contradicere, quamvis enim ratio sit quodammodo ejus vox, quum tamen ejus dictamina in plerisque non adeo pateant, revelationi, tamquam altiori certiorique Dei voci, obaudiendum est; idque pro certo tenendum pugnam, siqua videatur, eam inter et rationem, specie, non re, esse. Profecto cœco nato repugnare videtur ut planities, quam manu sentit omnino æqualem, profundi possit ideam exhibere, quod tamen in perspectivo, uti aiunt, est adeo videntibus manifestum.1 Obj. 6. Nulla Deo ex revelatione utilitas oritur: nulla homini, qui potius abjecto fit animo, et scientiis colendis ineptus. Vitia etiam fovet revelationis fides, philosophis e contra sola ratione optime suos componentibus mores: Ergo revelatio, utpote inutilis et perniciosa, Deo est indigna. Resp. Utilitatem nullam Deo provenire ex mentis humance obsequio fateor, quod tamen in ejus gloriam cedit; rationalis enim creaturæ Conditori suo liberum obsequium, summa ejus sapientia et veritate innixum, gratum et honorificum est: omnia autem oportet suo modo divinam prædicare gloriam, quam tota rerum compages exhibet. Homini tamen est maxima utilitas ex revelatione, quum res maximi momenti, arcana ipsa Dei, facile, brevi, certo addiscat, et qua ratione probus felixque in ovum sit. Nec ideo fit abjectior, quia supremo rerum arbitro et auctori sese subjicit, nam naturâ ipsâ suà subjicitur, et frustra sese summo illó dominatu liberare vellet. In rerum examine haud tardius incedit, sed certius, quia in divina auctoritate firmatus, quidquid ei contradicit non dubitat penitus falsum habere, eaque firmissima principia nullatenus in quæstionem vocari sinit. Qui revelatio (1) De concordia rationis, et fidei hæc habet Baylius. "En un certain sens, il n'y a point de foi mieux établie sur la raison que celle qui est établie sur les ruines de la raison. Je m'expliqne : il n'y a point de verité plus certain que celle ci: le temoignage de Dieu est préférable à celui des hommes. Si l'on en conclut, il n'y a donc rien de plus raisonnable que de croire plutôt ce que Dieu dit que ce que la lumiere naturelle dicte, il faut donc abandonner ce qu'elle dicte, qui ne s'accorde point avec l'écriture sainte, N'établit on pas son Christianisme sur l'un des plus évidentes maximes de la raison, Qu'on foule aux pieds, tant que l'on voudra, s'il est nécessaire, toutes les autres maximes de la raison, s'ensuivra-t-il que l'on établit sa foi sur les ruines de la raison? Et si l'on veut accorder cette consequence, afin de ne se point rendre difficile sur les termes, ne pourra-t-on soutenir qu' un Christianisme établi en ce sens-la sur les ruines de la raison, est le veritable Christianisme, le Christianisme le plus raisonnable?"-Reponses aux questions d'un Provencal, tome 1, chap. 161. "La raison te conduit, avance à sa lumiere, Marche encore quelque pas, mais borne ta carrière. Au bord de l'infini" VOLTAIRE. Rousseauvius de Deo disserens, haec habet in opere suo heu nimis famoso, Emile. Enfin plus je m'efforce de contempler son essence infinie, moins je la concois; mais elle est, çela me suffit; moins je la conçois, plus je l'adore. Je m' humilie, et lui dis: Etre des Etres, je suis par ce que tu es; c'est m'élever à ma source que de te méditer sans cesse. Le plus digne usage de ma raison est de s'anéantir devant toi.-Tom. 3, p. 58. nis auctoritate omnino spreta, scientias coluerunt, non ideo præstiterunt aliis, Religionis simul et scientiarum cultoribus assiduis; et sæpius fateri coacti sunt ea quæ revelationi objiciebantur ex scientiarum veluti promptuario, vim haud habere; ea potius quæ certo noscebantur, revelationi suffragari, uti egregie demonstravit Rds Ds Nicolaus Wiseman in opere eximio de nexu inter Religionem et Scientias. De moribus Christianorum quæ dicuntur, humanam probant infirmitatem, sed revelationis uberes fructus in iis agnoscere est, qui ejus lumine virtutum vacant exercitio. Profecto non desunt ubique scandala: attamen fragrans pietatis virtutumque omnium odor morentes solari debet; præsto sunt enim qui moribus et fide christiani sunt. Qui veterum legerit scripta, novit quo loco vitia sint habita, quæ ex cathedra nonnumquam docuerunt philosophi, quæ deorum exemplo sanciebantur; et quibus in ipso templo, cultus specie, indulgebatur.1 De moribus philosophorum hodiernorum, aliorumque revelationem spernentium, nolumus durius proferre judicium, nec enim conscientiæ arcana novimus; nec quod mortem sibi sæpius consciscant, vitæ vitiis inquinato, et conscientiæ remordentis argumentum adducimus: sed si sese intra officii limites contineant, nullam quum habeant regulam morum, præter rationis dictamina, nullum pœnarum metum, nullam spem præmii, non est cur nobis succenseant arctiorem regulam morum ex revelatione ́statuentibus. Vim ejus norunt omnes, qua sæpesæpius coercentur cupiditates, nulla alia ratione domandæ. His contra possibilitatem utilitatemque revelationis objectionibus solutis, jam ipsa revelatio certis documentis et testimoniis statuenda est. Verum quum plurima sint, ea summatim recensere impræsentiarum tantum possumus, singula postea fusius exposituri. Prop. 2. Revelatio quam prædicat Christi Catholica Ecclesia a Deo est facta. Probatur ex sanctitate et sublimitate doctrinæ: ex diffusione ejus per orbem brevi absque humanis subsidiis effecta: ex mira ejus per sæculorum seriem conservatione, ex martyrum inter supplicia constanti testimonio, ex vaticiniis insignibus manifesto impletis: et ut alia sileamus, ex libris Sacris utriusque Testamenti, quibus insunt certissima veritatis argumenta, splendidissima etiam divinæ originis indicia. Obj. Si revelatio Christiana a Deo provenisset, adeo clare locutus fuisset Deus, ut omnibus innotuisset hominibus, nec ulla posset de rebus revelatis dubitatio haberi: attamen plerique homines revelationem Christianam ignorant, ipsique inter se vehementer disceptant de rebus revelatis Christiani: Ergo a Deo revelatio Christiana non prouenit. (1) Vitiis contra naturam Græci, Romani, Sinenses, et Indi, haud exceptis celeberrimis philosophis, passim indulgebant, iisque patrocinabantur. Plato ea inter præmia meritorum in rempublicam recenset. De Republ. 1. 5. Vide etiam Ciceronem de Natura Deorum 1. 1, n. 28. Consule Bergier cit. Art v., § iii., p. 277. Resp. Deum clare locutum esse, ejusque sermonem omnes spectare homines, quum autem per homines hominibus ejus notitiam communicari voluerit, et liberum sit unicuique arbitrium, contigit ut plurimi eum ignorent, vel haud amplectantur. Suaviter et fortiter consilia sua exequitur, et pro summa sua largitate, omnibus copia salutis per revelationem facta, voluit ut rerum ordine haud turbato, et libertate voluntatis illæsa, cognitio ejus diffunderetur. Plurimi tenebris involuti jacent, quod primævæ revelationis vix ullum supersit apud eos vestigium, nec Evangelii præcones ad eos valuerint pervenire. Universalis tamen est revelatio, utpote ab initio parenti generis humani facta omnibus ejus posteris communicanda, et in nova lege omnibus etiam destinata, quamvis absque miraculo fere constanti non posset omnibus reapse communicari. Quod homines de revelatione disceptent, eorum vitio contingit, subsidia enim amplissima ad eam certo cognoscendam præstat Deus: ejusque certitudo contrariis sententiis nullatenus infirmatur, quum rei dominium non ideo evadat incertum, quod plurimi illud sibi vindicent, singulorum juribus judicio integro subjiciendis. Obj. 2. Consensus Christianorum præjudiciis accensendus est, quum ex educatione institutioneque patria nascatur, examine neglecto, imo et dubitatione inter crimina recensita. Resp. Fides et consensus Christianorum per orbem non potest ad præjudicia ex educatione orta referri, quamvis enim plerique a parentibus Christianis orti fidei imbuantur mysteriis a tenera ætate, et ab omni dubitatione abhorreant, in adulta tamen ætate constituti facile deponerent mysteriorum tam sublimium sensum, nisi præsto essent validissima divinæ revelationis argumenta. Hostium nominis Christiani assultus adeo violenti, dolosaq: ratiocinandi ars omnia educationis præjudicia facile evellerent. Ipsæ uniuscujusque cupiditates eum disponunt ad jugum fidei excutiendum. Constans igitur, per tot sæcula totque nationes, fides certissimis testimoniis nitatur necesse est, quæ pueris patefacta intellectum ita roborant, ut per totum vitæ curriculum firmus plerumque in fide maneat. Examen autem illud quod ex dubitatione oritur, ideo illicitum habetur, quod animi levitati merito tribuatur, quum prævius intellectus assensus certa notitia veritatis revelatæ niti censeatur. Cæterum vel culpa sua dubitantes, vel ad hostium repellendos assultus, vel ad dogmatum et probationum pleniorem intelligentiam, plurimi examen instituunt, ut interim sileamus de omnibus qui primis præconibus fidei præstiterunt assensum, et de iis qui quovis sæculo ad castra Christiana transeunt: Ethnicos quippe alloquens pulchre dixit Tertullianus : "De vestris fuimus: fiunt, non nascuntur Christiani." 991 Obj. 3. Revelationis fides arte politica principumque opera videtur inducta, ad homines in officio continendos. Resp. Revelationis fides Christianæ per tria viguit sæcula, civili potes (1) Apol. ad Gentes. VOL. I--3 tate eam evellere frustra nitente: nec nisi cum quodam sui discrimine Constantinus ei palam patrocinatus est, quamvis enim jam foret innumera per imperii fines credentium multitudo, adhuc tamen Ethnici numero, et viribus, et audacia ubique pollebant, ita ut ipsis Theodosii temporibus Symmachus urbis præfectus gentilis idolorum cultum restituere laboraverit. Obj. 4. Revelationis Christianæ fides, jurgiis, civilibus motibus, persecutionibus, aliisque calamitatibus præbuit occasionem: Ergo Deum non habet auctorem. Resp. De calamitatibus quas mundo intulisse dicitur revelatio fusius disserere non est hic locus, nam tota Christianæ Ecclesiæ historia esset pervolvenda, ut singulas res gestas explicaremus, revelationi suas partes vindicaturi. Id fidenter dicimus, eam beneficam necessario esse, et nullam proinde inferre posse calamitatem; sed quum homines suis cupiditatibus sæpius abripiantur, religionis nomine non semel eas, velo quasi, obtegere studuerunt. Quæ nata sunt dissidia, superbiæ, qua revelationi resistitur sunt tribuenda: turbæ motusque civiles ad sectariorum tumultuantium consilia et machinationes sunt referenda: bella inter principes ex dominandi libidine, vel ex principum in subditos tyrannide qua etiam jura sacra sunt læsa, nata sunt: persecutiones quæ dicuntur, aliquando justorum judiciorum formam præsetulerunt, et graviora vindicarunt in societatem crimina. Quæ alias facta sunt dolemus et reprobamus, nec tamen inter cœlestis reve⚫ lationis effectus recensemus. Obj. 5. Revelationis nulla est utilitas, nisi certo unicuique innotescat: innotescere autem nequit nisi fiat specialiter unicuique. Resp. Certam quidem exigi revelationis notitiam, sed eam haberi posse, quin specialiter unicuique sit facta: satis enim est ut fide dignis testibus innotescat: sicut enim omnimodam habemus certitudinem plurimorum quæ nunquam vidimus, testibus tamen et documentis suppetentibus, ita etiam per testes et documenta certi esse possumus Deum revelasse. Utilitas autem quæ ex revelatione derivatur, quoties de ea constat, haberi potest. Obj. 6. Revelatio per alios communicata periculum deceptionis habet, homines enim ipsi imaginatione falluntur, vel fallere student. Resp. Facile quidem homines imaginatione falli, aliosque etiam scienter fallere velle: sed Deo suppetere rationes quibus de revelatione sibi facta quis fiat certissimus, aliique de revelatione per alios communicata plenam habeant certitudinem. Obj. 7. Voces inanes, quibus nullus certus adnectitur sensus, plerumque in revelatione proponenda adhibentur: v. g. tres personæ in una natura: atqui ex vocibus inanibus adhibitis nulla est utilitas. Resp. Voces quibus mysteria proponuntur inanes non sunt, quamvis relationem et nexum terminorum mens apprehendere non valeat. Quisque intelligit doctrinam de tribus personis in una Dei essentia, discrimen proinde personarum a se invicem, quamvis non valeat percipere quomodo persona inter se discernantur, quum idem sint natura. Cæterum ex mysterio hoc pendet incarnatio, quod Deus scilicet homo sit factus, in quo tanta elucet Dei benignitas, ut affectus nostri omnes ad Deum evehantur. In ipso mysterio Trinitatis adorando maxima reperitur utilitas, homo quippe quanto intervallo Deus a creaturis distet sentit, eique profundissimum animi obsequium exhibet. Obj. 8. Deus plerosque saltem homines per omnia fere sæcula revelatione carere sivit: id autem certe non contigisset si ulla facta esset revelatio. Resp. Deus numquam reliquit homines absque necessario illo salutis subsidio, quamvis plerasque gentes justo suo judicio revelationis ignorantia per aliquot sæcula laborare siverit. Ab initio quidem generis humani parenti se manifestavit, qui ad posteros divinitus traditas veritates transmittere haud neglexit. Ad diluvium usque, per mille sexcentos fere annos, revelationis notitia integra videtur mansisse, quæ etiam per Noe posteros est propagata. Quum vitia deinceps invalescerent, ejus conservationi est consultum, ea Abrahamo ejusque posteris in custodiam specialiter tradita, et legibus ritibusque plurimis per Moysen munita. Nec tamen cæteris gentibus est denegata; nec enim statim vel facile apud eas primitivæ reve-, lationis vestigia deleta fuisse verosimile est. Cæterum magnam orbis partem per plura sæcula Dei veri ignorantia laborasse, imo etiamnum laborare, dissimulare non possumus, qua in re divina haud valemus scrutari judicia. Id autem certo constat homines qui absque sua culpa revelatio-.. nem ignoraverint, nullam ea de causa subituros pænam juxta illud Pauli : "Quicumque enim sine lege peccaverunt, sine lege peribunt." Constat quoque Deum revelationem nullis circumscripsisse limitibus, sed toti humano generi per primos homines communicasse, et gentes sui cultus oblitas ad se beneficiis revocare voluisse: "qui (ut tradit S. Paulus) in præteritis generationibus dimisit omnes gentes ingredi vias suas, non sine testimonio seipsum reliquit, benefaciens de cœlo, dans pluvias et tempora fructifera, implens cibo et lætitia corda nostra." Jure igitur meritoque scripsit S. Prosper: "Secundum ipsam Scripturam credimus et piissime confitemur, quod numquam universitati hominum divinæ providentiæ cura defuerit, licet exceptum sibi populum specialibus ad pietatem institutis direxerit, nulli tamen nationi hominum bonitatis suæ dona subtraxit." 994 Factam esse a Deo revelationem suaderi potest argumentis illis quæ. leviter attigimus. Rousseau contendit res quæ revelatæ dicuntur rationis trutina pensandas esse, antequam iis assensus præstetur; rejiciendas proinde si nequeant cum ea conciliari, quæcumque alioquin adducantur divinæ originis momenta.5 Theologi Catholici illud prævium rationis examen merito declinant, quum divina consilia rationem longe (1) Fallit omnino Paine dicendo ex Religionis Christianæ principiis sequi universos fere homines per quatuor millia annorum damnatos esse. (2) Rom. 2. 12. (4) De vocatione gentium c. i. et 2. |