Ministri Dei nostri dicetur vobis. (Is. 46.) In his verbis congrue tangitur materia hujus 2 epistolæ ad Corinthios. Nam in prima epistola agit Apostolus de ipsis sacramentis, sed in hac secunda agit de ministris ipsorum sacramentorum, tam bonis, quam malis. Ratio autem hanc epistolam scribendi fuit, quod Corinthii post prædicationem ejus admiserant pseudo-apostolos, quos Apostolo præferebant. Propter hoc scribit eis hanc epistolam, in qua commendat Apostolos, et ostendit verorum Apostolorum dignitatem; ostendit etiam et vituperat falsorum apostolorum falsitatem, commendat autem verorum Apostolorum dignitatem, ex hoc, quod sunt ministri Dei. Ministri (inquit) Dei dicetur vobis, Apostolis, qui quidem dicuntur ministri quantum ad tria. Primo quantum ad dispensationem sacramentorum. (1 Cor.

SC.

4.) Siç hos existimet homo, ut ministros, etc Christus enim institutor est sacramentorum, sed Apostoli et eorum successores ea dispensant, et ideo subditur in prædicta auctoritate, et dispensatores ministeriorum Dei. Secundo quantum ad gubernationem, sc. inquantum gubernant populum Dei. (Sap. 6.) Cum essetis ministri, non recte judicastis, etc. Deus enim gubernat omnia per prudentiam. Unde quicumque aliquid gubernat dicitur minister Dei. Tertio quantum ad humanæ salutis operationem, inquantum, sc. eorum ministerio et prædicatione, homines ad salutem conversi sunt : cujus salutis solus Deus est auctor, quia ipse est qui venit salvum facere quod perierat: Apostoli vero ministri. (1 Cor. 3.) Quid ergo est Apollo? Quid Paulus? ministri ejus, cui credidistis,

etc.

1. Paulus Apostolus Jesu Christi per voluntatem Dei, et Timotheus frater: Ecclesiæ Dei quæ est Corinthi, cum omnibus sanctis, qui sunt in universa

Achaia:

dunt Episcopi qui habent specialem curam gregis Domini. Alii autem sacerdotes succedunt septuaginta duobus discipulis qui gerunt vices commissas sibi ab Episcopis. Est ergo ejus digni

nostro et Domino Jesu Christo.

De istis ergo ministris tractat hic Apostolus, ostendens in hac epistola eorum dignitatem etiam scribens Corinthiis. In qua quædam præmittit. Primo salutationem. Secundo prosequitur epistolam, ibi: Benedictus Deus, etc. In salutatione autem tria ponit. Primo enim describit personas salutantes. Secundo personas salutatas, ibi: Ecclesiæ quæ est, etc. Tertio bona optata, ibi: Gratia vobis, etc. Circa primum primo describitur persona salutans principalis, quia Paulus. Secundo persona adjuncta, quia Timotheus. Persona salutans describitur ab humilitate, quia Paulus (qui latine dicitur modicus) iste est ille modicus, de quo (Is. 60.) Minimus erit in mille, etc. Vel a doctrina, quia Paulus dicitur os tubæ. Ista est illa tuba de qua (Zach. 9.) Dominus in tuba canet, etc. Et competit quod dicitur (Is. 58.) Quasi tuba exalta vocem tuam, etc. A dignitatis auctoritate, quia Apostolus, etc. Ubi tria ponuntur. Primo quod sit legatus. Unde dicitur Apostolus, id est, principaliter missus. Soli enim duodecim Apostoli electi missi sunt a Christo, (Luc. 9.) Elegit duodecim quos et Apostolos, etc. Alii autem discipuli non missi sunt principaliter sed secundario. Et inde est quod Apostolis succe

non sum Apostolus, sed tamen vobis sum, etc. (Gal. 2.) Qui operatus est Petro, etc. Sed quare vocat se hic Apostolum, dicens: Paulus Apostolus, cum in epist. ad Romanos scribit se servum? Ratio hujus est, quia Romanos reprehendit de dissensione et superbia, quæ est mater dissensionis, quia inter superbos semper jurgia sunt. Unde ut eos revocet a dissensione, inducit eos ad humilitatem vocando se servum. Corinthii vero erant pertinaces et rebelles, et ideo ut reprimat ecrum proterviam, usus est hic nomine dignitatis, dicens se Apostolum. Secundo ponitur cujus sit legatus, quia Jesu Christi. (Infra 5.) Pro Christo legatione fungimur. Tertio ponitur modus quo adeptus est legationem, quia non injecit se ut pseudo-Apost. (Jer. 23.) Non mittebam eos et ipsi currebant. Non est datus populo ex divino furore, juxta illud (Job. 34.) Qui facit regnare hypocritam, etc. (Os. 12.) Dabo tibi regem, sed in furore meo. Est adeptus Apostolatum ex voluntate Dei et beneplacito. (Act. 9.) Vas electionis est mihi iste. Et ideo dicit per voluntatem Dei. Persona autem adjuncta est Timotheus. Unde dicit: Et Timotheus frater. Frater inquam, propter fidem. (Matth. 23.) Omnes vos fratres estis, etc. Et propter dignitatem, quia Episcopus et unde est quod Papa vocat

omnes Episcopos fratres. Connumerat autem sibi Timotheum, quia cum ipse transisset per eos, sicut dixit in 1 epist. ult. cap. possent credere quod malitiose retulisset Apostolo ea, de quibus ipse scribit ad eos.

Consequenter ponuntur personæ salutatæ, et primo principales; secundo adjunctæ principalibus, in hoc quod dicit: Ecclesiæ Dei, quæ est totus populus fidelis tam clerici quam laici. (1 Tim. 3.) Ut scias quomodo oporteat te conversari.- Quæ est Corinthi, quia Corinthus erat metropolis Achaïæ. Sed adjunctæ personæ sunt omnes sancti, qui sunt unius Spiritus Sancti gratia renati. (1 Cor. 6.) Sed abluti estis, sed sanctificati, etc. – Qui sunt in Achaïa, cujus Metropolis est Corinthus. Istis autem personis salutatis optat Apostolus bona. Unde dicit: Gratia vobis, etc. Et circa hoc duo facit. Primo ponit ipsa bona. Secundo ipsorum auctorem, ibi: A Deo Patre, etc. Ponit autem ista duo extrema bona, ut in eis intelligantur media. Primum enim bonum est gratia quæ est principium omnium bonorum. Nam ante gratiam nihil est nisi diminutum in nobis. Ultimum autem omnium bonorum est pax, quia pax est generalis finis mentis. Nam qualitercumque pax accipiatur, habet rationem finis et in gloria æterna, et in regimine, et in conversatione finis est pax. (Ps. 147.) Qui posuit fines tuos pacem. Quis autem sit auctor horum bonorum ostendit, subdens: A Deo Patre, etc. Et hæc duo

possunt dupliciter distingui, quia cum dicit a Deo Patre, potest intelligi pro tota trinitate. Nam licet persona patris dicatur pater Christi per naturam, tamen tota trinitas est pater noster per creationem et gubernationem. (Is. 63.) Et nunc Domine pater noster es tu. (Jer. 3.) Patrem vocabis me. A Deo ergo patre nostro, id est, a tota trinitate proveniunt bona. (Matth. 7.) Si vos cum sitis mali, etc. Sed si Deus pater noster accipiatur pro tota trinitate, quare additur persona filii, cum dicit: Et Domino Jesu Christo, numquid est alia persona a trinitate?

Dicendum quod additur non propter aliam personam, sed propter aliam naturam, sc. humanitatis assumptæ a filio in personam divinam : quam quidem trinitati connumerat, quia omnia bona proveniunt nobis a trinitate per incarnationem Christi. Et primo gratia. (Joan. 1.) Gratia et veritas, etc. Secundo pax. (Ephes. 2.) Ipse est pax nostra, etc. Item cum dicit: A Deo patre nostro, potest intelligi persona patris solum, et licet tota trinitas sit pater noster, ut dictum est, tamen persona patris est pater noster per appropriationem, et sic hoc quod dicit: Et Domino Jesu Christo, intelligitur de persona filii. De persona autem Spiritus Sancti non fit hic mentio, quia sicut dicit August. Cum sit nexus patris et filii, ubicumque ponitur persona patris, et persona filii, intelligitur persona Spiritus Sancti.

3. Benedictus Deus et pater Domini nostri Jesu Christi, pater misericordiarum et Deus totius consolationis. 4. Qui consolatur nos in omni tribulatione nostra, ut possimus et ipsi consolari eos, qui in omni pressura sunt per exhortationem, qua exhortamur, et ipsi a Deo:

5. Quoniam sicut abundant passiones Christi in nobis, ita et per Christum abundat consolatio nostra.

Hic incipit epistola in qua Apostolus duo facit. Primo enim excusat se de eo quod non iverat ad eos sicut promiserat. Secundo prosequitur intentionem suam cap. 3. ibi: Incipimus iterum, etc. Circa primum duo facit. Primo ponit excusationem de mora. Secundo moræ assignat causam, secundo cap. ibi: Statui autem, etc. Circa primum duo facit. Primo enim reddit eos benevolos. Secundo excusationem ponit, ibi: Et hac confidentia, etc. Circa primum duo facit. Primo captat eorum benevolentiam recitando quædam in generali. Secundo quædam in speciali, ibi: Non enim, etc. Benevolentiam autem eorum captat Apostolus ostendendo, quod quidquid facit, totum facit ad eorum utilitatem. Et circa hoc duo facit. Primo præmittit utilitatem quæ ex ipso aliis provenit. Secundo rationem eorum assignat, ibi: Quoniam sicut abundant, etc. Circa primum tria facit. Primo enim ponitur gratiarum actio. Secundo actionis gratiarum modus, ibi: Qui consolatur, etc. Tertio causa, ibi: Ut possimus et ipsi consolari. Agit ergo gratias toti trinitati, a qua provenit omne bonum. Et ideo dicit: Benedictus Deus, id est,

tota trinitas. Item persona patris, cum dicit: Et Pater Domini nostri Jesu Christi, per quem sc. Christum pater nobis omnia donavit. Sed sciendum quod nos benedicimus Deum, et Deus benedicit nobis, sed aliter et aliter. Nam dicere Dei, est facere. (Ps. 150.) Dixit et facta sunt. Unde benedicere Dei est bonum facere, et bonum infundere, et sic habet rationem causalitatis, et (Gen. 1 et 22.) Benedicens benedicam tibi, etc.

Dicere autem nostrum non est causale, sed recognoscitivum seu expressivum. Unde benedicere nostrum, idem est, quod bonum recognoscere. Cum ergo gratias agimus Deo, benedicimus sibi, id est, recognoscimus eum bonum, et datorem omnium bonorum. (Tob. 12.) Benedicite Deum cæli, etc. (Dan. 3.) Benedicite omnia opera, etc. Recte ergo gratias agit patri, quia misericors est. Unde dicit: Pater misericordiarum. Et quia consolator. Unde dicit: Et Deus totius consolationis. Et agit gratias de duobus, quibus homines maxime indigent. Primo enim indigent, ut auferantur ab eis mala, et hoc facit misericordia, quæ aufert miseriam et misereri est proprium patri. (Ps. 102.) Quomodo miseretur pater filiorum, etc. Secundo indigent ut sustententur in malis quæ adveniunt. Et illud est proprie consolari, quia nisi homo haberet aliquid in quo quiesceret cor ejus, quando superveniunt mala, non subsisteret. Tunc ergo aliquis consolatur aliquem, quando affert ei aliquod refrigerium, in quo quiescat in malis. Et licet in aliquibus malis homo possit in aliquo consolari