ergo amorem1) loquitur praesens scriptura, quo erga verbum Dei anima beata uritur 2), et inflammatur: et istud epithalamii carmen per spiritum canit, quo ecclesia sponso coelesti Christo conjungitur ac sociatur, desiderans misceri ei per verbum, ut concipiat ex eo, et salvari possit per hanc 3) castam filiorum generationem, cum permanserint in fide, et sanctitate cum sobrietate: utpote concepti ex semine quidem verbi Dei, editi vero genitique vel ab immaculata ecclesia, vel ab anima nihil corporeum, nihil) materiale requirente, sed solo verbi Dei amore flagrante. Haec interim nobis ad praesens de amore, vel caritate, quae in epithalamio hoc 5) Cantici Canticorum refertur, occurrere potuerunt. Sed sciendum est, tam multa esse, quae dici debeant de caritate hac, quanta et de Deo: si quidem ipse est caritas. Sicut) enim „nemo") novit patrem, nisi filius, et cui voluerit filius revelare: "

1) Deest,amorem" in edd. Μ.
2) Ed. Ruaei: utitur.

3) Edd. M. perperam: hanc istam filiorum etc.
4) Edd. Merlini: nihil requirente materiale.

5) Edd. Merlini: hoc Canticorum Cantici refertur etc.

6) Sic habent Mss., libri autem editi: „Scit enim nemo patrem nisi filius, et cui voluerit filius revelare. Similiter autem etiam ipsum filium, quoniam et ipse caritas est, nemo scit nisi pater, et secundum hoc quod caritas dicitur. Solus autem Spiritus sanctus est, qui ab patre procedit, et ideo scit, quae in Deo sunt, sicut spiritus hominis scit quae in homine sunt. Hic vero paracletus " etc. Ruaeus. Edd. Merlini: „Scit enim nemo patrem nisi filius: et cui voluerit filius revelare. Similiter autem etiam ipsum filium: quoniam et caritas est: nemo scit nisi pater: et secundum hoc quod dicitur. Solus autem spiritus sanctus est, qui ex patre procedit: et ideo scit quae in deo sunt, sicut spiritus hominis scit quae in homine sunt. Hic ergo paracletus spiritus sanctus: spiritus veritatis" etc. - Equidem a verbis: „Solus autem spiritus" etc., vel solam librorum editorum probaverim lectionem.

") Cfr. Matth. XI, 27.

ita nerno novit caritatem, nisi filius. Similiter autem etiam ipsum filium, quoniam et ipse caritas est, ipsaque ex Deo patre est caritas, nemo scit nisi pater. Tamen secundum hoc, quod caritas dicitur ipse Deus pater, sic et filius, qui ex patre procedit, et ideo scit, quae in Deo sunt, sicut spiritus hominis scit, quae in homine sunt. Nunc vero paracletus, spiritus veritatis, qui de patre procedit, circuit quaerens, si quas inveniat dignas et capaces animas, quibus revelet magnitudinem caritatis hujus, quae ex Deo est. Nunc ergo jam ipsum Deum patrem, qui caritas est, invocantes per 1) eam, quae ex ipso est, caritatem, etiam ad reliqua discutienda veniamus. Et 2) tentemus primum de eo requirere, quid illud sit, quod, cum tria volumina ecclesia Dei a Salomone scripta susceperit, primus ex ipsis Proverbiorum liber positus sit, secundus is, qui Ecclesiastes appellatur, tertio vero in loco Cantici Canticorum volumen habeatur. Quae ergo nobis occur. rere possint 3) in hoc loco, ista sunt. Generales disciplinae, quibus ad rerum scientiam pervenitur, tres sunt, quas Graeci ethicam, physicam et theoricen *) appellaverunt, nos has dicere possumus moralem, naturalem et inspectivam. Nonnulli sane apud Graecos etiam logicen, quam nos rationalem possumus dicere, quarto in numero posuere. Alii non extrinsecus eam, sed per has tres, quas supra memoravimus, disciplinas innexam consertamque per omne corpus esse dixerunt. Est enim logices'),

1) Ed. Ruaei ut nos in textu, in notis vero: Mss. „per eum, qui ex ipso est, dominum nostrum Jesum Christum;" libri editi (itemq. edd. M.): „per cam, quae ex ipso est, caritatem."

2) Ed. R. ut nos in textu, in notis vero: Mss. „Et tempus est primum." Libri editi (itemq. edd. M.): „Et tentemus primum."

3) Edd. Merlini: possint.
4) Edd. Merlini: enopticen,
*) Edd. Merlini: logice.

.

et velut nos dicimus rationalis, quae verborum, dictorumque videtur continere rationes, proprietatesque, et improprietates, generaque, et1) species, et figuras singulorum quoque edocere dictorum: quam utique disciplinam, non tam separari, quam inseri ceteris convenit et intexi. Moralis autem dicitur, per quam mos vivendi honestus aptatur, et instituta ad virtutem tendentia praeparantur. Naturalis dicitur, ubi uniuscujusque rei natura discutitur, quo nihil contra naturam geratur 2) in vita, sed unumquodque his usibus deputetur 3), in quos a creatore productum est. Inspectiva dicitur, qua supergressi visibilia, de divinis aliquid et coelestibus contemplamur, eaque sola mente intuemur, quoniam corporeum supergrediuntur adspectum. Haec ergo, ut mihi videtur, sapientes quique 4) Graecorum sumta a Salomone, utpote qui aetate et tempore longe ante ipsos prior ea per Dei spiritum didicisset, tanquam propria inventa protulerunt, et institutionum suarum voluminibus comprehensa, posteris tradenda reliquere. Sed haec, ut diximus, Salomon ante omnes invenit, et docuit per sapientiam, quam accepit a Deo, sicut scriptum est: „et 5) dedit Deus prudentiam Salomoni, et sapientiam multam valde, et latitudinem cordis sicut arenam, quae est ad oram maris. Et multiplicata est in eo sapientia super omnes antiquos filios hominum, et super omnes sapientes Aegypti." Salomon ergo tres istas, quas supra diximus generales esse disciplinas, id est, moralem, naturalem 6) et inspectivam, distinguere ab invicem, ac secernere volens, tribus eas libellis edidit,

1) Deest „et" in edd. M.
2) Edd. Merlini: generatur.
3) Edd. Merlini: deputatur.
4) Edd. Merlini: quoque.

*) I Regg. IV, 29. 30. (III Regg.)
*) Edd. Merlini: et naturalem.

suo quoque ordine singulis consequenter aptatis. Primo ergo in Proverbiis moralem docuit locum, succinctis, ut decuit, brevibusque sententiis vitae instituta componens. Secundam vero, quae naturalis appellatur, comprehendit in Ecclesiaste: in quo multa de rebus naturalibus disserens, et inania ac vana1) ab utilibus necessariisque secernens, relinquendam vanitatem monet, et utilia rectaque sectanda. Inspectivum quoque locum in hoc libello tradidit, qui habetur in manibus, id 2) est, in Cantico Canticorum, in quo amorem coelestium, divinorumque desiderium incutit animae sub specie sponsae ac sponsi, cari tatis et amoris viis perveniendum docens ad consortium Dei. Hoc vero eum verae philosophiae fundamentum ponentem, et ordinem disciplinarum, institutionumque condentem, quod non latuerit, neque ab eo abjectus sit etiam rationalis locus, evidenter ostendit in principio statim proverbiorum suorum. Primo omnium per hoc ipsum, quod Proverbia attitulavit libellum suum, quod utique nomen significat, aliud quidem 3) palam dici, aliud vero intrinsecus indicari. Hoc enim et 4) communis usus proverbiorum docet, et Joannes in evangelio salvatorem ita scribit dicentem: „haec *) in proverbiis locutus sum vobis: veniet hora, cum jam non in proverbiis loquar vobis, sed manifeste de patre annuntiem vobis." Haec interim in ipsa tituli inscriptione. In sequenti vero statim subjungit discretionem sermonis, et distinguit scientiam sapientia, et a sapientia disciplinam, et intellectum verborum aliud ponit: et prudentiam dicit in eo esse, ut excipere quis possit verborum versutiam. Distinguit etiam

1) Edd. Merlini: vacua.

2) Desunt verba: „id est", in edd. M.
a) Deest,, quidem" in edd. М.

4) Deest „et" in edd. M.

*) Ev, Joann. XVI, 25.

a

justitiam veram a directione judicii: sed et astutiam nominat quandam his, quos imbuit, necessariam, illam credo, per quam sophismatum intelligi ac declinari possit argutia. Et ideo dicit, innocentibus per sapientiam dari astutiam, sine dubio, ne in verbo Dei decipiantur fraude sophistica. Sed in hoc mihi videtur rationalis disciplinae meminisse, per quam doctrina verborum, dictorumque significantiae discernuntur, et uniuscujusque sermonis proprietas certa cum ratione distinguitur. In qua praecipue erudiri convenit pueros. Hoc enim hortatur, cum dicit: „ut') det puero juniori sensum et cogitationem." Et quia, qui in his eruditur, necessario rationabiliter per ea, quae didicit, semet ipsum gubernat, et vitam suam moderatius librat, propterea dicit: „intelligens 2) autem gubernacula acquiret." Post haec vero cognoscens in verbis divinis, quibus per prophetas humano generi traditus est ordo vivendi, diversos esse eloquii tropos, et varias dicendi species: ac sciens, haberi in iis aliquam figuram, quae parabola appelletur3), et aliam, quae obscura dictio vocetur 4), aliasque, quae aenigmata nominentur, et alias, quae dicta sapientum 5) dicantur, scribit: „intelliges 6) quoque parabolam et obscurum sermonem, dictaque sapientum et aenigmata." Per haec ergo singula rationalem locum manifeste et evidenter exponit, ac more veterum succinctis brevibusque sententiis ingentes et perfectos explicat sensus. Quae) si quis in lege Domini meditetur die ac nocte, et si quis est, sicut justi os, quod meditatur

1) Prov. I, 4. 2) Prov. I, 5.

3) Edd. Merlini: appelletur.

4) Edd. Merlini: vocetur.

5) Edd. M. constanter: sapientium.

6) Prov. I, 6.

7) Edd. Merlini: Quae si quis est, qui in lege me