Christi discipulis; sed fuit discipulus Pauli, cui sese adjunxit, et tanquam comes individuus ad mortem usque adhæsit; cœpit autem adhærere Apostolo circà annum Christi 52, cùm Apostolus profectus sit ex urbe Troade in Macedoniam, ut colligitur infrà 16. 40, ubi Lucas enumerans facta Pauli et ejus comitum incipit loqui in primâ personâ plurali seipsum annumerans comitibus Pauli, cùm tamen anteà semper loquatur in tertiâ personâ. v. g. ibid. v. 4-6-7-8: ergò tùnc cœpit esse comes Pauli: undè Apostolus in suâ epistolâ ad Philem. v. 24 recenset Lucam inter suos coadjutores, salutat te Marcus et Lucas adjutores mei; item 2 Tim. 4, 14 dicit Lucam solum tùnc temporis esse cum ipso, Lucas est mecum solus: ergò certum est Lucam fuisse adjutorem, discipulum et comitem Pauli.

Quæritur quâ occasione scriptus sit liber Actuum Apostolorum? R. Scriptus est hortante Theophilo nobili quodam Christiano, cui verisimiliter Lucas suum librum dedicavit : sicut igitur iste Theophilus Lucam rogaverat, ut ei construeret brevem historiam eorum, quæ Christus fecerat et docuerat: sic pariter eum obtestatus est, ut historiam eorum, quæ Apostoli fecerant et docuerant, enarraret undè in hoc libro continetur historia eorum, quæ fecerunt Apostoli per 30 annos, scilicet ab Ascensione Christi, quæ contigit anno Christi 33, usque ad annum 63, seu usque ad finem primorum Apostoli vinculorum Romæ, quæ duraverunt per biennium, et finierunt anno Christi 63 exeunte. In duodecim primis capitibus Lucas narrat generatim ea, quæ ab Apostolis post Ascensionem facta fuerunt, et ultrà quæ fecit Petrus; sed à capite 13 usque ad finem, ferè unicè refert acta Pauli à tempore quo cœpit ipsi adhærere usque ad priora ejus vincula. Hic liber scriptus est verisimiliter sub finem anni 63, ubi finiunt acta Apostolorum, immediatè post biennium vinculorum Pauli, id est, usque ad quartum Neronis annum: ex quo intelligitur in urbe Româ librum esse compositum, ubi Lucas cum Apostolo diù commoratus est: hunc librum certissimè idiomate græco scripsit Lucas, qui, ut observat S. Hieronymus, non fuit græci sermonis ignarus, imò hujus linguæ peritissimus; vixit octoginta et quatuor annos, uxorem non habens, et sepultus est Constantinopoli. Observant eruditi quòd stylus græcus Lucæ in suo Evangelio et in Actibus Apostolorum sit longè purior, quàm stylus aliorum Scriptorum sacrorum novi Testamenti, qui non tam perfectè callebant linguam græcam, et ideò græcè scribentes immiscuerunt multas locutiones Hebræis familiares.

CAPUT I.

1. Primum quidem sermonem feci de omnibus, 0 Theophile, quæ cœpit Jesus facere, et docere.

Primum non ponitur hic adverbialiter, sed adjectivè, ut patet ex græco, id est, priorem, quasi diceret priorem quidem librum scripsi, scilicet Evangelium (secundùm Lucam): anteà enim scripserat acta Christi, et nunc scribit acta Apostolorum, de omnibus, non quòd Lucas omnia omninò retulerit in suo Evangelio, quæ fecerat et docuerat Jesus: nam multa refert Joannes, qui post eum scripsit, quæ ipse non retulit; sed de omnibus sensu accommodato, id est, de selectis, de præcipuis quæ necessaria erant ad propagationem Ecclesiæ et salutem hominum: Joannes enim post ipsum scribens dicit 21, 25 sui Evangelii: « sunt autem et alia multa, quæ fecit Jesus: quæ si scribantur per singula, nec ipsum arbitror mundum capere posse eos, qui scribendi sunt, libros.» Theophile est vox græca idem significans ac Dei amicus, Dei amator ex vocibus eos Deus, et piλos amicus.

Quæritur an Theophilus sit nomen commune et appellativum, quo designarentur omnes fideles qui Deum amant ?

R. Aliqui sic putârunt; sed videtur quòd hic longè verisimiliùs sit nomen proprium alicujus viri in magnâ potestate et dignitate constituti hujus fundamentum est, quòd Lucas sui Evangelii cap. 1. 3, alloquens eumdem Theophilum eum vocet optimum dicit enim optime Theophile, et græcè habetur vox quæ idem significat ac præstantissime, excellentissime: jam verò istud epithetum non solebat dari, nisi viris in magnâ dignitate constitutis, v. g. provinciarum præsidibus, prout colligitur ex eo quòd infrà 24, 3 legatur Paulum dedisse hoc epithetum Felici Judææ præsidi,semper et ubique suscipimus, optime Felix, cum omni gratiarum actione: ergò potiùs dicendum quòd iste Theophilus fuerit vir in magnâ potestate constitutus, cui utrumque suum librum dedicavit Lucas. Quæ cœpit Jesus facere et docere, notandum Doctores, Pastores et Confessarios ad exemplum teneri, debent ad praxim reducere ea quæ docent: aliàs enim eis meritò objici potest quod Pharisæis objiciebatur: « dicunt enim et non faciunt. Alligant enim onera gravia, et importabilia, et imponunt in humeros hominum: digito autem suo nolunt ea movere. » Matt. 23, 3-4; hic etiam venit istud adagium, verba movent, sed exempla trahunt.

2. Usque in diem, quà præcipiens Apostolis per Spiritum Sanctum, quos elegit, assumptus est :

Usque in diem Ascensionis scilicet, quâ præcipiens, id est, quâ præcepit in præterito, ut patet ex græco, per Spiritum S. hæc verba possunt referri vel ad præcipiens, vel ad Apostolos; si primum, hic erit sensus: quæ Jesus cœpit etc, seu historiam eoChristus fecit et docuit usque ad diem, quâ elevatus est in cœlum, postquàm dedisset Apostolis suis præcepta sua, Spiritu S. suggerente et afflante; si secundum, sic vertenda sunt verb

rum quæ

descripsi ea quæ fecit et docuit Christus usque ad diem, quâ ascendit in cœlum, cùm dedisset Apostolis suis præcepta, utique Evangelium annuntiandi etc, quæ præcepta erant executioni demandaturi, postquàm induti fuissent virtute ex alto; hæc posterior explicatio eruitur ex v. 8 infrà, et ex cap. 24 Evangelii secundùm Lucam, v. 49 et sequentibus: vos autem sedete in civitate, quoadusque induamini virtute ex alto. Quos elegit, id est, quos elegerat, assumptus est, non alienâ utique, sed propriâ virtute, et hoc est discrimen inter Ascensionem Christi et Assumptionem B. M. Virginis, quòd V. Deipara assumpta fuerit et ascenderit in cœlum ministerio Angelorum; Christus autem propriâ virtute, ut patet v. 44 infrà, ubi Angeli dicunt: quemadmodùm vidistis eum euntem in cœlum:ergò Christus ibat utique propriâ virtute, item Luc. 24. 51, et factum est, dùm benediceret illis, recessit ab eis ergò propriâ virtute, et hinc est quòd Ecclesia celebret festum Ascensionis Christi, et festum Assumptionis B. V. Mariæ.

3. Quibus et præbuit seipsum vivum post passionem suam in multis argumentis, per dies quadraginta apparens eis, et loquens de regno Dei.

Christus enim multoties apparuit suis Apostolis post resurrec tionem suam, et non tantùm aliquibus in particulari, sed et multis congregatis; præbuit seipsum Apostolis palpandum, Luc. 24, 39. « Videte manus meas, et pedes, quia ego ipse sum palpate, et videte quia Spiritus carnem et ossa non habet, sicut me videtis habere.» Dixit Thomæ, qui noluerat credere eum esse à mortuis redivivum :<«< infer digitum tuum hùc,et vide manus meas; et affer manum tuam, et mitte in latus meum: et noli esse incredulus, sed fidelis.» Joan. 20, 27. Sæpiùs manducavit cum illis,quæ omnia clarè demonstrabant eum esse à mortuis redivivum. Per dies 40 apparens eis, non est sensus quòd Christus singulis diebus apparuerit Apostolis, sed identidem, et multoties per 40 dies illis apparuerit, et quòd unâ vice plusquàm 500 fratribus simul congregatis, ut patet 1 Cor. 15, 6, deindè visus est plusquàm quingentis fratribus simul. Loquens de regno Dei, id est, de Ecclesiâ ædificandâ et propagandâ : undè S. Leo de eo temporis spatio sic loquitur: « hi dies, qui inter Resurrectionem et Ascensionem fluxerunt, non otioso transiêre decursu, sed magna in eis revelata sunt mysteria, multaque conformata (seu instituta) Sacramenta. » Undè si quæ sint novæ Legis sacramenta, quæ non leguntur in Scripturis à Christo instituta, dicendum est quòd hæc fuerint à Christo instituta postquàm à mortuis resurrexit, quandò per hos 40 dies cum illis loquens de regno Dei, ipsis magna revelavit mysteria et magna instituit sacramenta: verisimiliter igitur tunc temporis, quod nempè fluxit à resurrectione Christi usque ad ejus Ascensionem, instituta sunt sacramenta Confirmationis,

Extremæ-Unctionis et Matrimonii; quanquàm non desint, qui dicunt Matrimonium fuisse institutum, quandò Christus interfuit nuptiis in Canâ Galilææ; sed hoc non videtur posse admitti: nam matrimonii Sacramentum non fuit institutum nisi post Baptismum: atqui Baptismus, quo tempore Christus erat in Canâ Galilææ, nondum erat institutus, siquidem tantummodò Joan. 3, 22 Christus legatur baptizasse. « Post hæc venit Jesus, et discipuli ejus, in terram Judæam: et illic demorabatur cum eis, et baptizabat. >> item ibid. v. 26, ecce hic baptizat, et omnes veniunt ad eum : ergò. In multis argumentis, in textu græco legitur in multis signis.

Quænam autem sunt signa seu miracula, quæ fecit Christus ad probandam suæ resurrectionis veritatem?

R. Præcipua sunt 1°. quòd Christus à mortuis redivivus discipulis in cœnaculo congregatis apparuerit januis clausis, adeòque penetravit vel parietes, vel januam, 2o. Quòd iisdem Apostolis in mare Tiberiadis piscantibus comprehendere fecerit copiosam piscium multitudinem, carbonesque ac panes in littore miraculose produxerit, 3°. Tandem quòd (hoc autem præcipuum est) ipsis videntibus et cernentibus propriâ virtute elevatus sit in cœlum.

4. Et convescens, præcepit eis ab Jerosolymis ne discederent, sed expectarent promissionem Patris, quam audistis, (inquit) per os meum. Id est, comedens et bibens cum illis, per quod confirmatur veritas resurrectionis ; quo autem sensu dicit Petrus infrà 40, 4044, vide ibi. Hic est sensus, si sequamur lectionem nostræ Vulgatæ; sed in exemplaribus græcis impressis habetur participium, quod Erasmus et Montanus vertunt per verbum congregans, et tùnc sensus est cùm congregaret Apostolos, ipsis præcepit, ut non discederent ab urbe Jerusalem ; quamvis autem ordinariè sic legatur in exemplaribus græcis impressis, tamen contendit Calmetus præferendam esse priorem lectionem, quæ reperitur_in pluribus saltem exemplaribus manuscriptis. Promissionem Patris, id est, Spiritum Sanctum, quem Christus erat missurus ad ipsos, sicut illis promiserat, Luc. 24, 19, et ego mitto promissum Patris mei in vos, et alibi pluries, v. g. Joan. 16, 7-13. 5. Quia Joannes quidem baptizavit aquâ, vos autem baptizabimini Spiritu Sancto non post multos hos dies.

Baptizabimini sumitur hic impropriè, id est, perfundemini undequaque donis et charismatibus Spiritûs S: sicut enim qui baptizabantur à Joanne aquâ undequaque perfundebantur, (Joannes enim baptizabat per immersionem) sic promittit Christus quòd Apostoli post breve tempus toti perfunderentur donis et charismatibus Spiritûs Sancti; ipsis autem jam dixerat Joan'. 3. 34, non enim ad mensuram dat Deus Spiritum.

6. Igitur qui convenerant, interrogabant eum, dicentes: Domine, si in tempore hoc restitues regnum Israël ?

Apostoli ergò Christum interrogabant dicentes: an, Domine, nùnc restitues regnum Israël in pristinum suum splendorem? Quæritur quâ occasione Apostoli hanc interrogationem fecerint?

R. Ideò, quia Prophetæ prædixerant fore ut Messias regnaret in monte Sion, regnum ejus esset æternum, et omnes reges servirent ei et obedirent, v. g. Mich. 4, 7. « Et regnabit Dominus super eos in monte Sion, ex hoc nùnc et usque in æternum. » Item Dan. 7, 27. Regnum autem, et potestas, et magnitudo regni, quæ est subter omne cœlum, detur populo sanctorum Altissimi : cujus regnum, regnum sempiternum est, et omnes reges servient ei, et obedient. » Item Angelus B. V. Mariæ prædixerat, quòd regnaret in domo Jacob, occuparet solium David patris sui, et regni ejus non futurus esset finis, prout legitur Luc. 1, 32-33. <<Hic erit magnus, et filius Altissimi vocabitur, et dabit illi Dominus Deus sedem David patris sui: et regnabit in domo Jacob in æternum, et regni ejus non erit finis. » Judæi ergò carnales, imò et ipsi Apostoli, antequàm acceperint Spiritum Sanctum, versabantur in communi opinione, quòd Messias restiturus esset regnum David temporale et terrenum, cui subjiciendæ essent omnes Gentes undè omnia quæ dicta fuerant de regno Christi, ea intelligebant ad litteram de regno temporali et terreno, et idcircò hìc dicunt Christo: an brevi, Domine, regnabis super terram? An brevi subjicies tuæ potestati universas Nationes?

:

7. Dixit autem eis: non est vestrûm nosse tempora vel momenta, quæ Pater posuit in sua potestate:

Christus non respondit ad eorum interrogationem, sed præcisè retudit nimiam eorum curiositatem.

8. Sed accipietis virtutem supervenientis Spiritus Sancti in vos, et eritis mihi testes in Jerusalem, et in omni Judæa, et Samariâ, et usque ad ultimum terræ.

Virtutem, græcè fortitudinem, robur Spiritûs S. ad fidem strenuè et intrepidè profitendam, et eritis mihi testes, id est, testimonium perhibebitis de meâ divinitate, de passione et morte, et nominatim de resurrectione meâ (cujus vos fuistis testes oculati) 4°. quidem in Jerosolymâ, deindè in Judæâ, in Samariâ, et tandem in universo mundo.

Quæritur cur Apostoli primùm Judæis debuerint prædicare Evangelium?

R. Quia is erat ordo divinæ providentiæ, ut primùm Judæis tanquam filiis regni annuntiaretur verbum Dei: eis autem repel lentibus transferretur ad Gentes, prout fecerunt Paulus et Barnabas, infrà 13, 46..

9. Et cùm hæc dixisset, videntibus illis, elevatus est: et nubes suscepit eum ab oculis eorum.

Elevatus est, id est, in cœlum ascendit propriâ virtute, et nu