in nobis, sed per participationem sanctitate a divina essentia repletus gratiam sibi datam in nos emittit, manifestum est, gratiam Spiritus Sancti nobis per creaturam conferri. At hoc falsum est.... Spiritus itaque Sanctus sna virtute in nobis operatur αυτουργον άρα το πνευμα ἐν ἡμιν) vere sanctificans atque uniens nos sibi ipsi per coniunctionem ad ipsum (ένουν ἡμας ἑαυτῷ δια της προς αυτο συνάφειας), atque reddens nos divinae naturae consortes" thesaur. T. V.P. I. p. 352. Itaque c) poterit sensu verissimo dici, «Spiritum Sanctum per se ac per communicationem substantiae suae nos sanctos efficere, " ut loquitur Petavius 1. VIII. c. 4. n. 8. (1). Id vero intelligi debet ita, ut Spiritus Sanctus primo efficienter sanctificet per diffusionem charitatis Dei in cordibus nostris, et deinde velut terminative ipse sit, cui coniungimur vinculo gratiae, charitatis et amicitiae, atque adeo inhabitans Spiritus Sanctus sit supremum ac divinum fastigium nostrae sanctificationis, ut S. Basilius et Cyrillus loquuntur (2). Cavendum tamen est nostra hac aetate, ne obscuro modo loquendi ansa praebeatur considerandi ipsum Spiritum Sanctum velut formalem sanctificationem nostram. Iustificationis causa « efficiens est miseri

(1) Quatenus ab interpretatione Petavii dissentiamus, paulo inferius propositis dissensus rationibus explicabimus.

(2) Plures theologi putant, distingui iustitiam quae est per gratiam sanctificantem infusam, et filiationem adoptivam ita, ut filiatio a gratia absolute loquendo sit separabilis. Porro hoc supposito censent Lessius 1. c. et Petavius (1. VIII. c. 5. n. 9. 12; c. 6. n. 3; c. 7. n. 8), propriam formalem rationem filiationis adoptivae non esse gratiam sanctificantem sed ipsam substantiam Spiritus Sancti nobis applicatam. Hoc quidem non putamus verum, sed dicimus Spiritum Sanctum inhabitantem « fastigium perfectionis» tum sanctitatis scilicet tum adoptionis non ut causam formalem, sed ut causam efficientem et ut terminum cui coniungimur (vide Cornel. a Lapide in 1. Pet. I. 4.). At vero non ideo minus explodemus censuram arbitrariam Ripaldae, qui in opinionem Lessii invehitur velut « suspectam, quae proxime accedat sententiae haereticorum asserentium nos iustificari per formam extrinsecam, quam Conc. Trid. anathemate percellit» (Ripalda de ente supernat. 1. VI. disp. 132. sect. 8. n. 94. sq.; sect. 10. n. 127. cf. Viva de Grat. disp. IV. q. 3. n. 3. sq.). Solum posset esse dubium de eo, quod dicimus inhabitantem Spiritum Sanctum efficienter sanctificare, cum ratione prior videatur gratia ut

cors Deus qui gratuito abluit et sanctificat signans et ungens Spiritu promissionis Sancto qui est pignus hereditatis nostrae... demum unica formalis causa est iustitia Dei, non qua ipse iustus est sed qua nos iustos facit: qua videlicet ab eo donati renovamur... iustitiam in nobis recipientes unusquisque suamn Conc. Trid. sess. VI. c. 7. Porro ex omnibus hactenus dictis facile apparet, quo sensu inintelligendum sit, quod etiam PP. quandoque aiunt, Spiritum Sanctum volwows i. e. substantive in iustis habitare eisque coniungi. Vide Basil. contr. Eunom. V. p. 297. cf. Gregor. Naz. or. 41. al. 44. n. 11. Verissime id dicitur, dum adverbium refertur ad subiectum, seu ratione terminorum qui uniuntur, sed falsum esset, si referretur ad ipsum modum unionis; hoc enim sensu unio substantiva non est nisi unio substantiarum ad unitatem naturae, cuiusmodi coniunctio creaturae cum Deo repugnat, vel ad unitatem hypostaseos, cuiusmodi est unio humanae naturae cum Verbo (cf. Tract. de Incarn. th. XX). Patres alios vide apud Petav. 1. VIII. c. 4-7.; Thomassinum de Incarnat. 1. VI. c. 10-20.

Theologi scholastici communi consensu doctrinam hanc tradunt eamque distinctius explicant. Inter ceteros consuli possunt S.Thom. 1. q. 43. a. 3. et praesertim 1. dist. 14. q. 2; Alexander Halens. 1. q. 73. m. 4; S. Bonavent. 1. dist. 14. a. 2.; Compend. theolog. veritat. c. 9.; tum Molina in 1. q. 43. a. 3.; Suarez. 1. XII. c. 5. qui rem hanc optime declarat; Lessius de perfect. divin. 1. XII. c. 11.; de summo bono 1. II. c. 1. n. 4.; Ruiz disp. 109. sect. 1. sqq.; Ysambert in 1. q. 43. a. 3.; Cornel. a Lapide in 2. Pet. I. 4. et in epp. Pauli passim etc.

dispositio ad inhabitationem Spiritus. Ad hoc respondet S. Thomas: ex parte recipientis ratione priorem esse receptionem donorum ut dispositionem, sed ex parte finis et agentis « per prius recipimus Spiritum Sanctum quam dona eius... et hoc est simpliciter esse prius S. Th. 1. dist. 14. q. 2. a, 1. solut. 2.

THESIS XLIV.

Explicatio aliqua huius inhabitationis divinae

ex parte termini.

« Si ad aliquam mirabilis huius unionis intelligentiam spectetur im» primis terminus missionis et inhabitationis; inhabitatio dici debet » animae elevatae per gratiam unio amicitiae cum Deo ad fruitionem » hic inchoatam, in altera vita consummatam per cognitionem et amorem » (per charitatem in fide, per charitatem in visione), ita ut Deus amando faciat amantem, et possideatur charitate; ac propterea in anima sane»tificata Deus maneat secundum essentiam novo titulo amicitiae, secundum potentiam et praesentiam novo modo. »

Praeeuntibus theologis possumus distinctiorem aliquem intellectum huius inhabitationis et unionis ex Scriptura et SS. Patrum declarationibus atque ex fidei analogia deducere, qua in re habentes prae oculis normam certam catholicae doctrinae possumus utique ac debemus eo pertingere, ut nihil dicatur quod verum non sit; sed non eo pertingemus, ut huius mysterii divinae dilectionis totam profunditatem et altitudinem intelligamus, et explicare valeamus totum verum, quamdiu nobis dicitur: nunc filii Dei sumus, et nondum apparuit, quid erimus (1. Io. III. 2.).

Supponitur ratione immensitatis Dei unius et trini intima inexistentia in omnibus creaturis secundum essentiam, potentiam, et praesentiam. Sed ex hac necessaria inexistentia non dicitur Deus habitare in creatura secundum modum, quo Scriptura et PP. nobis exhibent inhabitationem, neque haec potest dici unio creaturae cum Deo. Praeter unionem hypostaticam proprie dicta unio cum Deo ex parte creaturae est solum possessio Dei ad fruendum Deo tamquam ultimo fine. Ad fruitionem autem completam quidem possidebimus Deum unum et trinum in lumine gloriae, quod gratiam sanctificantem supponit; nunc vero in hac vita sanctificati gratia et charitate possidemus Deum Patrem, Filium, Spiritum Sanctum ad fruendum inchoate et dispositive. Sicut ergo secundum dona naturalia progredimur a Deo ut a principio, quae non est propria unio cum Deo; ita per donum supernaturale gratiae et charitatis ac

tandem gloriae reducimur in Deum ut ultimum finem, et vere unimur Deo uni et trino ut fruendo. « In exitu creaturarum a primo principio attenditur quaedam circulatio vel regiratio, eo quod omnia revertuntur sicut in finem in id, a quo sicut a principio prodierunt... Secundum hoc ergo processio divinarum personarum in creaturas potest considerari dupliciter: aut in quantum est ratio exeundi a principio, et sic talis processio (in creaturas) attenditur secundum dona naturalia, in quibus subsistimus...; potest etiam attendi (processio in creaturas), in quantum est ratio redeundi in finem, et est secundum illa dona tantum quae proxime coniungunt nos fini ultimo scilicet Deo, quae sunt gratia gratum faciens et gloria... Etenim in participationibus divinae bonitatis non est immediata coniunctio ad Deum per primos effectus quibus in esse creaturae subsistimus, sed per ultimos quibus fini adhaeremus; et ideo concedimus Spiritum Sanctum non dari nisi secundum dona gratum facientia... Ad dationem Spiritus Sancti non sufficit quod sit nova relatio, qualiscumque est, creaturae ad Deum; sed oportet quod referatur in ipsum sicut ad habitum, quia quod datur alicui, habetur aliquo modo ab illo. Persona autem divina non potest haberi a nobis nisi vel ad fructum perfectum, et sic habetur per donum gloriae; aut secundum fructum imperfectum, et sic habetur per donum gratiae gratum facientis » S. Th. 1. d. 14. q. 2. a. 2. Porro haec possessio et fruitio Dei ultimi finis est per habitum simul et actum, vel saltem per habitum cognitionis et amoris (coniunctim utique non divisim per cognitionem tantum quae non sufficit ad fruendum, nec amoris tantum qui seiunctus a cognitione esse non potest). Unde « supra communem modum, quo Deus est in omnibus rebus, est unus specialis qui convenit naturae rationali, in qua Deus dicitur esse sicut cognitum in cognoscente et amatum in amante; et quia cognoscendo et amando creatura rationalis sua operatione attingit ad ipsum Deum, secundum istum specialem modum Deus non solum dicitur esse in creatura rationali sed etiam habitare in ea sicut in templo suo S. Th. 1. q. 43. a. 3. Verum ut hoc rite intel

ligatur, attendendum est, esse hunc amorem mutuae amicitiae perfectissimae, qua Dominus Deus, ut loquitur S. Ignatius (Contemplat. ad amor. spiritual.), « non solum dat ex iis quae habet sed etiam seipsum, quantum potest, iuxta divinam suam ordinationem; » creatura vero per charitatem sibi datam attingit Deum amore ad fruendum. Unde hic amor amicitiae non solum est unio secundum effectum sed ex sese postulat etiam ac appetit unionem realem, ut explicat S. Thomas 1. 2. q. 28. a. 1: « quaedam unio est effectus amoris, et haec est unio realis, quam amans quaerit de re amata. » Cum iam charitas ex parte Dei omnipotens id, quod appetit, etiam faciat; recte dici potest, gratiam sanctificantem, quae vel includit charitatem vel est ipsa charitas « quasi iunctura quaedam duo aliqua copulans aut copulare appetens » (Aug. Trin. VIII. c. 10. S. Th. 1. c.), esse tamquam novum titulum, qui postulet Dei coniunctionem cum anima sanctificata ita, ut si Deus ratione immensitatis non ubique praesens esset, fieret praesens secundum essentiam et coniungeretur cum sanctificatis (Suarez 1. c. n. 12. 13.). Hoc vero ipsum habet suum fundamentum in eo, quod amor ordinatus est ad fruendum Deo. Si igitur haec unio comparetur cum Dei existentia in omnibus creaturis secundum essentiam, potentiam et praesentiam; unio et inhabitatio, ut iam supra ex Scripturis deduximus, est ex novo titulo et morali exigentia postulante praesentiam Dei secundum essentiam non ut immensi sed ut amantis et amati, communicantis se amato ad fruendum; est deinde novus modus inexistentiae secundum potentiam et operationem effectuum supernaturalium, et novus modus secundum praesentiam per tutelam et supernaturalem providentiam patris erga filium adoptivum. « Ad fruendum eo quo fruendum est, requiritur praesentia fruibilis et etiam dispositio debita fruentis; unde requiritur praesentia Spiritus Sancti et eius donum, scilicet amor quo inhaereatur ei. Veruntamen cum datur nobis Spiritus Sanctus non incipit esse in novo loco, sed novo modo per productionem novi effectus et novi respectus, quo creatura se aliter habet ad Spiritum Sanctum quam prius,