45 Est scriptum in Prophetis: Et erunt omnes docibiles Dei. Omnis, qui audivit a Patre, et didicit, venit ad me.

46 Non quia Patrem vidit quisquam, nisi is, qui est a Deo, hic vidit Patrem.

47 Amen, amen dico vobis: Qui credit in me, habet vitam aeternam.

48 Ego sum panis vitae.

49 Patres vestri manducaverunt manna in deserto, et mortui sunt.

50 Hic est panis de caelo descendens: ut si quis ex ipso manducaverit, non moriatur.

51 Ego sum panis vivus, qui de caelo descendi. 52 Si quis manducaverit ex hoc pane, vivet in aeternum: et panis, quem ego dabo, caro mea est pro mundi vita.

53 Litigabant ergo Iudaei ad invicem, dicentes: Quomodo potest hic nobis carnem suam dare ad manducandum?

54 Dixit ergo eis Iesus: Amen, amen dico vobis: Nisi manducaveritis carnem Filii hominis, et biberitis eius sanguinem, non habebitis vitam in vobis. 55 Qui manducat meam carnem, et bibit meum sanguinem, habet vitam aeternam: et ego resuscitabo eum in novissimo die.

56 Caro enim mea, vere est cibus et sanguis meus, vere est potus.

57 qui manducat meam carnem, et bibit meum sanguinem, in me manet, et ego in illo.

58 Sicut misit me vivens Pater, et ego vivo pro

pter Patrem: et qui manducat me, et ipse vivet propter me.

59 Hic est panis, qui de caelo descendit. Non sicut manducaverunt patres vestri manna, et mortui sunt. Qui manducat hunc panem, vivet in aeternum. 60 Haec dixit in synagoga docens, in Caphar

naum.

61 Multi ergo audientes ex discipulis eius, dixerunt: Durus est hic sermo, et quis potest eum audire? 62 Sciens autem Iesus apud semetipsum quia murmurarent de hoc discipuli eius, dixit eis: Hoc vos scandalizat?

63 Si ergo videritis Filium hominis ascendentem ubi erat prius?

64 Spiritus est, qui vivificat: caro non prodest quidquam. verba, quae ego locutus sum vobis, spiritus et vita sunt.

65 Sed sunt quidam ex vobis, qui non credunt. Sciebat enim ab initio Iesus qui essent non credentes, et quis traditurus esset eum.

66 Et dicebat: Propterea dixi vobis, quia nemo potest venire ad me, nisi fuerit ei datum a Patre meo. 67 Ex hoc multi discipulorum eius abierunt retro: et iam non cum illo ambulabant.

68 Dixit ergo Iesus ad duodecim: Numquid et vos vultis abire?

69 Respondit ergo ei Simon Petrus: Domine, ad quem ibimus? verba vitae aeternae habes.

70 Et nos credidimus, et cognovimus quia tu es Christus Filius Dei.

71 Respondit eis Iesus: Nonne ego vos duodecim elegi: et ex vobis unus diabolus est?

72 Dicebat autem Iudam Simonis Iscariotem: hic enim erat traditurus eum, cum esset unus ex duodecim.

COMMENTARIVM

v. 1. Quantum temporis post sollemne scenopegiae Christus

sive Hierosolymae sive in alia Iudaeae urbe manserit, evangelistae non dicunt; sunt autem caussae cur credamus eum, brevi illic moratum, in Galilaeam ante hiemem rediisse. Lege Lib. II de Evangeliis Annot. LIV seqq. Ioannes hunc reditum haud narrat, sed statim id describit quod paullo ante proximum pascha accidit prope lacum Tiberiadis. De loco deque tempore habes quae legas in Lib. II de Evangeliis Annot. LXXIII et Lib. III Diss. XLII. nn. 5-8; Diss. XLIII. nn. 2327. - Nomine mari lacus quoque Hebraei designant. Hic lacus in Veteri Testamento mare vel lacus Ceneroth, Cenereth, Genesar nomen habet, in Novo autem Testamento mare Genesareth vel Tiberiadis, quae urbs fuit ab Herode Antipa, Herodis regis filio, in honorem Tiberii Augusti exstructa in occidentali litore lacus.

v. 4. Hoc pascha fuit an. aer. vulg. 28, tertium post Christi baptismum, actumque est die 28 vel 29 mensis martii. Ioannes, utpote aliis ac Iudaeis scribens, explicat quid pascha sit.

v. 7. Lege Cavedonium Numismatica biblica p. 105.

v. 10. Viri ¿opes numero quasi quinque millia, Matthaeus addit: exceptis mulieribus et parvulis; ita ut, qui panes comederunt, fuerint forte non pauciores quam sex hominum millia. v. 14. Nota clausulam narrationis consentaneam Ioannis consilio. - Item graeca ὁ προφητης ὁ ἐρχομενος (il profeta che

viene), articulum inquam et praesens verbi tempus. Recole quae diximus de Io. I, 21-25 et IV, 25.

v. 17. Venerunt; graece est pxovto veniebant, idque animadvertere oportet, ne quis putet ea, quae sequuntur, facta esse postquam navis appulerat Capharnaum.-Jesus iusserat quidem discipulos, sicut Marcus narrat, ascendere navim, ut praecederent eum trans fretum ad Bethsaida (1), non tamen recta huc navi tendere atque appellere; nulla ergo pugna inter utriusque evangelistae narrationem.

v. 19. Ioannes navigandi peritus vel uno intuitu distantias litorum metiri noverat. Confer Io. XXI, 8. Triginta stadia sunt ferme IV M. P. Fieri ergo ne poterat ut discipuli e navi inter tenebras noctis Iesum viderent ambulantem supra litus maris, sicut haec interpretari unus ex illis recentioribus Protestantibus, quem ceteri de eodem grege tamquam miraculum suspiciunt ac venerantur, veritus non est, ut omne miraculum ab hac historia removeret?

v. 21. Illa Voluerunt ergo accipere eum in navim idem valent ac acceperunt; non insolens est apud loannem iste pleonasmus verbi velle. Confer Io. I, 43; V, 35; VII, 17; VIII, 44. Non ergo, quae sunt in v. 21, contraria sunt illis quae legimus in Matth. XIV, 32. 33.

vv. 25-59. Hic sermo habitus est in synagoga urbis Capharnaumi v. 60. Eum enarravi in Commentatione de Christo pane vitae; quaeque in illa fusius dicta sunt, perstringam in hoc loco. En totius sermonis synopsin.

SERMONIS EXORDIVM

25 Et cum invenissent eum trans mare, dixerunt ei: Rabbi, quando huc venisti?

26 Respondit eis Iesus, et dixit: Amen, amen dico vobis: quaeritis me non quia vidistis signa, sed quia manducastis ex panibus, et saturati estis.

(1) Marc. VI, 45.

27 Operamini non cibum, qui perit, sed qui permanet in vitam aeternam, quem Filius hominis dabit vobis. Hunc enim Pater signavit Deus.

28 Dixerunt ergo ad eum: Quid faciemus ut operemur opera Dei?

29 Respondit Iesus, et dixit eis: Hoc est opus Dei, ut credatis in eum quem misit ille.

30 Dixerunt ergo ei: Quod ergo tu facis signum ut videamus, et credamus tibi ? quid operaris?

31 Patres nostri manducaverunt manna in deserto, sicut scriptum est: Panem de caelo dedit eis manducare.

SERMONIS ARGVMENTVM

32 Dixit ergo eis Iesus: Amen, amen dico vobis: Non Moyses dedit vobis panem de caelo, sed Pater meus dat vobis panem de caelo verum.

33 Panis enim Dei est, qui de caelo descendit, et dat vitam mundo.

34 Dixerunt ergo ad eum: Domine, semper da nobis panem hunc.

qui venit ad me, non esuriet: ut si quis ex ipso manducave

et qui credit in me, non sitiet rit, non moriatur.

umquam.