ELENCHUS. in contrarium rei inceptæ fertur. Ita ut prima inceptio perpetuo evacuetur, nisi vires continuentur. Quemadmodum in formulis illis usitatis dicitur; Non progredi, est regredi: et, Qui non proficit, deficit : ut in cursu in adversum montis; remigatione in adversum gurgitis: at contra, si in declivi montis motus incipiat; aut secundo flumine remigatio fiat; tum gradus inceptus longe potiores partes tenet. Porro iste color, non tantum extenditur ad gradum inceptionis, qui sit a potentia ad actum, comparatum cum gradu, qui sit ab actu ad incrementum : verum etiam ad gradum, qui sit ab impotentia ad potentiam, comparatum cum gradu, qui sit a potentia ad actum. Etenim gradus ab impotentia ad potentiam, major videtur, quam a potentia ad actum. Fallit sophisma primo, propter eas res, quarum usus in sufficientia quadam, sive competentia; hoc est, quantitate determinata, consistit. Si quis enim obligetur pœnaliter ad solutionem certæ pecuniæ summæ, ad diem certum; gravius ei fuerit, nummo unico aureo carere, quam si, posito quod ille unicus parari non potuerit, deessent etiam decem alii. Similiter in decoctionibus fortunarum, damnosior videtur gradus obærationis, qui primus sortem minuit; quam extremus, qui ad egestatem redigit. Huc spectant formulæ illæ usitata: Sera in fundo parsimonia: Parum interest, utrum nihil habeas, an quod nihil juvet, etc. Fallit secundo, propter illud principium in natura, quod corruptio unius sit generatio alterius. Adeo ut gradus ipse privationis ultimæ, minus interdum incommodet, quoniam ansam et stimulum præbet novæ alicui rationi ineundæ. Unde etiam Demosthenes sæpius conqueritur apud cives suos : "Conditiones minus utiles, et honorificas, quas a Philippo impositas subibant, nihil aliud esse, quam alimenta quædam ipsorum ignaviæ et socordiæ: ut multo iis fuisset satius illis omnino carere, propterea quod hoc pacto industria illorum melius acui possit ad alia paranda remedia.' Novimus certe medicum quendam, qui, mulieribus delicatis, querentibus se male habere, sed tamen a medicamentis omnibus abhorrere, solebat dicere, non minus facete, quam morose: "Vobis omnino opus Itidem in voluptate: est, ut deterius valeatis, quo medicamenta, etiam quælibet, libenter toleretis." Quinetiam ipse gradus privationis, sive indigentiæ ultimæ, salutaris esse possit, non tantum ad excitandam industriam, verum etiam ad imperandam patientiam. Quod ad secundum membrum hujus sophismatis, illud eodem, quo prius, fundamento (de gradibus quidditatis et nullitatis) nititur. Hinc tanta usurpantur, de initiis negotiorum, præconia : "Dimidium facti, qui bene cœpit, habet, etc." Hinc astrologorum superstitio, qui judicium faciunt de dispositione aut fortuna hominis, ex momento sive articulo nativitatis aut conceptus. ELENCHUS. Fallit sophisma primo, quoniam in nonnullis primæ rerum inceptiones nihil aliud sunt, quam quæ Epicurus, in philosophia sua, appellat tentamenta ; id est, rudimenta quædam, quæ nihili sunt, nisi iterentur aut provehantur. Itaque in hoc casu, gradus secundus dignior videtur et potentior, quam primus: quemadmodum in plaustris, equus qui penultimus est, plus confert ad motum plaustri, quam primus. Etiam non inepte dici solet: Convicium regestum, illud esse, quod pugnæ sit reum. Prius enim fortasse prætervolaturum fuisset. Itaque prius malo principium dedit, sed posterius modum abstulit. Fallit sophisma secundo, propter dignitatem perseverantiæ; quæ in progressu, non in aggressu, sita est. Etenim casus, aut natura, primum impetum progignere possunt; at affectus tantummodo maturus et judicium, constantiam. Fallit tertio in iis rebus, quarum natura et cursus ordinarius | SOPHISMA X. "Quod ad veritatem refertur, majus est, quam quod ad opinionem. Modus autem, et probatio ejus, quod ad opinionem pertinet, hæc est; quod quis, si clam putaret fore, facturus non esset." Ita pronunciant Epicurei de felicitate Stoicorum, in virtute collocata, quod similis sit felicitati histrionis in scena; qui, si a spectoribus et plausu eorum destitueretur, animis statim concideret. Itaque virtutem, per ignominiam, bonum theatrale vocant. Aliter fit in divitiis; de quibus ille : "Populus me sibilat; at mihi plaudo." "Grata sub imo Gaudia corde premens, vultu simulante pudorem." ELENCHUS. Fallacia hujus sophismatis subtilior paulo est; licet responsio ad exemplum, quod adducitur, facilis. Neque enim virtus eligitur propter auram popularem. Cum etiam illud præceptum sit, Ut quis maxime omnium seipsum revereatur. Ita ut vir bonus idem fuerit in solitudine, idem in theatro. Licet forte intendatur virtus nonnihil per laudes, quemadmodum calor augetur per reflexionem. Sed hoc suppositionem negat, non fallaciam redarguit. Elenchus vero talis est. Dato, quod virtus (præsertim ea, quæ labores et conflictus subit) non eligeretur, nísi quod laudes et fama eam comitari soleant; haud inde sequitur, quod appetitus et motus ad virtutem non sit præcipue propter se. Siquidem fama possit esse causa tantum impulsiva, aut sine qua non; neutiquam efficiens, aut constituens. Exempli gratia: Si duo fuerint equi, quorum unus, calcaribus non admotis, quævis haud segniter præstaret; at alter, calcaribus admotis, priorem longe superaret: posterior iste (arbitror) palmam referet, et pro equo meliore judicabitur. Neque quenquam judicii sani commoverit formula illa: Apage istum equum, cujus spiritus siti sunt in calcaribus. Quandoquidem enim instrumentum ordinarium equitanti sit calcar, neque ullo modo oneri aut impedimento ei sit; non minoris propterea æstimandus est equus, qui calcare incitatur: neque etiam ille alter, qui absque calcaribus mira præstet, eo ipso melior, sed delicatior tantum habendus est. Simili ratione, gloria et honor, virtuti, pro stimulis et calcaribus, subserviunt: ac licet virtus, sine illis, paulo futura esset languidior; tamen cum semper illa præsto sint ei, etiam non invitata; nil officit, quo minus virtus propter se quoque expetatur. Itaque recte redarguitur illa positio: Nota ejus rei, quod propter opinionem, et non propter veritatem eligitur, hæc est; quod quis, si clam putaret fore, facturus non fuisset. SOPHISMA XI. "Quod opera et virtute nostra partum est, majus bonum; quod ab alieno beneficio, vel ab indulgentia fortunæ delatum est, minus bonum." Causæ hujus rei hæ sunt. Primo propter spem de futuro. Siquidem in aliorum gratia, aut fortunæ ipsius ventis secundis, non multum inest certitudinis; propria vero industria aut virtus semper domi adsunt. Adeo ut, postquam boni quid nobis hoc modo paratum fuerit, maneant etiam eadem instrumenta in novos usus parata, quin et consuetudine et successu reddita validiora. Secundo, quia quod alieno beneficio adipiscimur, ejus etiam aliis debi- | tores sumus: cum quæ per nos ipsi comparaverimus, nihil oneris secum trahant. Etiam si quid indulgentia divina in nos cumulaverit, retributionem quandam erga Dei bonitatem efflagitat, quod homines pravos et improbos mordet, ubi in priore genere illud prophetæ usuvenerit, lætantur, et exultant, "immolant plagis suis, et sacrificant reti suo." Tertio, quia ea, quæ a virtute nostra minime profecta sunt, nulla sequitur laus et existimatio. Quæ enim felicitatis sunt, admirationem quandam pariunt, laudem minime. Sicut ait Cicero ad Cæsarem: Quæ miremur habemus; quæ laudemus expectamus. Quarto, quia quæ industria propria acquiruntur, cum laboribus et contentione fere conjuncta sunt; quod nonnullam habet in se suavitatem: uti Salomon, "suavis cibus a venatu." ELENCHUS. Sophisma istud videtur etiam primo intuitu fallax, et quasi palpabile: siquidem, non pluralitas partium tantum, sed majoritas earundem, poterit constituere totum auctius. Attamen abripit hoc ipsum sophisma sæpius phantasiam; quinetiam insidiatur sensui. Etenim aspectui ipsi brevior videtur via in planitie, ubi nihil intercurrat, quod visum frangat, quam in tali tractu terræ, ubi simul conspiciuntur arbores, aut ædificia, aut aliud aliquod signum, quod spatium metiri et dividere possit. Sic homini bene nummato, postquam arcas suas et marsupia diviserit et digesserit, major etiam, quam antea, subit divitiarum phantasia. Habet etiam vim in amplificationibus, si res in plures portiones dividatur, atque singulæ seorsum tractentur. Hoc vero adhuc magis phantasiam implet, si fiat promiscue et sine ordine. Confusio enim multitudinis opinionem generat. Siquidem quæ ordine ostenduntur aut proponuntur, tum ipsa magis finita apparent, tum certum præbent argumentum, nihil esse prætermissum. At contra, quæ confuse repræsentantur, non solum in se numerosa putantur, sed et suspicioni locum relinguunt, restare adhuc plura, quæ omittuntur. ELENCHUS. At quatuor inveniuntur colores oppositi, qui rem in contrariam partem inclinant, possintque esse pri- Fallit sophisma primo, ubi quis ampliorem præoribus instar elenchorum. Primo, quia felicitas vi- ceperit de re aliqua opinionem, quam pro vera rei detur esse signum quoddam, et character favoris ipsius magnitudine. Etenim cum hoc fit, distributio divini et propterea tum in nobismetipsis confiden- falsam illam opinionem destruet, et rem in veritate tiam et alacritatem generat, tum apud alios auctori- sua, non autem cum amplificatione, monstrabit. tatem et reverentiam. Felicitas autem ista etiam Itaque si quis morbo aut dolore corripiatur, horæ fortuita complectitur, ad quæ virtus ægre aspirat; longiores ei videbuntur, absque horologio aut clepveluti cum Cæsar ad navis gubernatorem, animos sydra, quam si iisdem mensurentur. Nam si tædium addendo, dixit: Cæsarem portas et fortunam ejus. et vexatio morbi, tempus videri longius faciunt, Quod si dixisset, Cæsarem portas et virtutem ejus, quam revera est, at computatio temporis errorem frigidum prorsus fuisset solatium periclitanti in pro- illum corrigit, et brevius facit, quam opinio illa falsa cella. Secundo, quia ea, quæ a virtute aut indus- conceperat. Etiam in planitie contra, quam supetria procedunt, sunt imitabilia, et aliis patent; cum rius dictum est, aliquando evenit. Licet enim visus felicitas sit res inimitabilis, et prærogativa quædam in principio viam ostentet breviorem sensui, quia hominis individui. Itaque in genere videmus, res indivisa est, tamen si ex eo obrepat opinio de longe naturales artificialibus præponi, quia imitationem minori intervallo, quam reperitur; opinionis ejus non recipiunt. Quod enim imitabile est, potentia vanæ frustratio efficiet, ut videatur demum etiam, vulgatum est. Tertio, quæ ex felicitate proveniunt, quam revera est, productior. Itaque si quis opinioni bona videntur gratuita, nec laboribus empta: at alicujus falsa de magnitudine rei cujuspiam velificari quæ virtute propria pretio veluti acquisita. Itaque cupiat, caveat a distributionibus, sed rem integram eleganter Plutarchus, de rebus Timoleontis, hominis utique extollat. Fallit sophisma secundo, si distrilonge fortunatissimi, cum rebus Agesilai et Epami-butio ea distrahatur, non autem simul obversetur, nondæ, qui uno ævo vixerunt, comparatis, dixit: aut uno aspectu visum feriat. Itaque si flores in Illas Homeri carminibus fuisse similes, quæ cum horto aliquo in plures torulos distinguantur, majoris "Et quæ non prosunt singula, multa juvant." Itaque Mariæ partes potiores; "Martha, Martha, attendis ad plurima, unum sufficit." Hinc illa fabula Æsopi de vulpe et feli. Jactabat enim vulpes, quantas artes haberet et effugia, quibus se a canibus eriperet; felis autem se unico tantum confidere auxilio dixit, utpote quæ tenuem scandendi facultatem haberet. Quod tamen reliquis illis vulpinis longe præstantius præsidium fuit: unde adagium; "Multa novit vulpes, sed felis unum magnum." Quin etiam in hujus fabulæ significatione morali idem cernitur: nam potenti et fido amico niti, plus præsidii habet, quam artes et astutiæ complurimæ. Atque hæc exempli loco sufficient. Superest autem nobis ejusmodi colorum numerus etiam magnus, quos olim adolescentes congessimus: attamen sine illustrationibus suis, atque elenchis; quos hoc tempore concinnare non vacat: ideoque colores illos nudos, absque illustrationibus suis (cum superiores isti vestiti prodeant) proponere, minime nobis consentaneum videtur. Illud interim monemus, rem istam, qualiscunque ea videri possit, haud parvi, judicio nostro, esse pretii: utpote quæ ex philosophia prima, et ex politica, et ex rhetorica participet. Atque de signis popularibus, sive coloribus boni ac mali apparentis, tam simplicis quam comparati, hactenus. Deformes naturam ulcisci solent. Et virtus nil aliud, quam interna forma; et forma nil aliud, quam externa virtus. Deformes se a contemptu, per malitiam utique suam, vindicare cupiunt. Forma virtutes splendere facit, vitia rubere. PRO. III. CONTRA. Virtus, ut gemma nobilis, melius inseritur sine multo auro et ornatu. Quod vestis lauta deformi, hoc forma improbo. Similiter plerunque leves sunt, quos forma ornat, et quos movet. JUVENTUS. Primæ cogitationes et juvenum consilia, plus habent e Numine. Senes sibi sapiunt magis; aliis et reipublicæ Secunda collectio, quæ pertinet ad promptuariam, et desideratur, ea est, quam Cicero (ut superius in logica diximus) innuit; cum præcipit, ut in promptu habeantur loci communes in utramque partem disputati et tractati. Quales sunt, "Pro verbis legis," et "pro sententia legis," etc. Nos vero hoc præceptum etiam ad alia extendimus; ut non solum ad genus judiciale, sed etiam ad deliberativum et demonstrativum adhibeatur. Omnino hoc volumus, locos omnes, quorum frequens est usus (sive ad probationes et refutationes, sive ad suasiones et dissuasiones, sive ad laudes et vituperia spectent) medita- | minus. tos jam haberi, eosque ultimis ingenii viribus, et tanquam improbe, et prorsus præter veritatem, attolli, et deprimi. Modum autem hujus collectionis, tam ad usum, quam ad brevitatem, optimum fore censemus, si hujusmodi loci contrahantur in sententias quasdam acutas et concisas; tanquam glomos quosdam, quorum fila in fusiorem discursum, cum res postulat, explicari possint. Atque similem. quandam diligentiam in Seneca reperimus, sed in hypothesibus sive casibus. Ejus generis, cum plurima parata habeamus, aliqua ad exemplum proponere visum est. Ea autem antitheta rerum nominamus. Si conspici daretur, magis deformat animos, quam corpora, senectus. Senes omnia metuunt, præter Deos. PRO. CONTRA. Juventus pœnitentiæ campus. Ingenitus est juvenibus senilis auctoritatis contemptus; ut quisque suo periculo sapiat. Tempus, ad quæ consilia non advocatur, nec rata habet. Senibus Veneres mutantur in Gratias. IV. VALETUDO. Cura valetudinis animum humilem facit, et corpori supplicem. CONTRA. Sæpe convalescere, est sæpe juvenescere. Excusatio valetudinis |