signabant Io. VI, 14. Tertio articulus rem confirmat. Quarto Ioannes Baptista propheta certe fuit (1), deque ipso ut de propheta pater eius Zacharias vaticinatus est (2); quum ergo negando responderit interrogantibus an ipse esset ὁ προφήτης, sequitur ut popτns non esset unus de prophetis, sed omnium excellentissimus, Christus inquam, quem Moyses hac ipsa appellatione signaverat (3); scilicet Baptista pontys μev... ἦν, ὁ προφήτης δε οὐκ ἦν, ut Isidorus Pelusiotes haec explicavit post Origenem, Eusebium, et Chrysostomum. At enim iam antea Baptistam illi interrogaverant an ipse esset Christus, hac ipsa Christi appellatione adhibita. Verum neque id illos interrogasse legimus, neque id interrogantibus Baptistam respondisse, sed quoλoyagar confessum esse se non esse Christum. Alias (4) alia responsa dedimus huic argumento, quibus illud quoque huius simile refellitur quod petitur ex v. 25. De Isaiae vaticinio, quod Baptista allegavit in v. 23, disputavimus in opere de Evangeliis L. III. Diss. XLV. Hoc testimonio Baptista professus est munus suum fuisse viam Christo praeparare. Animadvertere oportet ut Baptista de Christi divinitate testatus sit. Aiebat enim sibi demandatum esse id curare, ut pararetur via Domini, Dei videlicet, nomen enim est in Isaiae vaticinio; at e vv. 15. 27. 30 apparet eum, cui Ioannes viam parari suadebat, esse Christum, quippe quem designet his verbis: Qui post me venturus est, Post me venit. Notanda quoque suspicio ne forte Baptista esset Elias; scilicet putasse Iudaeos Eliam adventurum ante Messiam (5); dicendi ergo sunt per illud tempus Christum exspectasse, certe non alia de caussa nisi quia praedictiones de Christi adventu in illud tempus congruerent. Hanc ipsam exspectationem ea produnt quae narrantur in Matth. II, 2 seqq.

vv. 24-27. Quartum testimonium. Notatio sectae Pharisaeorum, ex qua erant qui Baptistam interrogabant, ideo

(1) Matth. XI, 9.

(2) Luc. 1, 76.

(3) Patrit. De interpret. scripturar. sacr. L. II. q. VIII.

(4) lb. n. 29.

(5) Matth. XVII, 10.

fit, ut interrogationis, quae sequitur, ratio intelligatur; horum enim лaτρопарadоois erat non ab aliis talem baptismum, qualem Baptista administrabat, nisi ab Elia aut a Christo posse administrari.-Propheta & пpontas (il profeta); confer. v. 21. — Factus est yeyovv, pro quo etiam natus est reddi potest. Baptista iterum Christum natum ante ipsum affirmat; confer v. 15; pleniusque profitetur se Christo longe inferiorem. Nota hebraismum cuius. . . cius où... autov.

v. 28. Bethaniam locum esse, in quo Ioannes baptismum administrare coepit, colligimus e comparatis Io. III, 23. 26 et X, 40 cum hoc v. 28. Haec Bethania alia est oppido eiusdem nominis, in quo Lazarus huiusque sorores degebant. Lege Matth. XXI, 17. 18; Marc. XI, 1. 11; Luc. XIX, 29; Io. XI, 18. Proxima erat Iordani Matth. III, 6; Marc. I, 5, in ca regione quae est inter duos lacus Luc. III, 3 (1). Eius nulla alia mentio in bibliis. In graecis exemplaribus bene multis vocatur Bethabara. Vtriusque nominis cadem fere est significatio, nam est navis, y navicula ad traiiciendum. Quae ʊʊwww.iz caussam aperit cur primo quoque tempore post editum evangelium alii codices primum alii alterum nomen haberent. Nimirum utrumvis nomen pro lubitu usurpabatur ad illum locum designandum ad ripas Iordanis situm qua viatores navicula flumen traiicicbant. Fuisse autem hunc illum traiectum omnium praecipuum, sex millibus ab Iericho distantem, qua primo Israelitac flumen transmisere Iosuc duce, multae rationes credere suadent. Ceterum de hac Bethania fusius alibi disputavimus (2), ibidemque composuimus quae in Ioannis inque Matthaei narratione de loco, ubi Baptista munere suo functus est, opposita esse in speciem videntur (3).

vv. 29-31. Quintum Baptistae de Christo testimonium, quo et de Christi adventu et de baptismo, quem ipse administrabat, rationem reddit, ac de Christi prae ipso excellentia quarto testatur. Datum est postridie eius diei quo quar

(1) Patrit. De Evangel. L. III. Diss. XLIII. n. 23.

(2) Ib. nn. 28 seqq.

(3) Ib. n. 38.

tum datum fuerat, Christo pracsente, proptereaque non ante quam is e desertis reversus esset. Quomodo Baptistae verba, quae sunt in v. 29, intelligi debeant, diximus in alio loco (1). — Et ego nesciebam eum, graeca sunt cʊx dei non videram, id est, quum primum testimonium, cuius proxime meminit, Christo dedit, ante quam is ad baptismum accederet, nondum ipse hunc viderat.

vv. 32-34. Sextum Baptistae testimonium. E comparatis vv. 29 et 35 cfficitur hoc sextum testimonium dictum eodem die quo quintum. Imo veri simile est dictum fuisse statim post quintum, ab hoc tamen secernendum, ut ipse evangelista fecit, alia enim est huius materies. Nam Baptista his nos docet quomodo Christum agnoverit, testaturque hunc esse Filium Dei. - Ex v. 33 videtur colligi Christum a Baptista non agnitum nisi postquam ille baptismo ablutus est, contrarium autem ex Matth. III, 13-15 certo efficitur; qua difficultate graviter se commoveri Augustinus profitetur. Hanc Toletus satis diluit. Itaque primo animadverte illud nesciebam solum significare Christum nondum Ioanni de facie notum fuisse, quod apparet ex gracco cửx yồsy non videram, sicut et in v. 31. Deinde attende ut particula sed non necessario intelligenda ita sit, ac si, quae sequuntur, indicium proderent Baptistae a Deo datum, ex quo Christum agnosceret; nam et in v. 31 haec cadem particula est, at certe cum sensum adversativum non habet. Sequitur ut Ioannes non id dicat, quod prima specie dicere videtur, neque adversetur Matthaeo. Quid ergo ille dicere vult? Illud nesciebam sive non videram in v. 31 spectat ad verba proxime praecedentia, sensusque ibi est Baptistam Christo illud primum testimonium, quod commemorat in v. 30, dedisse antequam is veniret ad ipsum et ipse eum videret. Huc item spectat verbum nesciebam in v. 33. Quare Baptista significat se primo de Christo testimonium perhibuisse quum nondum hunc viderat. Indicium vero sibi a Deo promissum non signum dexTxov erat ad Christum agnoscendum, sed vov, quo accepto mox de Christo testimonium

(1) De interpret. script. L. I. n. 201.

perhiberet huncque praesentem populo circumstanti ostenderet; edicitque Baptista his verbis, non modum quo Christus agnovit, sed caussam et rationem cur Christo praesenti mox a baptismo testimonium dederit, illud scilicet testimonium quod est in v. 15. Quam nostram interpretationem comprobant tum illa quae Baptista statim subiunxit in v. 34, tum illa quoque fortasse quae antea leguntur in v. 32: Et testimonium perhibuit Ioannes, dicens: QVIA vidi et cetera. De verbis σL TEPLOTERAY diximus in opere de Evangeliis L. III. Diss. XLVII. n. 19, de baptismo in Spiritu sancto ibidem Diss. XLIII. nn. 94 seqq. Nota discrimen utriusque baptismi, quem Ioannes quemque Christus instituerunt, ab ipso Baptista nobis expositum in v. 33 coll. 26. 31. — Item ut idem hic testatus sit in v. 34 Iesum esse filium Dei; graeca autem sunt è vios tov Oɛcʊ, in quibus quid articulus valeat, nemo non sentit.

vv. 35. 36. Septimum testimonium Christo datum a Baptista postridie eius diei quo quintum et sextum. Christus etiamtum morabatur in regione trans Iordanem prope Bethaniam sive Bethabaram.

v. 39. Hora diei decima Iudaeis aeque ac Romanis erat tertia ante solis occasum seu quarta post meridiem. Quum hae horae essent temporales, hoc est longiores vel breviores pro anni temporibus, quumque tunc hiems esset, concludendum est id, quod narratur, accidisse medio tempore inter meridiem et occasum, quum in Iudaea esset media hora tertia a meridie.

v. 41. Hoc factum videtur non eodem die ac quae sunt in vv. 35-39; nam haec acciderant die iam inclinato, et Andreas manserat apud Christum.

v. 42. Iona contractum est ex Ioanne. Confer Io. XXI, 15. 16. 17. Etsi Petrus, ex quo ad Iesum adductus a fratre est, illum sequutus sit, ut certo constat (1), quum tamen ipse tunc venerit ad Iesum, non vero ipsum Iesus vocaverit, Petri vocatio haberi solet illa quae narratur in Matth. IV, 18-20 et in Marc. I, 16-18.

v. 43. In crastinum graece hic quoque, sicut in vv. 29

(1) Conf. Io. 1, 2 etc.

et 35, est τn navptov postridie. Dictum autem est respectu eius quod proxime narratum est; hoc est, Iesus abiit in Galilaeam postridie eius diei quo Andreas ad eum duxerat Petrum fratrem. Verius esse videtur Philippum a Christo vocatum post, quam ante huius adventum in Galilaeam; quorsum enim huius regionis mentio ante illius rei narrationem, nisi ut sciremus eam rem factam illic esse? quod Bethsaidae commemoratio confirmat. Confer Io. XII, 21. Iam pridem Iudaei graecis nominibus uti coeperant.

v. 44. De Bethsaida disputatum habemus in opere de Evangeliis L. II. Annot. LXXIII. LXXVIII; L. III. Diss. XLI. n. 3; Diss. XLII. n. 7.

v. 45. Quinam iste Nathanael, qui nusquam comparet nisi in primo et in postremo capite huius evangelii? Apostoli, quorum nomina non leguntur in hoc evangelio, sunt Ioannes et Iacobus fratres filii Zebedaei, Iacobus filius Alphaei, Bartholomaeus, Matthaeus, Simon Zelotes. Nathanaelem non esse unum e filiis Zebedaei, praeter alias rationes, vel hac una efficitur, quod in Io. XXI, 2 illis duobus distinguitur. Iacobus, Alphaei filius, notissimus erat hoc nomine in primitiva ecclesia; cur ergo Ioannes nomine minus noto Nathanacle eum signasset? Sed neque idem ac Matthaeus Nathanael est; quod historia ipsa de Matthaeo nos docet. Superest ut Nathanael idem sit ac Bartholomaeus vel Simon Zelotes. Verum animadverte Bartholomaeum, (non Barptolemaeum, sicut insciti graecissatores scribere amant), idem sonare ac filium Tholomaei, atque esse quasi cognomen quod, sicut Graeci, ita et Hebraei a patre deducebant, ut sunt Simon Bariona, Ioseph Barsaba, Ioseph Barnaba, et similia horum. Si Nathanael idem esset ac Simon, is quidem duo nomina habuisset, quod utique subinde fiebat, imo tria, nam et Cananaeus seu, quod verius est, Cannaeus, hoc est Zelotes, vocabatur, sed Bartholomaei proprium nomen ignoraretur. Vix ergo dubitandum Nathanaelem eumdem esse ac Bartholomaeum. Erat is piscator sicut plerique apostolorum (1).

(1) Io. XXI, 2.