II. Text der Praefatio nebst Angabe der Varia Lectio Praefatio in librum antiquum lingua Saxonica Cum plurimas Reipublicae utilitates Ludovicus piissimus Augustus summo atque praeclaro ingenio prudenter statuere atque ordinare contendat: maxime tamen quod ad sacrosanctam religionem aeternamque animarum salubritatem attinet, studiosus ac devotus esse comprobatur, hoc2) quotidie sollicite tractans, ut populum sibi a Deo subjectum sapienter instruendo ad potiora atque excellentiora semper accendat et nociva quaeque atque superstitiosa comprimendo compescat. In talibus ergo studiis suus3) jugiter benevolus versatur animus. talibus delectamentis pascitur, ut meliora semper augendo multiplicet, et deteriora vetando extinguat. Verum sicut in aliis innumerabilibus infirmioribusque rebus ejus comprobari potest affectus: ita quoque in hoc magno opusculo sua non mediocriter commendatur") benevolentia. Nam cum divinorum librorum solummodo litterati atque eruditi prius notitiam haberent, ejus studio atque imperii tempore, sed Dei omnipotentia atque inchoantia mirabiliter actum5) est nuper, ut cunctus populus suae ditioni subditus theudisca loquens lingua ejusdem divinae lectionis nihilominus notionem acceperit. Praecepit namque cuidam viro°) de gente Saxonum, qui apud suos non ignobilis vates habebatur, ut vetus ac1) novum Testamentum in Germanicam linguam poetice transferre studeret, quatenus non solum litteratis, verum etiam illiteratis sacra divinorum praeceptorum lectio panderetur.) Qui jussis) imperialibus libenter obtemperans, nimirum eo facilius, quo desuper admonitus est prius, ad tam difficile tamque arduum se statim contulit opus: potius tamen confidens de adjutorio obtemperantiae, Flac. Test. Ver. 1562 A. Flac. Test. Ver. 1608 a'. Cordes. Opusc. Hinc. Du Chesne Hist. Franc. Script. B. Eccard Quat. 1720 = b. Eckhardt Comm. de reb. Fr. or. 1729 b'. = a. = 1) scriptum, Bb, in b' fehlt die Ueberschrift. interpungirt, comprobatur. Hoc, Alle alten Drucke. 3) suis, Bbb'. dabatur, Bbb'. 5) auctum est, nuper ut, Aa'a. 6) uno, Bb; uni b'. 9) jussiis, a. 4) commen quam de suae ingenio parvitatis. Igitur a mundi creatione initium capiens, juxta historiae veritatem quaeque excellentiora summatim decerpens et interdum quaedam, ubi commodum duxit, mystico sensu depingens ad finem totius veteris ac novi Testamenti interpretando more poetico satis faceta eloquentia perduxit. Quod opus tam lucide tamque eleganter juxta idioma illius linguae composuit, ut audientibus ac intelligentibus non minimam sui decoris dulcedinem praestet. Juxta morem vero illius poematis omne opus per vitteas distinxit, quas nos lectiones vel sententias possumus appellare.10) Ferunt eundem vatem, dum adhuc artis hujus penitus esset ignarus, in somnis esse admonitum, ut sacrae legis praecepta ad cantilenam propriae linguae congrua modulatione coaptaret. Quam admonitionem nemo veram esse ambigit, qui hujus carminis notitiam studiumque ejus compositoris atque desiderii anhelationem habuerit. Tanta namque copia verborum tantaque excellentia sensuum resplendet, ut cuncta theudisca poemata suo vincat decore. Clare quidem pronunciatione, sed clarius intellectu lucet. Sic nimirum omnis divina agit scriptura, ut quanto quis eam ardentius appetat, tanto magis cor inquirentis quadam dulcedinis suavitate demulceat. Ut vero studiosi lectoris intentio facilius quaeque, ut gesta sunt, possit invenire, singulis sententiis, juxta quod ratio hujus operis postularat, capitula annotata sunt. Versus de poeta et interprete hujus codicis. Fortunam studiumque viri laetosque') labores Praevaluit, fomitemque ardentem extinguere dirae Divitiae mundi, non dira cupido movebat; Invidiosus erat nulli, nec invidus ulli,^) Securus latam scindebat vomere terram, Spemque suam in5) modico totam statuebat agello. 5 10 15 10) Das Uebrige steht nur noch in Aala. 1) latosque ist entweder eine Conjektur oder ein Abschreibefehler Schmeller's, denn es steht in keinem Drucke. 2) testa, Aa'a. 3) lumina, Aa'. - *) illi, A. 5) in modico, alle alten Drucke; Schmeller hat in auf eigene Faust weggelassen. Cum sol per quadrum coepisset spargere mundum Transferre in propriam clarissima dogmata linguam." Venit ad adventum Christi, qui sanguine mundum III. Die Erzählung von Caedmon. 20 25 30 Bed. hist. eccl. Lib. IV Cap. XXIV (Opp. Hist. Tom. I ed. Jos. Stevenson Quod in monasterio ejus fuerit frater, cui donum canendi sit divinitus concessum. § 331. In hujus monasterio abbatissae fuit frater quidam divina gratia specialiter insignis, quia carmina religioni et pietati apta facere solebat; ita ut quicquid ex divinis literis per interpretes disceret, hoc ipse post pusillum verbis poeticis maxima suavitate et compunctione compositis, in sua, id est, Anglorum lingua, proferret; cujus carminibus multorum saepe animi ad contemtum seculi et appetitum sunt vitae coelestis accensi. Et quidem et alii post illum in gente Anglorum religiosa poemata facere tentabant; sed nullus eum aequiparare potuit. Namque ipse non ab hominibus, 7) menando, Aa. dazu am Rande: Menare, pro ducere, vox italica 8) quique, a. est. 6) lucae, A... minando, a'. neque per hominem institutus, canendi artem didicit; sed divinitus adjutus gratis canendi donum accepit. Unde nihil unquam frivoli et supervacui poematis facere potuit; sed ea tantummodo, quae ad religionem pertinent, religiosam ejus linguam decebant. Siquidem in habitu seculari usque ad tempora provectioris aetatis constitutus nil carminum aliquando didicerat. Unde nonnumquam in convicio, cum esset laetitiae causa, ut omnes per ordinem cantare deberent, ille, ubi appropinquare sibi citharam cernebat, surgebat a media coena et egressus ad suam domum repedabat. §. 332. Quod dum tempore quodam faceret, et, relicta domo convivii, egressus esset ad stabula jumentorum, quorum ei custodia nocte illa erat delegata, ibique hora competenti membra dedisset sopori, adstitit ei quidam per somnium, eumque salutans ac suo appellans nomine,,,Caedmon", inquit,,,canta mihi aliquid." At ille respondens,,,Nescio", inquit,,,cantare"; nam et ideo de convivio egressus huc secessi, quia cantare non poteram." Rursum ille, qui cum eo loquebatur,,,Attamen" ait,,,mihi cantare habes." „Quid“, inquit,,,debeo cantare?" At ille,,,Canta", -principium creaturarum." Quo accepto responso, statim ipse coepit cantare in laudem Dei conditoris versus, quos numquam audierat, quorum iste est sensus, ,,Nunc laudare debemus auctorem regni coelestis, potentiam Creatoris et consilium illius, facta Patris gloriae. Quomodo ille, cum sit aeternus Deus, omnium miraculorum auctor exstitit, qui primo filiis hominum coelum pro culmine tecti, dehinc terram custos humani generis omnipotens creavit." Hic est sensus, non autem ordo ipse verborum, quae dormiens ille canebat; neque enim possunt carmina, quamvis optime composita, ex alia in aliam linguam ad verbum sine detrimento sui decoris ac dignitatis transferri. Exsurgens autem a somno cuncta, quae dormiens cantaverat, memoriter retinuit, et eis mox plura in eundem modum verba Deo digni carminis adjunxit. § 333. Veniensque mane ad villicum, qui sibi praeerat, quid boni percepisset indicavit, atque ad abbatissam perductus jussus est multis doctioribus viris praesentibus, indicare somnium et dicere carmen, ut universorum judicio quid, vel unde esset, quod referebat, probaretur; visumque est omnibus coelestem ei a Domino concessam esse gratiam. Exponebantque illi quemdam sacrae historiae sive doctrinae sermonem praecipientes ei, si posset, hunc in modulationem carminis transferre. At ille, suscepto negotio, abiit, et mane rediens optimo carmine, quod jubebatur, compositum reddidit. Unde mox abbatissa amplexata gratiam Dei in viro, secularem illum habitum relinquere et monachicum suscipere propositum docuit, susceptumque in monasterium cum omnibus suis fratrum cohorti associavit, jussitque illum seriem sacrae historiae doceri. At ipse cuncta, quae audiendo discere poterat, rememorando secum et quasi mundum animal ruminando in carmen dulcissimum convertebat; suaviusque resonando doctores suos vicissim auditores sui faciebat. Canebat autem de creatione mundi, et origine humani generis, et tota Genesis historia, de egressu Israel ex Aegypto |