter senectutis retardatio, aut gradus alicujus juventutis instauratio, non facile fidem reperiat: attamen longe |