IV. EPISTOLA AD WICREDAM, DE PASCHE CELEBRATIONE, SIVE DE EQUINOCTIO VERNALI JUXTA ANATOLIUM.

tis ac dulcedinis, qua, cum illo advenirem, me suscepisti. Sed et quæstionem illam merito famosam de historia ecclesiastica, super qua me interrogasti præsentem, et cui tunc breviter ut potui respondi, nunc latius etiam literis explanare studui, hoc est, de æquinoctio verno, quod in libro præfato Anatolius antistes reverendissimus, in undecimo Calend. April. die annotasse perhibetur, cum cæteri Ægyptiorum magistri hoc magis in duodecimo Calendarum earundem die annotandum esse decernant. Dicit namque sanctus Proterius Alexandrinæ antistes ecclesiæ, ad beatissimum papam Leonem scribens de pascha: Et manifeste quidem secundum cursum solis, XXV die mensis Famenoth, qui etiam XII Calendarum Aprilium æquinoctium esse cognoscitur. Sed non oportet ab hoc æquinoctio primi mensis exordium juxta cursum lunæ prorsus affigere, alioquin per omnia solis circulo lunæ discursus concordare debuerat. Dicit et sanctus Cyrillus ejusdem præsul ecclesiæ: Sol enim ipse quotidie terra marique et clauditur in fine diei, et in

diei initio aperitur, et finit sol cursum totius anni, in duodecimo Calendarum Aprilis. Unde te merito, sicut et cæteros movet studiosos, quomodo Anatolius, cum sit et ipse eruditione ac genere Ægyptius, quasi contrarius literis Ægypti doctoribus, scribat æquinoctium idem in undecimo Calendas Apriles occurrere solere. Est ergo, inquiens, in primo anno initium primi mensis, quando est decem et IX annorum circuli initium, secundum Ægyptios quidem mensis Famenoth vigesimo sexto die, secundum Macedones Distri Mensis XXII, secundum vero Romanos undecimo Calendas Aprilis, in qua die invenitur sol non solum conscendisse primam partem, verum etiam quadram jam in eadem die habere, id est, in prima ex duodecim partibus. Hæc autem particula prima, vernale est æquinoctium et ipsa est initium mensium, et caput circuli, et absolutio cursus stellarum, quæ planetæ, id est, vagæ dicuntur, ac finis duodecimæ particulæ, et totius circuli terminus. Sed facillima ratione posse credo doceri, non eum cæteris Ægypti et orientis præceptoribus in hoc esse contrarium. Facit enim ratio quadrantis (quem bissextum vocant), ut sol æquinoctialem sui cursus locum in signifero circulo, nunc in primo exortu suo, nunc in meridie, nunc in occasu, nunc media nocte comprehendat, et quoties mane vel meridie fieri æquinoctium contigerit, ad duodecimum Calendarum Aprilium: quoties autem vesperi, vel media nocte, ad undecimum Calendarum earundem diem pertinet. Absque enim contradictione nox omnis ex quo dominus a mortuis resurrexit, sequentis diei temporibus anteponitur, non autem præcedentis apponitur. Unde consulte Anatolius non vetat in undecimum, sed ante undecimum Calendarum Aprilium pascha celebrari, nam post illa quæ posuimus ejus verba continuo subjungit: Et ideo non parum delinquere dicimus eos, qui ante initium hoc novi anni Pascha putant esse celebrandum. Non ergo in hoc initio in qua æquinoctium esse dicit, sed ante hoc initium

novi anni pascha prohibet celebrari, cum ipse in eodem libro diligenter ex antiquorum pariter et novorum patrum scriptis affirmet, ante transcensum æquinoctii pascha agi non posse. Ipse enim sibi testis erat, quod scribens non prima sedis æquinoctialis tempora, sed ultima signavit, hoc est, ea a quibus paschæ celebrationem incipere posse noverat. Cum enim secundo vel tertio anno post bissextum paschæ dies Dominicus in undecimo Calendarum Aprilium occurrerit, constat nimirum, quod cum æquinoctio paschæ tempus inchoatur. Cujus ceremoniæ partes celebrantur ejusdem prima noctis: quamvis illa mediante, vel etiam inchoante perfici æquinoctium nullus ambigit: eo quod profecto Dominicæ ipsam resurrectionis rite celebrari horam, quæ diluculo facta est. Et ut patenter animadvertas, quod Anatolius vespertinum specialiter æquinoctium scribat, a quo pascha incipere potest quodque ad duodecimum Calendarum Aprilium regulariter respiciat, attende quid in sequentibus ex antiquorum sententia patrum annotat. Cum enim sint duo æquinoctia veris et autumni æquis spatiis dirempta, et decimo quarto die primi mensis sit statuta solennitas post vesperam, quando luna soli apposita e regione deprehenditur, sicut etiam oculis probare licet invenitur utique vernalis æquinoctii partem sol obtinens, luna vero e contrario autumnalis.

Quid ergo mirandum si in XI Calendarum Aprilium æquinoctium fieri dicat, cum de illa loqui se hora declaret, quando occidente ad vesperam sole, luna e contrario suum attollit exortum. Ubi pariter intuendum, quod æquinoctia veris et autumni æquis spatiis dixit esse dirempta. Et inde colligendum, quod ab æquinoctio ad æquinoctium dimidium anni computare debeamus, atque autumnale duodecimo Calendarum Octobris annotare, centum videlicet et octoginta duobus diebus a vernali discretum. Quod esse verissimum etiam horologica docet inspectio, maxime cum hanc æquissimam anni inter æquinoctiorum diremptionem

antiquissimi et eruditissimi doctoris Aristobuli verbis astruat, qui fuit unus ex illis LXX illustribus scripturæ sacræ interpretibus. Quod autem idem ait Anatolius, in qua die invenitur sol, non solum conscendisse primam partem, verum etiam quartam jam habere in ea die, id est, in prima ex duodecim partibus, XII partes XII signa horoscopi nominat, quæ tricenis diebus et paucis insuper horis solem singula tenent. Unde et Maro de iisdem dicit,

Idcirco certis dimensum partibus orbem,

Per duodena regit mundi sol aureus astra,

Quarum videlicet partium prima juxta naturam a loci æquinoctii vernalis incipit. Hæc autem prima ex duodecima vernale est æquinoctium, quia nimirum partis ejusdem initium, scilicet ubi sol primo positus est, ipsum tenet æquinoctium, recte præmittit solem in ea die non solum conscendisse primam partem, verum etiam quadram jam in ea die habere: quia quoties æquinoctiale tempus juxta rationem præfatam in undecimo Calendarum Aprilium incidit, toties in ipso temporis momento illa quarta pars diei, quæ annuatim accrescere solet, secundum naturam perfecta esse dignoscitur. Nam cum duodecimo Calendarum earundem die contingit æquinoctium, tum in ipso æque die, et in ipsa æquinoctiali hora quadrans idem naturaliter expletur. Ideo autem addimus Naturaliter, quia consuetudinis est humanæ, variis illum temporibus anni prout cuilibet generi placuit inserere. Naturalis vero est rationis in completione circuli solaris adjici, quam Cyrillus signavit in ea, quam ut supra proposuimus sententia, dicens: Et finit sol cursum totius anni in duodecimo Calendarum Aprilium. Et ne quis forte contendat in hac Anatolii sententia, hoc quod ipse sensit nos intelligere non potuisse, libet paucis annectere quæ de iisdem partibus et æquinoctio vir doctissimus Victor Capuanæ urbis antistes describebat. Cœlestis, inquit, circulus, per quem sol et luna et stellæ, quæ planetæ

appellantur, contra impetum totius cœli proprio motu feruntur, per duodecim partes, judicio est sapientiæ distributus. Quibus peractis CCCLXV die, quo toto tempore annus expletur, dum sol repetierit circuli supradicti primæ partis initium, oritur anni principium, quod fit a duodecimo Calendarum Aprilium die usque ad undecimum. Sæpe enim vespere, interdum nocte, nonnunquam ipsa Calendarum XI Aprilium die provenire deprehenditur. Vicesima quinta igitur aut sexta die Martii mensis secundum Alexandrinos, hoc est, juxta Latinos duodecimo vel undecimo Calendarum Aprilium die fit, juxta solis cursum primi mensis initium. Ne quis autem nos inconstantiæ velit arguere, quod velut sub ambiguo fluctuantes diem primi mensis minime definiamus, hujusmodi objurgator aut potius inquisitor sciat, quod solertissima Ægyptiorum investigatio et admodum subtilissima a septima diei hora, horam primam alterius diei docet incipere, et cum sit XXV dies Martii mensis, XII Calendarum Aprilium, si vespere ejusdem diei sol spatium primæ partis illustret, jam XXVI dies ascribitur, ex Ægyptiaca ut diximus traditione subtili, et sine dubitatione probabili, et post pauca: Igitur luna, inquit, si XIV reperitur, sole in prima parte sui circuli constituto, jure primi mensis ascribitur. Si vero prius XIV luna hoc pleno lumine orbis effulserit, quam sol memoratam primam partem circuli sui contigerit, XII mensis esse reperitur vel reputabitur. Et quoties ita contigit, solennitas Paschæ differtur ad alterum plenilunium, quod evenire necesse est adhuc sole in prima parte de duodecim circuli partibus constituto.

Hæc de verbis beati Victoris assumere placuit, quatenus sententia sancti patris Anatolii, quæ et in ipsius opere paschali, et in historia ecclesiastica plerisque obscura est, per ejus tibi dicta clarior redderetur. Sed neque hoc prætereundum, quod sunt qui contendunt Anatolium in hac sententia nequaquam