XXII.

culi, quod indiget cautione; hoc videlicet, ne formam nimis retrahant ad efficientem, et intellectum

de forma, ex intuitu efficientis. Efficiens vero semper ponitur nil aliud esse, quam vehiculum, sive deferens formæ. Verum huic rei, per exclusivam legitime factam, facile adhibetur remedium.

Exempli gratia: si fiat inquisitio de natura caloris, instantiæ solitariæ sunt prismata, gemmæ crystallinæ, quæ reddunt colores, non solum in se, sed exterius supra parietem; item rores, etc. Istæ enim nil habent commune cum coloribus fixis in floribus, gemmis coloratis, metallis, lignis, etc. præter ipsum colorem. Unde facile colligitur, quod color nil aliud sit, quam modificatio imaginis lucis immissæ et receptæ in priore genere, per gradus diversos incidentiæ; in posteriore, per texturas et schematismos varios corporis. Istæ autem instantiæ sunt solitaria quatenus ad similitudinem.

Rursus in eadem inquisitione, venæ distinctæ albi et nigri in marmoribus, et variegationes colorum in floribus ejusdem speciei, sunt instantiæ solitaria. Album enim et nigrum marmoris, et maculæ albi et purpurei in floribus caryophylli, conveniunt fere in omnibus præter ipsum colorem. Unde facile colligitur colorem non multum rei habere cum naturis alicujus corporis intrinsecis, sed tantum situm esse in positura partium crassiori et quasi mechanica. Istæ autem instantiæ sunt solitariæ, quatenus ad discrepantiam. Utrumque autem genus, instantias solitarias appellare consuevimus; aut ferinas, sumpto vocabulo ab astronomis.

XXIII.

Inter prærogativas instantiarum, ponemus secundo loco instantias migrantes. Eæ sunt, in quibus natura inquisita migrat ad generationem, cum prius non existeret; aut contra migrat ad corruptionem, cum prius existeret. Itaque in utraque antistrophe, instantiæ tales sunt semper geminæ; vel potius una instantia in motu, sive transitu, producta ad periodum adversam. At hujusmodi instantiæ non solum accelerant et roborant exclusivam, sed etiam compellunt affirmativam, sive formam ipsam in angustum. Necesse est enim ut forma rei sit quippiam, quod per hujusmodi migrationem indatur; aut contra per hujusmodi migrationem tollatur et destruatur. Atque licet omnis exclusio promoveat affirmativam, tamen hoc magis directe fit in subjecto eodem, quam in diversis. Forma autem (ut ex omnibus, quæ dicta sunt, manifesto liquet) prodens se in uno, ducit ad omnia: quo autem simplicior fuerit migratio, eo magis habenda est instantia in pretio. Præterea instantiæ migrantes magni sunt usus ad partem operativam; quia cum proponant formam copulatam cum efficiente aut privante, perspicue designant praxin in aliquibus; unde facilis etiam est transitus ad proxima. Subest tamen in illis nonnihil peri

Proponendum itaque est jam exemplum instantiæ migrantis. Sit natura inquisita, candor sive albedo: instantia migrans ad generationem est vitrum integrum, et vitrum pulverisatum. Similiter, aqua simplex, et aqua agitata in spumam. Vitrum enim integrum, et aqua simplex, diaphana sunt, non alba: at vitrum pulverisatum, et aqua in spuma, alba, non diaphana. Itaque quærendum, quid accideret ex ista migratione vitro aut aquæ. Manifestum enim est, formam albedinis deferri et invehi per istam contusionem vitri, et agitationem aquæ. Nihil au

tem reperitur accessisse, præter comminutionem partium vitri et aquæ, et aëris insertionem. Neque vero parum profectum est ad inveniendam formam albedinis, quod corpora duo per se diaphana, sed secundum magis et minus (aër scilicet et aqua, aut aër et vitrum) simul posita per minutas portiones, exhibeant albedinem, per refractionem inæqualem radiorum lucis.

Verum hac in re proponendum est etiam exemplum periculi et cautionis, de quibus diximus. Nimirum facile hic occurret intellectui ab hujusmodi efficientibus depravato, quod ad formam albedinis aër semper requiratur: aut quod albedo generatur tantum per corpora diaphana; quæ omnino falsa sunt, et per multas exclusiones convicta. Quin potius apparebit (misso aëre et hujusmodi) corpora omnino æqualia (secundum portiones opticas) dare diaphanum; corpora vero inæqualia, per texturam simplicem, dare album; corpora inæqualia secundum texturam compositam, sed ordinatam, dare reliquos colores, præter nigrum; corpora vero inæqualia per texturam compositam, sed omnino inordinatam et confusam, dare nigrum. Itaque de instantia migrante ad generationem in natura inquisita albedinis, popositum est jam exemplum. Instantia autem migrans ad corruptionem in eadem natura albedinis, est spuma dissoluta, aut nix dissoluta: exuit enim albedinem, et induit diaphanum aqua, postquam fit integrale sine aëre.

Neque vero illud ullo modo prætermittendum est, quod sub instantiis migrantibus comprehendi debeant non tantum illæ quæ migrant ad generationem et privationem; sed etiam illæ quæ migrant ad majorationem et minorationem ; cum illæ etiam tendant ad inveniendam formam, ut per definitionem formæ superius factam, et tabulum graduum manifesto liquet. Itaque papyrus, quæ sicca cum fuerit, alba est; at madefacta (excluso aëre, et recepta aqua) minus alba est, et magis vergit ad diaphanum ; similem habet rationem cum instantiis supradictis.

XXIV.

Inter prærogativas instantiarum, tertio loco ponemus instantias ostensivas, de quibus in vindemiatione prima de calido mentionem fecimus; quas etiam elucescentias sive instantias liberatas et prædomi

nantes, appellare consuevimus. Eæ sunt, quæ ostendunt naturam inquisitam nudam et substantivam, atque etiam in exaltatione sua, aut summo gradu potentiæ suæ; emancipatam scilicet, et liberatam ab impedimentis, vel saltem per fortitudinem suæ virtutis dominantem super ipsa, eaque supprimentem et coërcentem. Cum enim omne corpus suscipiat multas naturarum formas copulatas et in concereto, fit ut alia aliam retundat, deprimat, frangat, et liget; unde obscurantur formæ singulæ. Inveniuntur autem subjecta nonnulla, in quibus natura inquisita præ aliis est in suo vigore; vel per absentiam impedimenti, vel per prædominantiam virtutis. Hujusmodi autem instantiæ sunt maxime ostensivæ formæ. Verum et in his ipsis instantiis adhibenda est cautio, et cohibendus impetus intellectus. Quicquid enim ostentat formam, eamque trudit, ut videatur occurrere intellectui, pro suspecto habendum est, et recurrendum ad exclusivam severam et diligentem.

Exempli gratia; sit natura inquisita, calidum. Instantia ostensiva motus expansionis, (quæ, ut superius dictum est, portio est præcipua formæ calidi,) est vitrum calendare aëris. Etenim flamma, licet manifesto exhibeat expansionem; tamen propter momentaneam extinctionem non ostendit progressum expansionis. Aqua autem fervens, propter facilem transitionem aquæ in vaporem et aërem, non tam bene ostendit expansionem aquæ in corpore suo. Rursus ferrum ignitum, et similia, tantum abest ut progressum ostendant, ut contra per retusionem et fractionem spiritus, per partes compactas et crassas (quæ domant et frænant expansionem) ipsa expansio non sit omnino conspicua ad sensum. At vitrum calendare clare ostendit expansionem in aëre, et conspicuam, et progredientem, et durantem, neque transeuntem.

Exempli gratia; sit natura inquisita, consistens, sive se determinans; cujus contrarium est liquidum, sive fluens. Instantiæ clandestinæ sunt illæ, quæ exhibent gradum nonnullum debilem et infimum consistentis in fluido; veluti bulla aquæ, quæ est tanquam pellicula quædam consistens et determinata, facta ex corpore aquæ. Similiter stillicidia, quæ, si adfuerit aqua quæ succedat, producunt se in filum admodum tenue, ne discontinuetur aqua; at si non detur talis copia aquæ, quæ succedere possit, cadit aqua in guttis rotundis, quæ est figura, quæ optime aquam sustinet contra discontinuationem. At in ipso temporis articulo, cum desinit filum aquæ, et incipit descensus in guttis, resilit ipsa aqua sursum ad evitandam discontinuationem. Quin in metallis, quæ cum funduntur sunt liquida, sed magis tenacia, recipiunt se sæpe guttæ liquefactæ sursum, atque ita hærent. Simile quoddam est in instantia speculorum puerilium, quæ solent facere pueruli in scirpis ex saliva, ubi cernitur etiam pellicula consistens aquæ. At multo melius se ostendit hoc ipsum in altero illo ludicro puerili; quando capiunt aquam, per saponem factam paulo tenaciorem, atque inflant eam per calamum cavum, atque inde formant aquam, tanquam in castellum bullarum ; quæ per interpositionem aëris inducit consistentiam, eo usque ut se projici nonnihil patiatur absque discontinuatione. Optime autem cernitur hoc in spuma et nive, quæ talem induunt consistentiam, ut fere secari possint; cum tamen sint corpora formata ex aëre et aqua, quæ utraque sunt liquida. Quæ omnia non obscure innuunt, liquidum et consistens esse notiones tantum plebeias, et ad sensum; inesse autem revera omnibus corporibus fugam et evitationem se discontinuandi ; eam vero in corporibus homogeneis (qualia sunt liquida) esse debilem et infirmam; in corporibus vero, quæ sunt composita ex heterogeneis, magis esse vividam et fortem; propterea quod admotio heteroconstringit corpora; at subintratio homogenei solvit et relaxat.

XXV.

Inter prærogativas instantiarum ponemus quarto loco instantias clandestinas, quas etiam instantias crepusculi appellare consuevimus. Eæ sunt veluti oppositæ instantiis ostensivis. Exhibent enim naturam inquisitam in infima virtute, et tanquam in incunabulis et rudimentis suis; tentantem, et tanquam primo experientem, sed sub contraria natura latentem, et subactam. Sunt autem hujusmodi instantiæ magni omnino momenti ad inveniendas formas; quia sicut ostensivæ ducunt facile ad differentias, ita clandestinæ ducunt optime ad genera: id est, ad naturas illas communes, quarum naturæ inquisitæ nihil aliud sunt quam limitationes.

Similiter, exempli gratia; sit natura inquisita, attractio sive coitio corporum. Instantia circa formam ejus ostensiva maxime insignis est, magnes. Contraria autem natura attrahenti est, non attrahens; licet in substantia simili. Veluti ferrum, quod non attrahit ferrum, quemadmodum nec plumbum plumbum, nec lignum lignum, nec aquam aqua. Instantia autem clandestina est magnes ferro armatus, vel potius ferrum in magnete armato. Nam ita fert natura, ut magnes armatus in distantia aliqua non trahat ferrum fortius, quam magnes non armatus. Verum si admoveatur ferrum, ita ut tangat ferrum in magnete armato, tunc magnes armatus longe majus pondus ferri sustinet, quam magnes simplex et inermis; propter similitudinem substantiæ ferri versus ferrum; quæ operatio erat omnino clandestina, et latens in ferro, antequam magnes accessisset. Itaque manifestum est formam coitionis esse quippiam, quod in magnete sit vividum et robustum, in ferro debile et latens. Itidem, notatum est sagittas parvas ligneas absque cuspide ferrea, emissas ex sclopetis grandibus, altius penetrare in materiam ligneam (puta latera navium, aut similia) quam easdem sagittas ferro acuminatas, propter similitu

dinem substantiæ ligni ad lignum, licet hoc ante in ligno latuerit. Itidem, licet aër aërem, aut aqua aquam, manifesto non trahat in corporibus integris; tamen bulla approximata bullæ, facilius dissolvit bullam, quam si bulla illa altera abesset, ob appetitum coitionis aquæ cum aqua, et aëris cum aëre. Atque hujusmodi instantiæ clandestinæ (quæ sunt usus nobilissimi, ut dictum est) in portionibus corporum parvis et subtilibus maxime se dant conspiciendas: quia massæ rerum majores sequuntur formas magis catholicas, et generales; ut suo loco dicetur.

XXVI.

Inter prærogativas instantiarum ponemus quinto loco instantias constitutivas, quas etiam manipulares appellare consuevimus. Eæ sunt, quæ constituunt unam speciem naturæ inquisitæ tanquam formam minorem. Cum enim formæ legitimæ (quæ sunt semper convertibiles cum naturis inquisitis) lateant in profundo, nec facile inveniantur; postulat res et infirmitas humani intellectus, ut formæ particulares, quæ sunt congregativæ manipulorum quorundam instantiarum (neutiquam vero omnium) in notionem aliquam communem, non negligantur, verum diligentius notentur. Quicquid enim unit naturam, licet modis imperfectis, ad inventionem formarum viam sternit. Itaque instantiæ, quæ ad hoc utiles sunt, non sunt contemnendæ potestatis, sed habent nonnullam prærogativam.

autem illis instantiis, quæ superius dictæ sunt, prænotio perspicua est et certa. In prima videlicet debet esse aliquid, quod congruat cum ordine: In secunda debet esse imago, quæ relationem aliquam habeat, sive convenientiam ad illa loca certa: In tertia debent esse verba, quæ cadant in versum. Atque ita abscinditur infinitum. Aliæ autem instantiæ dabunt hanc alteram speciem, ut quicquid deducat intellectuale ad feriendum sensum (quæ ratio etiam præcipue viget in artificiali memoria) juvet memoriam. Aliæ instantiæ dabunt hanc alteram speciem; ut quæ faciunt impressionem in affectu forti, incutientes scilicet metum, admirationem, pudorem, delectationem, juvent memoriam. Aliæ instantiæ dabunt hanc alteram speciem, ut quæ maxime imprimuntur a mente pura, et minus præoccupata ante vel post; veluti quæ discuntur in pueritia, aut quæ commentamur ante somnum, etiam primæ quæque rerum vices; magis hæreant in memoria. Aliæ instantiæ dabunt hanc alteram speciem, ut multitudo circumstantiarum, sive ansarum, juvet memoriam; veluti scriptio per partes non continuatas, lectio, sive recitatio voce alta. Aliæ denique instantiæ dabunt hanc alteram speciem; ut quæ expectantur, et attentionem excitant, melius hæreant, quam quæ prætervolant. Itaque si scriptum aliquod vicies perlegeris, non tam facile illud memoriter disces, quam si illud legas decies, tentando interim illud recitare, et ubi deficit memoria, inspi

eorum, quæ juvant memoriam; videlicet abscissio infiniti; deductio intellectualis ad sensibile; impressio in affectu forti; impressio in mente pura; multitudo ansarum; præ-expectatio.

Exempli gratia; sit natura inquisita, memoria, sive excitans et adjuvans memoriam. Instantiæ constitutivæ sunt; ordo, sive distributio, quæ manifesto juvat memoriam. Item loci in memoria artificiali; qui aut possunt esse loci secundum proprium sensum, veluti janua, angulus, fenestra, et similia; aut possunt esse personæ familiares et notæ ; aut possunt esse quidvis ad placitum (modo in ordine certo ponantur) veluti animalia, herbæ; etiam verba, literæ, characteres, personæ historicæ, et cætera ; licet nonnulla ex his magis apta sint et commoda, alia minus. Hujusmodi autem loci memoriam insigniter juvant, eamque longe supra vires naturales exaltant. Item carmina facilius hærent, et discuntur memoriter, quam prosa. Atque ex isto manipulo trium instantiarum, videlicet ordinis, locorum artificialis memoriæ, et versuum, constituitur species una auxilii ad memoriam. Species autem illa, abscissio infiniti recte vocari possit. Cum enim quis aliquid reminisci aut revocare in memoriam nititur; si nullam prænotionem habeat aut perceptionem ejus quod quærit; quærit certe et molitur, et hac illac discurrit, tanquam in infinito. Quod si certam aliquam prænotionem habeat; statim abscinditur infinitum; et fit discursus memoriæ magis in vicino. In tribus

Similiter, exempli gratia; sit natura inquisita, gustus, sive gustatio. Instantiæ, quæ sequuntur, sunt constitutivæ : videlicet, quod qui non olfaciunt, sed sensu eo a natura destituti sunt, non percipiant, aut gustu distinguant cibum rancidum aut putridum; neque similiter alliatum, aut rosatum, aut hujusmodi. Rursus, illi, qui per accidens nares habent per descensum rheumatis obstructas, non discernunt aut percipiunt aliquid putridum aut rancidum, aut aqua rosacea inspersum. Rursus, qui afficiuntur hujusmodi rheumate, si in ipso momento, cum aliquid fœtidum aut odoratum habent in ore, sive palato, emungant fortiter; in ipso instanti manifestam perceptionem habent rancidi vel odorati. Quæ instantiæ dabunt et constituent hanc speciem, vel partem potius gustus; ut sensus gustationis ex perte nihil aliud sit, quam olfactus interior, transiens et descendens a narium meatibus superioribus in os et palatum. At contra, salsum, et dulce, et acre, et acidum, et austerum, et amarum, et similia; hæc (inquam) omnia æque sentiunt illi, in quibus olfactus deest, aut obturatur, ac quisquam alius: ut manifestum sit, sensum gustus esse compositum quiddam ex olfactu interiori, et tactu quodam exquisito; de quo nunc non est dicendi locus.

Similiter, exempli gratia; sit natura inquisita, communicatio qualitatis, absque commistione substantiæ. Instantia lucis dabet vel constituet unam speciem communicationis; calor vero et magnes, alteram. Communicatio enim lucis est tanquam

momentanea, et statim perit, amota luce originali. At calidum et virtus magnetica, postquam transmissa fuerint, vel potius excitata in alio corpore, hærent et manent ad tempus non parvum, amoto primo movente. Denique magna est omnino prærogativa instantiarium constitutivarum; ut quæ plurimum faciant et ad definitiones (præsertim particulares) et ad divisiones, sive partitiones naturarum; de quo non male dixit Plato," Quod habendus sit tanquam pro Deo, qui definire et dividere bene sciat."

XXVII.

Inter prærogativas instantiarum ponemus sexto loco instantias conformes sive proportionatas; quas etiam parallelas, sive similitudines physicas, appellare consuevimus. Eæ vero sunt, quæ ostendunt similitudines et conjugationes rerum, non in formis minoribus (quod faciunt instantiæ constitutiva) sed plane in concreto. Itaque sunt tanquam primi et infimi gradus ad unionem naturæ. Neque constituunt aliquod axioma statim ab initio; sed indicant et observant tantum quendam consensum corporum. Attamen licet non multum promoveant ad inveniendas formas; nihilominus magna cum utilitate revelant partium universi fabricam, et in membris ejus exercent veluti anatomiam quandam ; atque proinde veluti manu-ducunt interdum ad axiomata sublimia et nobilia; præsertim illa, quæ ad mundi configurationem pertinent, potius quam ad naturas et formas simplices.

Exempli gratia; instantiæ conformes sunt, quæ sequuntur: speculum, et oculus; et similiter fabrica auris, et loca reddentia echo. Ex qua conformitate, præter ipsam observationem similitudinis, quæ ad multa utilis est, proclive est insuper colligere et formare illud axioma, videlicet, organa sensuum et corpora, quæ pariunt reflexiones ad sensus, esse similis naturæ. Rursus ex hoc ipso admonitus intellectus, non ægre insurgit ad axioma quoddam altius et nobilius. Hoc nimirum; nihil interesse inter consensus sive sympathias corporum sensu præditorum, et inanimatorum sine sensu, nisi quod in illis accedat spiritus animalis ad corpus ita dispositum; in his autem absit. Adeo ut quot sint consensus in corporibus inanimatis, tot possint esse scnsus in animalibus, si essent perforationes in corpore animato, ad discursum spiritus animalis in membrum rite dispositum, tanquam in organum ido

neum.

Et rursus, quot sint sensus in animalibus, tot sint proculdubio motus in corpore inanimato, ubi spiritus animalis abfuerit; licet necesse sit multo plures esse motus in corporibus inanimatis, quam sensus in animatis, propter paucitatem organorum sensus. Atque hujus rei ostendit se exemplum valde manifestum in doloribus. Etenim cum sint plura genera doloris in animalibus, et tanquam varii illius characteres (veluti alius est dolor ustionis, alius frigoris intensi, alius puncturæ, alius compressionis, alius extensionis, et similium) certissimum est, omnia illa, quoad motum, inesse corporibus inanimatis; veluti ligno, aut lapidi, cum uritur, aut per gelu constringitur, aut pungitur, aut scinditur, aut flectitur, aut tunditur; et sic de aliis: licet non subintrent sensus, propter absentiam spiritus animalis.

Item instantiæ conformes (quod mirum fortasse dictu) sunt radices et rami plantarum. Omne enim vegetabile intumescit, et extrudit partes in circumferentiam, tam sursum quam deorsum. Neque alia est differentia radicum et ramorum, quam quod radix includatur in terra, et rami exponantur aëri et soli. Si quis enim accipiat ramum tenerum et vegetem arboris, atque illum reflectat in aliquam terræ particulam, licet non cohæreat ipsi solo, gignit statim non ramum, sed radicem. Atque vice versa, si terra ponatur superius, atque ita obstruatur lapide, aut aliqua dura substantia, ut planta cohibeatur, nec possit frondescere sursum, edet ramos in aërem deorsum.

Item instantiæ conformes sunt gummi arborum, et pleræque gemmæ rupium. Utraque enim nil aliud sunt, quam exudationes et percolationes succorum in primo genere scilicet, succorum ex arboribus; in secundo, ex saxis; unde gignitur claritudo et splendor in utrisque, per percolationem nimirum tenuem et accuratam. Nam inde fit etiam, quod pili animalium non sint tam pulchri, et tam vividi coloris, quam avium plumæ complures; quia succi non tam delicate percolantur per cutem, quam per calamum.

Item instantiæ conformes sunt, scrotum in animalibus masculis; et matrix in fœmellis. Adeo ut nobilis illa fabrica, per quam sexus differunt (quatenus ad animalia terrestria) nil aliud videatur esse, quam secundum exterius et interius; vi scilicet majore caloris genitalia in sexu masculo protrudente in exterius, ubi in fœmellis nimis debilis est calor, quam ut hoc facere possit; unde accidit, quod contineantur interius.

Item instantiæ conformes sunt pinnæ piscium, et pedes quadrupedum, aut pedes et alæ volucrum, quibus addidit Aristoteles quatuor volumina in motu serpentum. Adeo ut in fabrica universi, motus viventium plerumque videatur expediri per quaterni. ones urtuum sive flexionum.

Item dentes in animalibus terrestribus, et rostra in avibus, sunt instantiæ conformes: unde manifestum est in omnibus animalibus perfectis fluere duram quandam substantiam versus os.

Item non absurda est similitudo et conformitas illa, ut homo sit tanquam planta inversa. Nam radix nervorum et facultatum animalium, est caput; partes autem seminales sunt infimæ, non computatis extremitatibus tibiarum et brachiorum. At in planta, radix (quæ instar capitis est) regulariter infimo loco collocatur; semina autem supremo.

Denique illud omnino præcipiendum est, et sæpius monendum; ut diligentia hominum in inquisitione et congerie naturalis historiæ deinceps mutetur plane, et vertatur in contrarium ejus, quod nunc in usu est. Magna enim hucusque, atque adeo curiosa fuit hominum industria, in notanda rerum varietate, atque explicandis accuratis animalium, herbarum, et fossilium differentiis; quarum pleræque magis sunt lusus naturæ, quam seriæ alicujus utilitatis versus scientias. Faciunt certe hujusmodi res ad delectationem, atque etiam quandoque ad praxin; verum ad introspiciendam naturam parum, aut nihil. Itaque convertenda plane est opera ad inquirendas et notandas rerum similitudines et analoga, tam in in

tegralibus, quam partibus: illæ enim sunt, quæ naturam uniunt, et constituere scientias incipiunt.

Verum in his omnino est adhibenda cautio gravis et severa; ut accipiantur pro instantiis conformibus et proportionatis illæ, quæ denotant similitudines (ut ab initio diximus) physicas; id est, reales et substantiales, et immersas in natura; non fortuitas et ad speciem; multo minus superstitiosas aut curiosas, quales naturalis magiæ scriptores (homines levissimi, et in rebus tam seriis, quales nunc agimus, vix nominandi) ubique ostentant; magna cum vanitate et desipientia inanes similitudines et sympathias rerum describentes, atque etiam quandoque affingentes.

Verum his missis, etiam in ipsa configuratione mundi in majoribus, non sunt negligendæ instantiæ conformes; veluti Africa, et regio Peruviana, cum continente se porrigente usque ad fretum Magellanicum. Utraque enim regio habet similes isthmos, et similia promontoria, quod non temere accidit. Item novus et vetus orbis; in eo quod utrique orbes versus septentriones lati sunt, et exporrecti; versus austrum autem angusti et acuminati.

Item instantiæ conformes nobilissimæ sunt, frigora intensa in media (quam vocant) aeris regione; et ignes acerrimi, qui sæpe reperiuntur erumpentes ex locis subterraneis; quæ duæ res sunt ultimitates et extrema; naturæ scilicet frigidi versus ambitum cæli, et naturæ calidi versus viscera terræ; per antiperistasin, sive rejectionem naturæ contrariæ.

Postremo autem in axiomatibus scientiarum, notatu digna est conformitas instantiarum. Veluti tropus rhetoricæ, qui dicitur præter expectatum, conformis est tropo musicæ, qui vocatur declinatio cadentiæ. Similiter, postulatum mathematicum, ut quæ eidem tertio æqualia sunt, etiam inter se sint æqualia, conforme est cum fabrica syllogismi in logica; qui unit ea, quæ conveniunt in medio. Denique multum utilis est in quamplurimis sagacitas quædam in conquirendis et indagandis conformitatibus, et similitudinibus physicis.

XXVIII.

Inter prærogativas instantiarum, ponemus septimo loco instantias monodicas; quas etiam irregulares, sive heteroclitas (sumpto vocabulo a Grammaticis) appellare consuevimus. Eæ sunt, quæ ostendunt corpora in concreto; quæ videntur esse extravagantia, et quasi abrupta in natura, et minime convenire cum aliis rebus ejusdem generis. Etenim instantiæ conformes sunt similes alterius; at instantiæ monodica sunt sui similes. Usus vero instantiarum monodicarum est talis, qualis est instantiarum clandestinarum; viz. ad evehendam et uniendam naturam ad invenienda genera, sive communes naturas, limitandas postea per differentias veras. Neque enim desistendum ab inquisitione, donec proprietates et qualitates, quæ inveniuntur in hujusmodi rebus, quæ possunt censeri pro miraculis naturæ, reducantur et comprehendantur sub aliqua forma sive lege certa : ut irregularitas sive singularitas omnis reperiatur pendere ab aliqua forma communi; miraculum vero illud sit tandem solummodo in differentiis accuratis, et gradu, et concursu raro, et non in ipsa specie:

ubi nunc contemplationes hominum non procedant ultra, quam ut ponant hujusmodi res pro secretis et magnalibus naturæ, et tanquam incausabilibus, et pro exceptionibus regularum generalium.

Exempla instantiarum monodicarum sunt, sol et luna, inter astra; magnes, inter lapides; argentum vivum, inter metalla; elephas, inter quadrupedes ; sensus veneris, inter genera tactus; odor venaticus in canibus, inter genera olfactus. Etiam S litera apud grammaticos, habetur pro monodica; ob facilem compositionem, quam sustinet cum consonantibus, aliquando duplicibus, aliquando triplicibus; quod nulla alia litera facit. Plurimi autem faciendæ sunt hujusmodi instantiæ, quia acuunt et vivificant inquisitionem, et medentur intellectui depravato a consuetudine, et ab iis quæ fiunt plerumque.

XXIX.

Inter prærogativas instantiarum, ponemus loco octavo instantias deviantes; errores scilicet naturæ, et vaga, ac monstra: ubi natura declinat et deflectit a cursu ordinario. Differunt enim errores naturæ ab instantiis monodicis in hoc, quod monodicæ sint miracula specierum, at errores sint miracula individuorum. Similis autem fere sunt usus; quia rectificant intellectum adversus consueta, et revelant formas communes. Neque enim in his etiam desistendum ab inquisitione, donec inveniatur causa hujusmodi declinationis. Veruntamen causa illa non exurgit ad formam aliquam proprie, sed tantum ad latentem processum ad formam. Qui enim vias naturæ noverit, is deviationes etiam facilius observabit. At rursus, qui deviationes noverit, is accuratius vias describet.

Atque in illo differunt etiam ab instantias monodicis, quod multo magis instruant praxin et operativam. Nam novas species generare arduum admodum foret; at species notas variare, et inde rara multa ac inusitata producere, minus arduum. Facilis autem transitus est a miraculis naturæ ad miracula artis. Si enim deprehendatur semel natura in variatione sua, ejusque ratio manifesta fuerit, expeditum erit eo deducere naturam per artem, quo per casum aberraverit. Neque solum eo, sed et aliorsum; cum errores ex una parte monstrent et aperiant viam ad errores et deflexiones undequaque. Hic vero exemplis non est opus, propter eorundem copiam. Facienda enim est congeries sive historia naturalis particularis omnium monstrorum, et partuum naturæ prodigiosorum; omnis denique novitatis, et raritatis, et inconsueti in natura. Hoc vero faciendum est cum severissimo delectu, ut constet fides. Maxime autem habenda sunt pro suspectis, quæ pendent quomodocunque a religione; ut prodigia Livii: nec minus, quæ inveniuntur in scriptoribus magiæ naturalis, aut etiam alchemiæ, et hujusmodi hominibus; qui tanquam proci sunt et amatores fabularum. Sed depromenda sunt illa ex gravi et fida historia, et auditionibus certis.

XXX.

Inter prærogativas instantiarum, ponemus loco nono instantias limitantes; quas etiam participia vocare consuevimus. Eæ vero sunt, quæ exhibent